'Üç fidan' unutulmuyor...
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan idam edilişinin 44. Yılında Kadıköy Belediyesi Caddebostan Kültür Merkezi’nde düzenlenecek etkinlikle anılacak
68 kuşağının devrimci önderlerinden Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan unutulmuyor. 44 yıl önce 6 Mayıs gecesi idam edilen “üç fidan” için 7 Mayıs Cumartesi günü Kadıköy Belediyesi ve Deniz Gezmiş Vakfı’nın işbirliği ile Caddebostan Kültür Merkezi’nde bir anma etkinliği gerçekleştirilecek. Saat 13:00’te başlayacak etkinliğe Deniz, Yusuf ve Hüseyin’in arkadaşları, avukatlar ve akademisyenler katılacak.
Açılış konuşmalarıyla başlayacak anmada “Hukuk Devleti ve Ölüm Cezası” konulu bir panel de yapılacak. Panelin oturum başkanlığını Av. Fikret İlkiz yaparken Prof. Dr. Semih Gemalmaz, Prof. Dr. Timur Demirbaş, Av. Mükerrem Erdoğan, Av. Erşen Sansal ve Hacı Tonak da konuşmacı olarak yer alacak. Anma etkinliği Leman Sam ve Enver Aysever’in dinleti ve gösterileriyle devam edecek.
İDAMA GİDEN YOL
Peki, genç yaşlarında ölüme mahkûm edilen üç fidanın idam kararları nasıl verildi, neler oldu? Aradan 44 yıl geçmesine rağmen hala zihinlerde ve yüreklerde hatırlanan o süreci derledik
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın idamının üzerinden tam 44 yıl geçti. Fransa’da başlayan ve daha sonra birçok Avrupa ülkesine hatta Asya ülkelerine yayılan 68 dönemi, Türkiye’de de başta öğrenciler olmak üzere geniş toplumsal kesimleri etkisi altına aldı. Toplumsal muhalefetin, işçi eylemlerinin ve hak arama mücadelesinin tüm ülkeye yayıldığı bir dönemde İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydolan Deniz Gezmiş, Türkiye İşçi Partisi’ne (TİP) Ortadoğu Teknik Üniversitesi’nde kaydolan Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan ise Fikir Kulüpleri Federasyonu’na üye oldu.
1968 yılının sonuna doğru Deniz Gezmiş ve arkadaşları TİP’ten ayrılarak Devrimci Öğrenci Birliği’ni kurdular. 1969 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin işgaline öncülük eden Deniz Gezmiş hakkında tutuklama kararı çıkartıldı. Ama Deniz Gezmiş yakalanmaktan kurtularak Filistin’e gitti. 1970 yılında arkadaşlarıyla beraber Türkiye’ye dönen Gezmiş ve arkadaşları Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu’nu (THKO) kurdular. 1971 yılında Ankara Emek’teki İş Bankası soygununda yer alan Deniz Gezmiş daha sonra Balgat’taki Tuslog tesislerinden 4 ABD’li askerin kaçırılması eyleminde yer aldı. Bu askerler daha sonra serbest bırakıldı.
“ANAYASAYI ORTADAN KALDIRMAK”
12 Mart 1971’de muhtıranın ardından gelen askeri darbe hem öğrenci hareketini hem de diğer toplumsal muhalefeti hedef aldı. Deniz Gezmiş Gemerek’te, Yusuf Aslan Şarkışla’da, Hüseyin İnan ise Kayseri’de yakalandı. Savcılığını Baki Tuğ’un, başkanlığını ise Tuğgeneral Ali Elverdi’nin üstlendiği dava Ankara Sıkıyönetim 1 No’lu Askeri Mahkeme’de görüldü. Gezmiş, Aslan ve İnan hakkında “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın tamamını, bir kısmını tağyir, tebdil veya ilgaya teşebbüs ettikleri” iddiasıyla “TCK’nın 146/1 maddesi uyarınca” idam kararı verildi. Avukatlara 26 sanığın savunulması için sadece 15 gün verildi.
“Anayasal düzeni ortadan kaldırmak” iddiasıyla 18 sanık idama mahkûm edilirken, Askeri Yargıtay Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan dışındaki sanıklar hakkındaki kararı bozdu. İdam cezasının infazı için Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin onayı da gerekiyordu. TBMM, 11 Mart 1972 günü 53 ret, 6 çekimser, 238 kabul oyuyla Gezmiş, İnan ve Aslan’ın idam kararlarını onadı. Kararlar, 17 Mart 1972 günü de Cumhuriyet Senatosu’ndan geçti.
CHP İTİRAZ ETTİ
Bağımsız Milletvekili Mehmet Ali Aybar ile CHP’li milletvekiller İsmet İnönü, Bülent Ecevit, Muammer Erten, Necdet Uğur gibi isimler idama karşı oy kullandı. Süleyman Demirel, Alparslan Türkeş, İsmet Sezgin, Nahit Menteşe, Hasan Korkmazcan, Oğuz Aygün, Necmettin Cevheri, Zeki Çelikel gibi isimlerin başını çektiği “idam oyları” ise sağ partilerden geldi.
CHP, TBMM’nin onama kararının usul ve esas yönlerinden iptali için dokuz sayfalık bir dilekçeyle Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu ve yürütmenin durdurulmasını talep etti. Mahkeme, meclisin idamları onama kararını usul yönünden iptal etti. İptal kararı üzerine yeniden toplanan meclis oy çokluğuyla idam kararını yeniden onayladı.
AYDINLARDAN İTİRAZ
İdam kararlarının kesinleşmesi kamuoyunda tepkiyle karşılandı. 6 Mayıs 1971 gününe dek idam cezalarının iptal edilmesi için, Millet Meclisi Cumhuriyet Senatosu’nda kararların onanmaması için protestolar yapıldı. Yaşar Kemal, Erdal Öz, Altan Öymen ve Onat Kutlar gibi aydın ve yazarların öncülüğünde yaygın bir imza kampanyası başlatıldı. Kampanyaya katılan bin 800 kişi idamların iptal edilmesi için imzaladıkları dilekçeleri TBMM’ye gönderdi. Ancak dilekçeye cevap gelmedi.
Tüm itiraz ve tepkilere rağmen Nihat Erim başbakanlığındaki hükümetin yoğun çabasıyla infaz kararları TBMM komisyonlarında ve Genel Kurul’da onaylandı. 3 Mayıs 1972 günü Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından imzalandı. 5 Mayıs 1972 tarihli resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdi.
YAN YANA GÖMÜLEMEDİLER
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın son istekleri birbiriyle görüşmek oldu. Son defa görüşen üç fidandan Deniz Gezmiş, 6 Mayıs 1972 günü sabaha karşı saat 01.25’te idam edildi. Arkadaşının idamı izlettirilen Yusuf Aslan ise saat 02.20’de idam sehpasına çıkarıldı. Hüseyin İnan ise saat 03.00’de idam edildi. Gezmiş, Aslan ve İnan vasiyetlerine karşın Ankara Cebeci Mezarlığı’nda yatan arkadaşları Taylan Özgür’ün yanına defnedilmediler ve Karşıyaka Mezarlığı’nda toprağa verildiler. Üç arkadaş yan yana gömülmeyi vasiyet etmişlerdi ama savcının talimatıyla mezarları arasında üçer mezar boşluk bırakıldı.
Açılış konuşmalarıyla başlayacak anmada “Hukuk Devleti ve Ölüm Cezası” konulu bir panel de yapılacak. Panelin oturum başkanlığını Av. Fikret İlkiz yaparken Prof. Dr. Semih Gemalmaz, Prof. Dr. Timur Demirbaş, Av. Mükerrem Erdoğan, Av. Erşen Sansal ve Hacı Tonak da konuşmacı olarak yer alacak. Anma etkinliği Leman Sam ve Enver Aysever’in dinleti ve gösterileriyle devam edecek.
İDAMA GİDEN YOL
Peki, genç yaşlarında ölüme mahkûm edilen üç fidanın idam kararları nasıl verildi, neler oldu? Aradan 44 yıl geçmesine rağmen hala zihinlerde ve yüreklerde hatırlanan o süreci derledik
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın idamının üzerinden tam 44 yıl geçti. Fransa’da başlayan ve daha sonra birçok Avrupa ülkesine hatta Asya ülkelerine yayılan 68 dönemi, Türkiye’de de başta öğrenciler olmak üzere geniş toplumsal kesimleri etkisi altına aldı. Toplumsal muhalefetin, işçi eylemlerinin ve hak arama mücadelesinin tüm ülkeye yayıldığı bir dönemde İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydolan Deniz Gezmiş, Türkiye İşçi Partisi’ne (TİP) Ortadoğu Teknik Üniversitesi’nde kaydolan Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan ise Fikir Kulüpleri Federasyonu’na üye oldu.
1968 yılının sonuna doğru Deniz Gezmiş ve arkadaşları TİP’ten ayrılarak Devrimci Öğrenci Birliği’ni kurdular. 1969 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin işgaline öncülük eden Deniz Gezmiş hakkında tutuklama kararı çıkartıldı. Ama Deniz Gezmiş yakalanmaktan kurtularak Filistin’e gitti. 1970 yılında arkadaşlarıyla beraber Türkiye’ye dönen Gezmiş ve arkadaşları Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu’nu (THKO) kurdular. 1971 yılında Ankara Emek’teki İş Bankası soygununda yer alan Deniz Gezmiş daha sonra Balgat’taki Tuslog tesislerinden 4 ABD’li askerin kaçırılması eyleminde yer aldı. Bu askerler daha sonra serbest bırakıldı.
“ANAYASAYI ORTADAN KALDIRMAK”
12 Mart 1971’de muhtıranın ardından gelen askeri darbe hem öğrenci hareketini hem de diğer toplumsal muhalefeti hedef aldı. Deniz Gezmiş Gemerek’te, Yusuf Aslan Şarkışla’da, Hüseyin İnan ise Kayseri’de yakalandı. Savcılığını Baki Tuğ’un, başkanlığını ise Tuğgeneral Ali Elverdi’nin üstlendiği dava Ankara Sıkıyönetim 1 No’lu Askeri Mahkeme’de görüldü. Gezmiş, Aslan ve İnan hakkında “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın tamamını, bir kısmını tağyir, tebdil veya ilgaya teşebbüs ettikleri” iddiasıyla “TCK’nın 146/1 maddesi uyarınca” idam kararı verildi. Avukatlara 26 sanığın savunulması için sadece 15 gün verildi.
“Anayasal düzeni ortadan kaldırmak” iddiasıyla 18 sanık idama mahkûm edilirken, Askeri Yargıtay Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan dışındaki sanıklar hakkındaki kararı bozdu. İdam cezasının infazı için Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin onayı da gerekiyordu. TBMM, 11 Mart 1972 günü 53 ret, 6 çekimser, 238 kabul oyuyla Gezmiş, İnan ve Aslan’ın idam kararlarını onadı. Kararlar, 17 Mart 1972 günü de Cumhuriyet Senatosu’ndan geçti.
CHP İTİRAZ ETTİ
Bağımsız Milletvekili Mehmet Ali Aybar ile CHP’li milletvekiller İsmet İnönü, Bülent Ecevit, Muammer Erten, Necdet Uğur gibi isimler idama karşı oy kullandı. Süleyman Demirel, Alparslan Türkeş, İsmet Sezgin, Nahit Menteşe, Hasan Korkmazcan, Oğuz Aygün, Necmettin Cevheri, Zeki Çelikel gibi isimlerin başını çektiği “idam oyları” ise sağ partilerden geldi.
CHP, TBMM’nin onama kararının usul ve esas yönlerinden iptali için dokuz sayfalık bir dilekçeyle Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu ve yürütmenin durdurulmasını talep etti. Mahkeme, meclisin idamları onama kararını usul yönünden iptal etti. İptal kararı üzerine yeniden toplanan meclis oy çokluğuyla idam kararını yeniden onayladı.
AYDINLARDAN İTİRAZ
İdam kararlarının kesinleşmesi kamuoyunda tepkiyle karşılandı. 6 Mayıs 1971 gününe dek idam cezalarının iptal edilmesi için, Millet Meclisi Cumhuriyet Senatosu’nda kararların onanmaması için protestolar yapıldı. Yaşar Kemal, Erdal Öz, Altan Öymen ve Onat Kutlar gibi aydın ve yazarların öncülüğünde yaygın bir imza kampanyası başlatıldı. Kampanyaya katılan bin 800 kişi idamların iptal edilmesi için imzaladıkları dilekçeleri TBMM’ye gönderdi. Ancak dilekçeye cevap gelmedi.
Tüm itiraz ve tepkilere rağmen Nihat Erim başbakanlığındaki hükümetin yoğun çabasıyla infaz kararları TBMM komisyonlarında ve Genel Kurul’da onaylandı. 3 Mayıs 1972 günü Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından imzalandı. 5 Mayıs 1972 tarihli resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdi.
YAN YANA GÖMÜLEMEDİLER
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın son istekleri birbiriyle görüşmek oldu. Son defa görüşen üç fidandan Deniz Gezmiş, 6 Mayıs 1972 günü sabaha karşı saat 01.25’te idam edildi. Arkadaşının idamı izlettirilen Yusuf Aslan ise saat 02.20’de idam sehpasına çıkarıldı. Hüseyin İnan ise saat 03.00’de idam edildi. Gezmiş, Aslan ve İnan vasiyetlerine karşın Ankara Cebeci Mezarlığı’nda yatan arkadaşları Taylan Özgür’ün yanına defnedilmediler ve Karşıyaka Mezarlığı’nda toprağa verildiler. Üç arkadaş yan yana gömülmeyi vasiyet etmişlerdi ama savcının talimatıyla mezarları arasında üçer mezar boşluk bırakıldı.