Gazhane, gaz değil sanat üretecek
Restorasyonu süren Hasanpaşa Gazhanesi, 7 ay sonra kentin kültür hayatına katılacak. Yapı; kültür ve sanatın hem üretildiği hem izlenebildiği bir alan olacak
GÖKÇE UYGUN
Sadece Kadıköy’ün değil tüm İstanbul’un en değerli tarihi endüstriyel miraslarından Hasanpaşa Gazhanesi, gelecek yaz aylarında bir kültür merkezi haline gelmeye hazırlanıyor.
Gazete Kadıköy olarak ilçemizin bu özel yapısının restorasyonunu yerinde görmek üzere bölgeye bir ziyaret gerçekleştirdik. Mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde olan gazhane binalarının restorasyon işini, Güryapı İnşaat A.Ş. yürütüyor. Mekke’de bulunan Kâbe ve tavaf alanını çevreleyen Osmanlı revaklarının restoresi, Çamlıca Camii gibi işlerle bilinen Güryapı’nın Proje Müdürü Recep Tokalak’ın verdiği bilgilere göre Gazhane’deki çalışmalar Mart 2014’te başladı. Aslında restorasyonun bitiş tarihi, şantiye alanı dışına asılan tabelaya göre geçen Nisan ayı yani bundan tam 8 ay önceydi. Ancak planlandığı gibi olmadı. Zira Tokalak, “Hem biz hem Büyükşehir, bu işte çok hassas ve titiz davranıyoruz. Eksik ve hatalı bir şey yapmamak için ince eleyip sık dokuyoruz. Şu an projenin bazı bölümleri revize ediliyor. Her revize işlemi de Anıtlar Kurulu’ndan onay gerektirdiği için süreç biraz uzadı” açıklamasını yapıyor.
Tokalak, bu hassasiyete dair şu örneği veriyor; “Burası uzun zaman boş ve bakımsız kaldığı için alanın ve gazhane binalarının temizlik aşamaları zaman aldı. Örneğin sırf gazometrenin içindeki balçıkların temizlenmesi başlı başına zor bir işti. Hala gaz kokusu olduğu için, elemanlarımız zehirlenmesinler diye 10 dakika çalıştırıp, 10 dakika ayran, yoğurt eşliğinde dinlenmelerini sağladık. Hal böyle olunca normalde 15 günde yapılacak iş iki aya uzadı.”
7 GÜN 24 SAAT ÇALIŞMA
32 dönümlük alanda, 20 adet binanın restorasyonu 100-150 kişi ile 7/24 esasına göre sürdürülüyor. Ancak sürekli inşaat gürültüsü ve ışık kirliliğine maruz kalan kimi Hasanpaşa sakinleri durumdan rahatsız. Recep Tokalak, “Biz bu konuda elimizden geldiğince hassasiyet gösteriyoruz. Komşularımızdan sabretmelerini rica ediyoruz. Biraz daha sıkıntıdan sonra burada çok güzel bir tesise sahip olacaklar” görüşünü ifade ediyor.
HEM PİKNİK HEM SANAT
Hasanpaşa Gazhanesi’ndeki çalışmaların yaklaşık yedi ay sonra tamamlanması öngörülüyor. Peki bittiğinde Gazhane nasıl bir yer olacak? 32 dönümlük bu alanda, enerji müzesi, çocuk bilgilendirme evi, tiyatro, çocuk tiyatrosu, İsmek kursları, kütüphane, sergi alanı, pazar yeri (Ortaköy gibi), kafeterya, restoran ve yer altı otopark gibi yapılar yer alacak.
Recep Tokalak, “Böylesine büyük ve özel bir alan, bırakın Hasanpaşa’yı, Kadıköy’de ve hatta İstanbul’da bile yok. Bu kültür alanı, İstanbul’un sanat hayatına ciddi katkı sunacak. Muhtemelen İBB’ye bağlı Kültür A.Ş’nin işleteceği bu alan, hem bir sanat merkezi hem bir rekreasyon alanı olarak bölgenin ihtiyacını karşılayacak” diye konuşuyor.
Gazete Kadıköy olarak ilçemizin bu özel yapısının restorasyonunu yerinde görmek üzere bölgeye bir ziyaret gerçekleştirdik. Mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde olan gazhane binalarının restorasyon işini, Güryapı İnşaat A.Ş. yürütüyor. Mekke’de bulunan Kâbe ve tavaf alanını çevreleyen Osmanlı revaklarının restoresi, Çamlıca Camii gibi işlerle bilinen Güryapı’nın Proje Müdürü Recep Tokalak’ın verdiği bilgilere göre Gazhane’deki çalışmalar Mart 2014’te başladı. Aslında restorasyonun bitiş tarihi, şantiye alanı dışına asılan tabelaya göre geçen Nisan ayı yani bundan tam 8 ay önceydi. Ancak planlandığı gibi olmadı. Zira Tokalak, “Hem biz hem Büyükşehir, bu işte çok hassas ve titiz davranıyoruz. Eksik ve hatalı bir şey yapmamak için ince eleyip sık dokuyoruz. Şu an projenin bazı bölümleri revize ediliyor. Her revize işlemi de Anıtlar Kurulu’ndan onay gerektirdiği için süreç biraz uzadı” açıklamasını yapıyor.
Tokalak, bu hassasiyete dair şu örneği veriyor; “Burası uzun zaman boş ve bakımsız kaldığı için alanın ve gazhane binalarının temizlik aşamaları zaman aldı. Örneğin sırf gazometrenin içindeki balçıkların temizlenmesi başlı başına zor bir işti. Hala gaz kokusu olduğu için, elemanlarımız zehirlenmesinler diye 10 dakika çalıştırıp, 10 dakika ayran, yoğurt eşliğinde dinlenmelerini sağladık. Hal böyle olunca normalde 15 günde yapılacak iş iki aya uzadı.”
7 GÜN 24 SAAT ÇALIŞMA
32 dönümlük alanda, 20 adet binanın restorasyonu 100-150 kişi ile 7/24 esasına göre sürdürülüyor. Ancak sürekli inşaat gürültüsü ve ışık kirliliğine maruz kalan kimi Hasanpaşa sakinleri durumdan rahatsız. Recep Tokalak, “Biz bu konuda elimizden geldiğince hassasiyet gösteriyoruz. Komşularımızdan sabretmelerini rica ediyoruz. Biraz daha sıkıntıdan sonra burada çok güzel bir tesise sahip olacaklar” görüşünü ifade ediyor.
HEM PİKNİK HEM SANAT
Hasanpaşa Gazhanesi’ndeki çalışmaların yaklaşık yedi ay sonra tamamlanması öngörülüyor. Peki bittiğinde Gazhane nasıl bir yer olacak? 32 dönümlük bu alanda, enerji müzesi, çocuk bilgilendirme evi, tiyatro, çocuk tiyatrosu, İsmek kursları, kütüphane, sergi alanı, pazar yeri (Ortaköy gibi), kafeterya, restoran ve yer altı otopark gibi yapılar yer alacak.
Recep Tokalak, “Böylesine büyük ve özel bir alan, bırakın Hasanpaşa’yı, Kadıköy’de ve hatta İstanbul’da bile yok. Bu kültür alanı, İstanbul’un sanat hayatına ciddi katkı sunacak. Muhtemelen İBB’ye bağlı Kültür A.Ş’nin işleteceği bu alan, hem bir sanat merkezi hem bir rekreasyon alanı olarak bölgenin ihtiyacını karşılayacak” diye konuşuyor.
123 YILLIK ENDÜSTRİ ÇINARI
Tescillenmiş bir endüstri mirası olan Hasanpaşa Gazhanesi, Anadolu yakasının en eski sanayi tesislerinden biri. Osmanlı endüstriyel mirasının erken örneklerinden olan yapı, şöyle kurulmuştu: 1800’lü yıllarda Anadolu yakasında ortaya çıkan gaz talebini karşılamak üzere Hasanpaşa’da yeni bir gazhane daha yapılması kararlaştırıldı. Gazhanenin işletme imtiyazı, 1 Ağustos 1891’de 50 yıl için Parisli bir sanayici olan mühendis Charles George’a verildi. 1892’de hizmete giren Hasanpaşa Gazhanesi’nin işletme sözleşmesi 1924’te 50 yıl için yenilendi. Kadıköy-Üsküdar ve Anadolu Yakası Havagazı Şirketi, 1926’da Yedikule Gazhanesi’ni de satın aldı. Bu şirket daha sonra işletme imtiyazlarını ve tesislerini 21 Nisan 1931’de İstanbul Elektrik Şirketi’ne sattı. Ancak İstanbul Elektrik Şirketi'nin millileştirilmesinin ardından havagazı şirketi ayrılarak 31 Aralık 1937- 1 Ekim 1944 arasında faaliyetlerine müstakil olarak devam etti. Ancak zarar eden bu şirket, devlet tarafından satın alındı ve 1 Temmuz 1945’te İstanbul Belediyesi Elektrik Tramvay Tünel İdaresi’ne (İETT) bağlandı. Gazhane’ye zaman içinde yeni fırınlar eklendi. Böylelikle o yıllar için Anadolu yakası gaz ihtiyacının üzerinde bir üretim rakamına ulaşıldı ve önemli bir kömür tasarrufu sağlandı. Ancak daha sonraları talep azalması nedeniyle gazhane 13 Haziran 1993’te faaliyetine son verdi. Türkiye’nin en önemli endüstriyel kültür miraslarından biri olan Hasanpaşa Gazhanesi, üretimin durmasıyla İstanbul’da türünün son örneği olarak kaderine terk edildi. Gazometreleri sökülüp satıldı, hurda deposu ve çöplük haline getirildi. Farklı dönemlerde kömür deposu, otobüs garajı, İETT deposu olarak kullanıldı.1994 yılında kalan parçaları da sökülmek üzereyken, SİT alanı ilan edilerek koruma altına alındı. Hasanpaşa Gazhanesi, kapatıldığı 1993 yılından bu yana, kentin göbeğinde kaderine terk edilmişti. ‘Kültür merkezi’ olacağı pek çok kez ifade edilmiş, ama her seferinde yine çürümeye bırakılmıştı…
BOĞMACAYA KARŞI GAZ!
Hasanpaşa sakini yazar Esat Sönmez, “Kadıköy’de hızla değişen bir mahalle; Hasanpaşa” başlıklı yazısının bir bölümünde Gazhane’yi şöyle anlatır: “Şimdiki gençler şaşıracaktır ama bizim evde kullandığımız ocaklara gelen gaz, işte bu gazhaneden gelirdi. Dökümden yapılmış, her yanı açık ocaklarımızın gözleri, bu gazla yanardı. Şimdiki doğalgaz gibi hemen her eve ‘Havagazı’ bağlantısı yapılmıştı. Çok pis kokan bu gazla, o yıllarda intiharlar çok oluyordu. Her ay ‘Havagazı Saati’ni okumaya gelen memur, faturayı bırakır ve bir zaman sonra gelip, kapıdan tahsilatını yapardı. Gazhanemiz bir de sağlık işinde kullanılırdı. Ne o, şaşırdınız mı? Gazhane ile sağlık hizmetinin ne ilgisi var değil mi? Oysa, boğmaca olan çocuğunu anneler buraya getirirdi. Bilmiyorum bir faydası var mıydı ama o zamanlar öyle bir alışkanlık vardı.”