42 bin kişinin barınabileceği alan AVM’lerle doldu
İPA’nın araştırmasına göre deprem tehdidi altındaki İstanbul’da en az 42 bin 200 kişinin deprem sonrası barınabileceği toplam alanda 95 adet AVM bulunuyor
Son 20 yılda şehirlerin önemli sosyal ve ticari mekânları haline gelen ve kent yaşamında önemli değişikliklere neden olan alışveriş merkezleri (AVM’ler), inşa edildiği bölgelerde kent hayatı, demografik dengeler, trafik yoğunluğu vb. kritik noktalarda neleri değiştirdi? İstanbul Planlama Ajansı’nın “Kamusal Olanın Dönüşümü: Alışveriş Merkezlerinin Kentsel Etkileri Üzerine Değerlendirme” raporu bu sorulara cevap arıyor. Araştırma raporunda son kırk yıl içinde İstanbul’da kentsel mekâna birçok etkisi bulunan ve pek çok tartışmaya sebep olan AVM’ler ile ilgili değerlendirmelere yer verildi. İPA’nın “Kent Gündemi Serisi”nin son raporunda AVM’lerin olarak lüks malların sunulduğu mekânlar olarak tasarlandığı vurgulanırken, günümüzde de çoğu alışveriş merkezinin üst-orta kesimlere hitap ettiği paylaşıldı. Raporda, geçmişten günümüze kent merkezlerinde yer alan kamusal alanların özelleştirilerek AVM’lere dönüştüğü hatırlatılırken, özelleştirilen pek çok alanın kamusal alan ve deprem toplanma alanı olarak da kullanılabileceği belirtildi.
TOPLAM AVM SAYISI 445 OLDU
Raporda paylaşılan verilere göre 1988’den günümüze her yıl açılan AVM’lerle birlikte, Türkiye’deki AVM’lerin sayısı 2024 Haziran ayı itibariyle 445 oldu. 2006 ve 2018 yılları arası yıllık bazda incelendiğinde, sadece 2009 yılı hariç, açılan yıllık AVM sayısı en az 22 olarak kaydedildi. İstanbul’daki AVM sayısı 1988’den sonraki 10 sene içinde 10’a ulaşmışken, AVM sayısının beş katına çıkması sadece 11 seneyi buldu ve 2009 yılında AVM sayısı 51’e yükseldi. AVM sayısının 100’ü aşması ise 7 sene sonra, 2016’da gerçekleşmişti. Son 8 senedeki artışla da AVM sayısı bugünkü sayısı olan 133’e ulaştı.
Raporda, İstanbul'daki AVM’lerin sayısı da paylaşıldı. İstanbul’un 5 ilçesi hariç (Adalar, Çatalca, Çekmeköy, Esenler, Şile) tüm ilçelerinde en az 1 adet AVM bulunuyor. En çok AVM’nin bulunduğu ilçeler Şişli (10 adet), Bakırköy (9 adet) ve Ataşehir ile Ümraniye (8’er adet). Türkiye nüfusunun yüzde 19,13’ünü barındıran İstanbul, aynı zamanda en çok AVM’nin olduğu şehir. Türkiye’deki tüm AVM’lerin yüzde 29,75’i İstanbul’da bulunuyor. Türkiye’de tüm AVM kiralanabilir alanları içinde İstanbul’daki AVM’lerin kiralanabilir alanlarının oranı yüzde 37,25’e çıkmış durumda.
45 METREKAREYE İHTİYACIMIZ VAR
TMMOB’un 6 Şubat 2023 depremlerinden sonra hazırladığı Geçici Barınma Alanlarına İlişkin Standartları başlıklı bilgi notuna göre, bu alanlarda bir kişi için en az 45 metrekare yere ihtiyaç var. Ancak son yıllarda artan AVM’lerin sayısı bu imkanı önemli ölçüde engelliyor.
Rapora göre İstanbul’da en az 42 bin 200 kişinin deprem sonrası barınma ihtiyacını karşılayabileceği büyüklükteki toplam alanda, 95 adet 20 bin metrekare ve üstü AVM bulunduğu paylaşılırken, şu değerlendirmelere yer verildi: “20 bin metrekare ve üstü AVM sayısının bu kadar fazla olduğu İstanbul’da, yeşil alanların az olması önemli bir çelişkiyi göstermektedir. İstanbulluların önemli bir kısmı, nefes alabilecekleri ve vakit geçirmek isteyecek yeşil alan bulamazken, en ulaşılabilir yerlerde AVM’ler yer almaktadır. Bu durum öncelikle İstanbullunun nefes alabileceği açık alanların azlığı anlamına gelmekte, yaz aylarında şehir nüfusunun çok büyük bir bölümünün sıcaklıkları daha fazla hissetmesine sebep olmaktadır. Yeşil alan azlığının bir başka olumsuz etkisi ise gündemde her geçen gün daha fazla yer edinen olası Marmara Depremi sonrası toplanma alanlarının yetersiz olmasıdır. Yapı ve nüfus yoğunluğunun fazla bölgelerde AVM’lerin varlığı, deprem sonrası toplanma alanların azalması anlamına gelmektedir.”
Raporda, AVM’lerin bulundukları mekânları kentsel cazibe merkezi haline getirmesi sebebiyle yüksek gelirli gruplarının ve yatırımcıların ilgisini çektiği kaydedilirken, bu durumun lüks konut projelerini artırdığını, aynı zamanda konut fiyatları ve kira bedellerinin yükselmesine neden olduğu paylaşıldı.