“Dilim dilim soyuluyoruz”
Türkiye’de ücretliler yüksek enflasyonun yanı sıra gelir vergisi yükü altında da eziliyor. DİSK-AR’ın raporuna göre ocak ayında yüzde 22 olan ücretlilerdeki vergi ve kesinti oranı, eylül ayından itibaren yüzde 31’e yükseldi. DİSK, gelir vergisi oranının yüzde 10’a düşürülmesini talep ediyor
Yüksek enflasyon nedeniyle alım gücünde büyük kayıp yaşayan işçilerin, eline geçen net ücretler de artan vergi ve kesintiler nedeniyle düşüyor. 2021 ve 2022 yıllarında yaşanan yüksek enflasyon nedeniyle çalışanlar çok daha hızlı biçimde ikinci ve üçüncü vergi dilimlerine girmeye başladı. Çalışanlar nisan ve mayıs aylarında ikinci vergi tarife dilimi olan yüzde 20’ye, ağustos ve eylül ayında ise üçüncü tarife dilimi olan yüzde 27’ye girerek ciddi ücret kayıpları yaşadı.
Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi (DİSK-AR), DİSK’e bağlı sendika üyesi işçilerin bordrolarını dikkate alarak vergi ve kesinti yükünü hesaplayarak bir rapor hazırladı. “Vergi ve Kesintiler Ücretleri Nasıl Kemiriyor?” başlıklı raporda yapılan hesaplamaya göre, ücretlerin asgari ücret kadar kısmına uygulanan vergi istinasına rağmen net ücretlerde büyük düşüşler yaşandığı ortaya kondu. Ağustos ayına ait bu bordrolarda işçilerin yüzde 27’lik üçüncü vergi dilime girdiği ve işçilerin toplam kesinti ve vergi yükünün yüzde 30,5 ile yüzde 34,7 arasında değiştiği tespit edildi.
VERGİ KESİNTİSİ 3,7 KAT ARTTI
Ocak 2022’de giydirilmiş brüt ücret ve yan ödemeleri (fazla mesai, sosyal ödenekler vb.) toplamı 10 bin TL olan bir çalışanın Temmuz 2022’de brüt giydirilmiş kazancının 15 bin TL olduğu varsayılarak yapılan hesaplamada; ocakta 637 TL gelir vergisi öderken bu miktar mayısta bin 62 TL’ye, temmuzda bin 725 TL’ye ve eylülden itibaren ise 2 bin 342 TL’ye çıktı. Böylece eylüldeki gelir vergisi kesintisi ocak ayına göre 3,7 kat arttı.
VERGİ DİLİMLERİ AZ ARTIRILIYOR
DİSK-AR’ın raporuna göre işçilerin eline geçen net ücretlerin düşmesinin esas sebebi vergi ve kesinti yükü. Yılın başında brüt ücretin yaklaşık yüzde 22’si vergi ve kesintiye giderken, yılın sonunda bu oran yüzde 31’e yükseliyor. Net ücretlerin ağustos ve eylül aylarından itibaren düşmesinde iki temel neden olduğu belirtilen rapora göre, “Birincisi ücretlilere uygulanan gelir vergisi oranlarının yüksekliği, ikincisi vergi tarife dilimlerinin enflasyon, ücret artışları ve yeniden değerleme oranlarından az artırılması.”
2006 öncesinde ücret gelirlerine uygulanan vergi oranları diğer gelirlere göre 5’er puan daha düşüktü. 2006 sonrasında ücretlere sağlanan bu 5 puanlık indirim kaldırıldı ve ücret gelirleri de diğer gelirlerle aynı oranda vergilenmeye başlandı.
2005 yılında ücret dışı gelirlerin ilk dilimine uygulanan vergi oranı yüzde 20 iken ücretler bundan 5 puan daha düşüktü ve yüzde 15’ti. Gelir İdaresi Başkanlığı verilerine göre 2022’de yüzde 15’lik vergiye tabi ilk gelir vergisi dilimi 32 bin TL olarak saptandı. Asgari ücretin Aralık 2021’de yüzde 50 oranında artması nedeniyle ilk vergi dilimi artışı düşük kaldı ve işçiler hızla ikinci ve üçüncü dilime girdi.
ÜCRETLİLER ALEYHİNE BİR TABLO
Yine rapora göre devletin alacakları için öngördüğü yeniden değerleme oranının ilk gelir vergisi dilimi artışının üstünde olması ücretliler aleyhine bir tablo oluşturdu. 2000 yılında 2 bin 500 TL olan ilk vergi dilimi baz alınarak ilk vergi dilimleri yeniden değerleme oranına göre artırılsaydı 2022’de ilk vergi dilimi 81 bin 689 TL olarak uygulanmalıydı. Ancak bu yıl ilk vergi dilimi 32 bin TL olarak uygulandı.
2022’de 81 bin TL kazanan bir ücretli halihazırda yüzde 27’lik üçüncü vergi dilimine girerken, ilk vergi dilimi yeniden değerleme oranı kadar artırılmış olsaydı yüzde 15’lik ilk vergi dilimine girecekti.
Yeniden değerleme oranı, her yılın ekim ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre Yurtiçi Üretici Fiyatları Genel Endeksi’nde (Yİ-ÜFE) hesaplanan ortalama fiyat artış oranı olarak tanımlanıyor.
İLK VERGİ DİLİMİ 110 BİN TL OLABİLİRDİ
İlk vergi dilimi artışının belirlenmesinin bir diğeri yolu ise asgari ücret artışı. DİSK-AR’a göre pek çok ücretli asgari ücret civarında bir ücretle çalışırken ilk vergi diliminin asgari ücret kadar artırılmaması ücretlerin daha erken yüksek oranlarda vergilendirilmesine yol açıyor. Böylece asgari ücret ile ilk vergi dilimi arasındaki makas açılıyor.
Asgari ücret ile en düşük vergi dilimi artışı arasındaki bu büyük fark sebebiyle asgari ücretliler ve tüm ücretlilerin daha erkenden daha yüksek vergi dilimine girmeye başladığının altı çizilerek, şunlar kaydedildi: “Oysa 2000 yılında 2 bin 500 TL olan en düşük vergi dilimi baz alınarak asgari ücret artışı kadar artış yapıldığında 2022’de ilk vergi dilimi 110 bin TL’yi bulacaktı. Böylece 2022’de 32 bin TL olarak uygulanan ilk vergi dilimi ile olması gereken vergi dilimi arasındaki fark 78 bin TL’ye yaklaştı.”
GELİR VERGİSİ ORANI DÜŞÜRÜLMELİ
Raporun son bölümünde ise başta gelir vergisinin düşürülmesi istenerek şu talepler sıralandı:
- Gelir vergisi oranı ücretlilerde yüzde 10’a düşürülmeli.
- Vergi tarife dilimleri en az asgari ücret veya yeniden değerleme oranında artırılmalı.
- İşverenlere uygulanan 5 puan SGK prim desteği çalışanlara da uygulanmalı.
- Damga vergisi kaldırılmalı.
Ayrıca DİSK, taleplerini hem sokakta hem de sosyal medyada başlattığı “Dilim dilim soyuluyoruz” başlıklı kampanyayla dile getiriyor.