Kamusal veriye nasıl ulaşılır?
Gazeteci Elif İnce’nin “İnternetten Kamusal Veriye Ulaşma Rehberi” yayımlandı. İnce, “Keşke herkes mahallesi, köyü, şehriyle ilgili merak ettiği bir konuda bilgi edinme başvurusu yapsa” diyor
Ekoloji Kolektifi Derneği tarafından “Kent ve Ekoloji Araştırmaları İçin İnternetten Kamusal Veriye Ulaşma Rehberi” yayımlandı. Uzun yıllar kent ve iklim sorunları üzerine haberler yapan Kadıköylü gazeteci Elif İnce’nin hazırladığı bu rehber, internet üzerinden yaşadığı yerle ilgili bilgiye erişmek isteyen yurttaşların ve ekoloji, kent gibi konulara merak duyan ve araştırma yapmak isteyen herkesin işini kolaylaştırmayı amaçlıyor. İnce ile hem rehberi hem de kent hakkını konuştuk.
BİLMEDİĞİMİZ NELER VAR?
Ülkemizde kamusal bilgiye ulaşmak oldukça güç bir mesele. Senin hazırladığın rehber de bunun daha kolay olabilme imkânlarını arıyor. Rehberin içeriğinden bahseder misin?
Rehberde internet üzerinden ulaşılabilen yaklaşık 30 kaynağı inceleyerek hangi verilere, nasıl ulaşabileceğimizi adım adım anlatmaya çalıştım. Bunlardan çoğu kamu kurumlarına ait resmi kaynaklar, örneğin Ticaret Sicil Gazetesi’ni kullanarak Türkiye’de kayıtlı her şirketin ortaklarını, yönetim kurulu üyelerini bulabilirsiniz. EKAP adlı veri tabanını kullanarak kamu ihalelerini hangi idarenin hangi şirkete, ne kadar tutara, hangi ihale türüyle (açık mı, pazarlık mı, istisna mı vb.) verdiğini öğrenebilirsiniz. Diğer kaynaklardan en yakınınızdaki koruma altındaki doğal sit alanlarını ve bunların derecelerini; yaban hayatı geliştirme sahalarını; mahallenizdeki anıt ağaçları ve bu ağaçların yaşını, türünü - ve ağaç kesimlerinin yerlerini - ilinizdeki aktif fay hatlarını; ışık kirliliği verilerini bulabilirsiniz. Belediyenizin - eğer paylaşıyorsa - meclis gündemini, mecliste alınan kararları, bütçesini, son imar planlarını, verdiği ihaleleri görebilirsiniz. Ticaret Sicil gazetesi dışındaki tüm kaynaklara herhangi kayıt yapmadan, internet üzerinden kolaylıkla erişebilirsiniz.
Vatandaş en çok neler hakkında bilgi almak istiyor?
Henüz bu konuda kapsamlı bir cevap verebilecek kadar yorum almadım rehberle ilgili, ama örneğin en yakınındaki anıt ağaçları çok sayıda kişi merak eder diye düşünüyorum. Sonra, yerel seçimlerin hemen ertesinde olduğumuz için belediye meclisinin gündemi, bütçesi de merak edilir diye tahmin ediyorum. Fay hatları da deprem konusunda hep endişeli olduğumuz için ilgi çekebilir. Google Earth uygulamasındaki uydu görselleri üzerinden zamanda geri giderek yaşadığınız yerin eski halini görebilmek de çok ilginç bence. Belki de günlük hayatımızda en çok etkisi olan veri de güncel hava kirliliğine dair - özellikle de kış aylarında çok sayıda ilçede hava kirliliğinin tehlikeli statüsünde olduğu gözüküyor, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın sitesinde (http://havaizleme.gov.tr) bazı ilçelerde “açık havada yürüyüşe çıkmayın, piknik yapmayın” gibi uyarılar oluyor. Astımı olan için de, küçük çocuğu olan için de oldukça endişe verici.
“YANIT GELMEZSE İTİRAZ HAKKIMIZ VAR”
Peki, vatandaştan en çok saklanan bilgi ne ya da neler?
En çok saklanan ne bilemiyorum ama, çoğu belediye sitesi paylaşması gereken verileri paylaşmıyor. Kanuni zorunluluğu olmasına rağmen bütçesini, ihale ilanlarını, imar planlarını, meclis kararlarını paylaşmıyor. Herkes belediyesinin sitesine şöyle bir göz atıp, rehberdeki iyi örneklere de bakıp, bunları karşılaştırıp, kendi belediye sitesindeki eksiklikleri not edip, belediyesine bir dilekçeyle başvurarak bu verileri paylaşmasını isteyebilir. Twitter’dan belediyeye herkesin görebileceği şekilde açık mesaj yollamak da günümüze uygun ve etkili bir talep yükseltme yöntemi olabilir. Şeffaf olmayan kamu kurumlarını bilgi paylaşmaya zorlamak bizim elimizde.
Gazeteciyken iklim ve kent sorularına dair çokça haber yaptın. Sence bilgi edinmenin bu sorunların çözümünde nasıl bir kamusal etkisi olabilir?
Rehbere şöyle bir göz atılsa bile, kamu kurumlarının ne tür verileri paylaştığı konusunda bir fikir olur. Kişi bu kaynaklarda spesifik olarak aradığı her şeyi bulamasa bile, benzer bilgilerin bazı kurumlarca paylaşıldığını görürse, aradığına ulaşabileceği konusunda umudu oluşur, bunu kovalamak için bir motivasyonu olur. Keşke herkes mahallesi, köyü, şehriyle ilgili merak ettiği bir konuda bilgi edinme başvurusu yapsa mesela.
Eskiden dilekçe yazmak ya da bürokratik aksaklıklar yüzünden insanlar bu bilgi edinme haklarını çok az kullanıyorlardı. Şimdi ise online olarak kurumlardan bilgi talep etmek mümkün? Bilgi edinme hakkımızı nasıl kullanmamız gerekiyor?
Bilgi edinme hakkı inanılmaz önemli. Yüzlerce bilgi edinme başvurusu yaptım, birçoğuna cevap geldi - bazen eksik de olsa. Deneyimlerim sonucunda verebileceğim en önemli tavsiye, sorularınızı internetten CİMER üzerinden sormanız, çünkü bir kayıt numaranız oluyor ve başvuru kaybolup gitmiyor, CİMER arşivinizde hep duruyor. Ayrıca Cumhurbaşkanlığı üzerinden gittiği için sorunuza cevap alma ihtimaliniz de artıyor.
Cevap verilmediği zamanlar da oluyor…
Cevap alamadığınızda - veya eksik cevap aldığınızda - muhakkak BEDK yani Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na itiraz sürenizi kaçırmadan başvuruda bulunmanızı tavsiye ediyorum. Ben BEDK’ya yaptığım itirazların nerdeyse tümünden hiç beklemediğim şekilde olumlu cevap aldım, örneğin bir belediyeye şu ihaleyi neden açık ihale değil de pazarlık usulü yaptın diye sormuşum, belediye bana “bu ticari sırdır, bilgi edinme hakkına girmez, cevap vermiyorum” diyor, BEDK itirazıma bakıp diyor ki, “yok, bu ticari sır değil, cevap vermek zorundasın.” Bunun üzerine belediye cevap vermek zorunda kalıyor. BEDK itirazı da keşke internetten yapılabilse, şu anda postayla bilgi edinme başvurunuzu ve gelen eksik cevabı (veya cevap gelmediğine dair notunuzu) Ankara’da BEDK ofisine göndermeniz gerekiyor. Ama dediğim gibi genelde sonuçlar olumlu oluyor. Bu hakkı da kullanmak, kaybetmemek için mücadele etmek önemli.
KİMLER İÇİN HAZIRLANDI?
Bu rehber kimlere yönelik. Kimler için kaynak olabilir?
Hem mesleki olarak kent, ekoloji, kültür varlıkları gibi meselelerle ilgilenenler, hem de etrafını merak eden herkes için bir kaynak olmasını umarak hazırladım. Vaktiyle anneanneme e-mail kullanmayı öğretmiştim, ekran görsellerinin çıktısını alıp, fareyi şuraya getir, buraya çift tıkla gibi detaylı kullanım talimatları eşliğinde... Rehberi de aynı şekilde hazırladım, internete çok hakim olmayan insanların da kullanabilmesi için. Kimsenin gözü korkmasın, herkes kullansın, keşfetsin, araştırsın isterim.
Rehbere online olarak erişilebiliyor, aynı zamanda matbu olarak da okumak mümkün.
Rehberin dijital versiyonunu iklimadaleti.org adresinden ücretsiz yükleyebilirsiniz. Dijital versiyonun avantajı, içindeki link’lere tıklayarak direkt ilgilendiğiniz siteye ulaşabilmeniz. Basılı versiyonu da sadece kargo masrafını ödeyerek, aynı sitedeki sipariş formunu doldurarak edinebilirler.
Geodata uygulamasını kullanarak yakınınızda olduğunu bilmediğiniz bir doğal veya arkeolojik sit alanını veya kent ormanını bulup, küçük bir keşif gezisine çıkabilirsiniz. Ben Yalova’da bu kaynakları kullanarak, yeni yapılan Osmangazi Köprüsü’nün altında sıkışmış bir doğal ve arkeolojik sit alanı keşfettim - adı Hersek Lagünü. Meğer çok sayıda göçmen kuşun dinlenme, beslenme alanıymış burası - örneğin flamingoların - ama yıllardır Yalova'ya gidip gelmeme rağmen haberim yokmuş. Arkadaşlarımla gittiğimizde buraya kuş gözlem kuleleri yapıldığını fark ettik, kulelere çıkıp uzaktan da olsa flamingoları görmek çok heyecan vericiydi. Sonra, belki alt sokağınızda her gün önünden geçip fark etmediğiniz, koruma altında yüzlerce yıllık bir ağaç var. Zonguldak’taki 4 bin küsur yaşındaki porsuk ağacını merak edebilir, gidip görmek isteyebilirsiniz mesela.
Son olarak, rehberle ilgili bir sorusu olanlar, en önemlisi de eklenecek kaynak tavsiyesi olanlar, bana [email protected]’dan veya twitter üzerinden (@Elifince) ulaşabilir. Keyifli araştırmalara, keşiflere vesile olmasını umarım!