Gurbetten sılaya; Yitik Lale
Amasya’da en son 19. yüzyılda görülen 'yitik lale', yıllar sonra Ataşehir’de filizleniyor! Böylelikle Türkiye’de ilk kez neslinin tükendiği rapor edilen endemik bir tür doğal ortamında yeniden hayat bulacak
Uzun yıllardır ülkemizde görülmeyen ve kendi doğasında yok olduğu düşünülen ‘Yitik Lâle’yi yeniden bulmak için çalışmalar yapılıyor.”Yitik lale gurbetten sılaya dönüyor” başlıklı proje kapsamında, yabancılar tarafından Amasya'dan toplandığı tespit edilmiş fakat yüzyıllardır Türk bilim insanlarınca yerinde bulunamayan Yitik Lale (Tulipa sprengeri Baker) vatanına dönüyor. Yitik Lâle'nin yeniden keşfi ve yaşatılması ile ilgili 4 yıldır sürdürel çalışmalar kapsamında, geçen ocak ayında Ataşehir’deki Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’nde (NGBB) bir değerlendirme toplantısı yapıldı. Tarım ve Orman Bakanlığı'na bağlı birimler, üniversitelerden bilim insanları ile uzmanların katıldığı toplantıda 'yitik lale'nin gelişme safhaları ve bu konuda neler yapılması gerektiği konuşuldu. Proje kapsamında İngiltere'den ‘Great Dixter Garden’ bahçesinden getirilen tohumlar, NGBB’ye ekildi. Filizlenen bitki çiçek de açtı. Hedef ‘yitik lale’yi 2023’te doğal ortamı olan Amasya’ya tekrar kazandırmak...
“TÜRKİYE’DE BİR İLK”
‘Yitik lale’nin Türkiye’nin biyoçeşitliliğine örnek bir bitki olduğunu belirten NGBB Müdür Yardımcısı, Bahçe Bölüm Sorumlusu Orman Yüksek Mühendisi Salih Sercan Kanoğlu, “Tohumdan küçük soğancıklar oluşturuyoruz. Bu soğancıkların çiçek açması en az 4 yıl bulacak. 2023’te bitki çiçek açma aşamasındayken Amasya’ya götürülecek. Orada çeşitli alanlarda dikilecek. Sonra da uzun bir süre gözlemlenecek” dedi.
Amasya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Arzu Cansaran , proje sayesinde Türkiye’de ilk kez neslinin tükendiği rapor edilen endemik bir türün doğal ortamında yeniden hayat bulacağını söyledi. En son 1896’da doğada görülen türü bulmak için birçok yerli ve yabancı araştırmacının çalışma yaptığını, kendilerinin de Doç. Dr. Cengiz Yıldırım ile birlikte 25 yıldır kayıp Amasya lalesinin izini sürdüklerini ancak bulamadıklarını anlatan Cansaran, “Projeye göre soğanların çiçek açma aşamasına 2023 yılına doğru gelebileceği öngörülüyor. Amasya’ya getirilince çok mutlu olacağız. Gerçekten Türkiye’de bir ilk olacak. Kayıp, önemli bir bitkinin tekrar vatanına döndürülmesinin dünyada da çok örneği yok. Dolayısıyla biz bundan Amasyalı botanikçiler olarak mutlu olacağız. Hatta Türkiye’deki tüm botanikçiler çok mutlu olacaklar” diye konuştu.
Amasya, Napoli, İngiltere…
Yitik Lale, Amasya'da yaşayan Alman bahçıvan Muhlendorff tarafından, 1892 yılında ilk kez toplanarak; İtalya'nın Napoli kentindeki "Damman and Company" adlı bahçecilik şirketinin sahibi, Alman botanikçi Carl Ludwig Sprenger'e gönderilmişti. Sprenger bitkiyi, İngiliz botanikçi John Gilbert Baker'a iletmiş ve Baker da 1894 yılında, bitkiyi Spenger'in onuruna adlandırarak bilim dünyasına tanıtmıştır. Bitki iki yıl sonra, Merzifon Amerikan Koleji'nde öğretmenlik yapan fizik ve botanik profesörü John Manissaadjan tarafından toplanmış ve Manissaadjan'ın örnekleri, 1896 yılında Freyn tarafından, "Tulipa brachyanthera" adıyla yayınlanmıştı. Manissaadjan'ın, I. Dünya Savaşı'ndan önce soğanlı bitki ticareti yapan Hollanda firması "Van Tubergen"e de soğan gönderdiğine dair kayıt vardır. Her iki kayda ait bitki örnekleri, İngiltere'de Kew Kraliyet Botanik Bahçesi Herbaryumu'nda sergilenmektedir. Daha sonra 118 yıl boyunca, birçok yerli ve yabancı araştırmacının bu bitkiyi bulma çabası sonuçsuz kalmış ve Türkiye'ye endemik bu türün, doğadaki varlığının sona erdiği, birkaç kez rapor edilmişti. Yani bu bitki, Avrupa bahçelerinde ve bazı soğan firmalarında varlığını devam ettirirken, kendi ana vatanında yok olmuştu…
SÜS BİTKİSİ YETİŞTİRİLECEK
Öte yandan NGBB de bir başka proje daha yürütülüyor. Sahip olduğu yaklaşık 11 bin çeşit bitki türünün üçte biri endemik (ülke topraklarına özgü) olan ve çeşitlilik anlamında neredeyse Avrupa kıtasındaki bitki türlerinin toplamıyla yarışan Türkiye, özellikle süs bitkisi konusunda hala ithalat yapıyor. Ali Nihat Gökyiğit Vakfı (ANG Vakfı) ve Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM), hem bu alandaki ithalatın azaltılarak ülke ekonomisine katkı sunmak hem de, ülke topraklarında doğal olarak yetişen Pelemir, Adaçayı ve Karanfil bitkilerinin süs bitkisi olarak geliştirilmesi için yeni bir projeye başlıyor. Proje, İstanbul Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi (NGBB) ve Antalya Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nde (BATEM) tarafından ortaklaşa yürütülecek. Sahip olduğu yüzde 35.6’lık endemizm oranı ile Avrupa’nın en zengin ülkeleri arasında yer alan Türkiye’nin, bu projenin başarıyla tamamlanması sonrasında, süs bitkisi ithal eden ülkelerden biri olması bekleniyor.
Bahçede şenlik zamanı!
NGBB 9. Doğa Şenliği, 19-22 Mayıs tarihleri arasında 4 gün boyunca 10.00-15.00 saatleri arasında yapılacak. Doğaya, çevreye, bitkilere ilgi duyan herkese açık ve ücretsiz olan şenlikte atölyeler yapılacak, çocuklar için oyun etkinlikleri gerçekleştirilecek, sergiler açılacak. senlikvar.ngbb.org.tr