63 moto kurye çalışırken hayatını kaybetti
Kurye Hakları Derneği’nin raporuna göre, 2024’te 6’sı çocuk olmak üzere 63 moto kurye hayatını kaybetti. Dernek, moto kuryeliğin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından “çok tehlikeli meslekler” sınıfına dahil edilmesi çağrısında bulundu
Kadıköy’de faaliyet gösteren Kurye Hakları Derneği son iki yıldır hazırladığı raporlarla, moto kuryelerin çalışırken yaşadıkları sorunları, işçi sağlığı ve iş güvenliği şartlarını ve kurye ölümlerini gündeme taşıyor. Derneğin geçtiğimiz günlerde yayınladığı “2024 Moto-Kurye Ölümleri Raporu” sektördeki iş güvenliği ve işçi sağlığı ile ilgili sorunların devam ettiğini gösteriyor. Rapora göre 2024 yılında en az 63 kurye çalışırken hayatını kaybetti; ölümlerin 6’sını 18 yaşın altındaki çocuklar oluşturdu. Paket başı ödeme, hız temelli prim sistemi, düşük ücretler, uzun çalışma saatleri, eksik ve kalitesiz ekipman, zorlu hava koşullarında çalışmaya zorlanma ve etkisiz denetim mekanizmaları kuryelerin yaşam hakkını etkileyen faktörlerden sadece bazılarını oluşturuyor.
ÇOCUKLAR, GENÇLER, EMEKLİLER…
Hayatını kaybeden kuryelerin yaş dağılımı, bu sektörün hangi yaş grubundaki insanlar tarafından daha çok tercih edildiğine dair de ipuçları veriyor. Rapora göre artan enflasyon, geçim şartlarının her geçen gün zorlaşması ve asgari ücretin giderek daha yetersiz kalmasının yanında gençler için iş imkanlarının kısıtlılığı, birçok genci kuryeliğe itiyor. Yaşamını kaybeden 63 kuryeden 34’ünü 19-27 yaş aralığındaki gençler oluştururken, raporda “Bu yaş aralığı aynı zamanda üniversite öğrenimi yaşında olan gençler anlamına gelmektedir. Ancak hem okuyup hem de çalışmak veya okulu tamamen bırakmak zorunda kalan üniversite öğrencilerinin sayısı her geçen gün artsa da kuryelerin kaç tanesinin öğrenci olduğuna dair yeterli veriye ulaşılamamıştır.” ifadelerine yer verildi.
Rapora göre 28-50 yaş aralığında 17, 51-64 yaş aralığında ise 6 moto kurye çalışırken hayatını kaybetti. Bu veriler kuryeliğin yalnızca gençler tarafından değil, aynı zamanda orta yaşlı insanlar ve emekli vatandaşlar tarafından da yapıldığını gösteriyor. Derneğin araştırmasında dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biri de hayatını kaybeden kuryelerin 6 tanesinin 18 yaşın altında olması. “Deneyimi ve sürüş eğitimi olmaksızın çalışırken hayatını kaybeden çocukların varlığı, devletin çocuk hakları yükümlülükleri açısından ciddiyetle tartışılması gereken bir hak ihlalidir.” ifadelerinin yer verildiği raporda, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın çocukların çalışabileceği iş kollarına ilişkin tanımlamalarına bakıldığında, çocukların taşımacılık sektöründe çalışabileceğine ilişkin herhangi bir düzenlemenin bulunmadığına da dikkat çekildi.
YASAL DÜZENLEME, DENETİM, EĞİTİM…
Raporda, moto kurye ölümlerinin bireysel hatalara dayalı trafik kazaları ya da talihsizlikler olarak değerlendirilmesinin doğru olmayacağı vurgulanırken çözüm önerilerine ve taleplere de yer verildi. Onlardan bazıları şöyle:
- Moto kuryelik mesleği Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından “çok tehlikeli meslekler” sınıfına dahil edilmeli. Kuryelerin çalışma koşulları denetlenmeli, mesleki yeterlilik ve güvenli sürüş belgesi olmayan kuryeler çalıştırılmamalı. Yasal ve insani olmayan 12-14 saat gibi uzun çalışma saatleri, çocuk yaşta işçi çalıştırma, kayıt dışı çalıştırma gibi uygulamaların önüne geçilmeli.
- Kazalarda ağır yaralanma ve ölümlere neden olan ve motorcuların “katil bariyer” diye adlandırdıkları bariyerler Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ve belediyeler tarafından “motorcu dostu bariyerler”e dönüştürülmeli, bunun için kapsamlı çalışmalar yapılmalı. Yol bakım, ışıklandırma, uyarıcı levhalar konusundaki denetimler sıkılaştırılmalı.
- Reklam Kurulu tarafından hızlı teslimat taahhütlü reklamlar yasaklanmalı, medyada güvenli teslimat vurgusunun öne çıkarılarak kurye ölümleri hakkında farkındalık yaratan haber içeriklerine yer verilmeli.
- Kuryelerin 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 13. Maddesi’ndeki ciddi ve tehlikeli durumlarda “çalışmaktan kaçınma hakkı”nı kullanılabilmesi güvence altına alınmalı.
- Şirketler ve işletmelerin, kuryelere insanca yaşayabileceği bir ücret vermesi; prim, bonus ve alevli saatler gibi işçi güvenliğini tehlikeye atan yöntemlerden vazgeçmesi gerekiyor. Sigortasız ve ehliyetsiz kurye çalıştırılmaması; esnaf-kuryelerin iş sözleşmelerinin kuryeleri güvencesizleştiren maddelerden arındırılması önem arz ediyor. Paket başı değil saat başı ücretlendirmenin yapıldığı, işçi sağlığı ve güvenliği sorumluluğunun işverenlerin üstlendiği ve kuryelerin de söz sahibi olduğu şeffaf sözleşmeler kuryeler için hayati görünüyor.