Hatay nasıl iyileşecek?
Hatay Planlama Merkezi, depremin birinci yılında “Afet Sonrası İyileşme Rehberi”ni yayınladı. Rehberde konulan hedeflerle, Hatay'ın deprem sonrası afetlere dirençli ve sürdürülebilir bir kent olması hedefleniyor
Hatay Planlama Merkezi depremin birinci yılında en fazla hasar gören Hatay için “Afet Sonrası İyileşme Rehberi”ni yayınladı. Hatay’da deprem öncesi ve sonrası durumun tespiti amacıyla öncelikle kaynak tarama ve veri toplama çalışması yapıldı. Rehber kapsamında kamu yönetimi ve hukuk, mühendislik, mimarlık ve tasarım, kültürel miras ve koruma, ulaşım ve lojistik, yer bilim, toplumsal yapı ve ekonomi olmak üzere 9 konuda araştırmalar gerçekleştirildi Çalışmalardan elde edilen bulgular ve paydaşlarla yapılan görüşmeler çerçevesinde, öncelikli sorun ve ihtiyaçlar tespit edilerek, kentteki 41 esas sorun ortaya kondu.
ULAŞIM VE ALTYAPI SİSTEMİ…
Rehberde paylaşılan verilere göre Hatay il genelinde 320 bin konutun yüzde 25’i, 25 bin iş yerinin yüzde 21’i, 8 bin 500 kamu yapısının yüzde 19’u ağır hasar aldı ve bu yapıların yıkılması gerekiyor. Bunun yanında yaklaşık 142 bin içme suyu ve isale hattı ağır hasar aldı. Kentin önemli ulaşım alanları ve yolları da depremden olumsuz etkilendi. İskendurun Limanı, Hatay Havalimanı, Antakya-İskendurun Otobüs Terminali ve İskendurun-Bahçe demiryolu hattı depremden ağır hasar aldı.
OKULLAR YETERSİZ
Hatay Kültür Varlıkları ve Genel Müdürlüğü’nün 2022 yılı verilerine göre Hatay’da bin 108 tescilli yapı ve 546 arkeolojik ve kentsel sit alanı bulunuyordu. Ancak yıkık ve acil yıkılacak kültür varlığı 587 olarak belirlendi. Enkazı kaldırılan kültür varlığı ise 224 olarak kaydedildi. Deprem öncesi bin 405 okulun yer aldığı Hatay’da bu yapıların yüzde 45’i yıkık, acil yıkılacak ve orta hasarlı olarak belirlendi. Yüzde 29’u az hasarlı olan eğitim kurumlarının sadece yüzde 26’sı hasarsız olarak kaydedildi. Okulların en fazla zarar gördüğü ilçeler Antakya, Defne, Samandağ, İskenderun, Kırıkhan, Hassa ve Yayladağı’nda okul kapasitesinin yetersiz olduğu da paylaşıldı. Deprem öncesi 12 devlet hastanesinin bulunduğu Hatay’da bu kurumların 6’sı yıkıldı ya da hasar aldı. Deprem öncesi 196 adet olan aile sağlığı merkezlerinin de 57’si yıkıldı veya ağır hasar aldı.
TARIM ALANLARI TEHLİKEDE
Hatay’ın yüz ölçümünün yaklaşık yüzde 88’ini tarım ve orman alanları oluşturuyor.Rehberde, 24 Şubat tarihinde çıkarılan ve Resmî Gazete’de yayımlanan Kanun Hükmünde Kararname ile afet bölgelerinde kalıcı konutlar için mera ve orman alanlarında yapılaşmanın önünün açıldığı ifade edilirken, yapılması planlanan 254 bin 195 afet konutu için mera, tarım ve orman alanlarının kullanılacağı belirtildi. Deprem sonrasında Resmî Gazete’de yayımlanan acele kamulaştırma kararları doğrultusunda il genelinde 5 adet sağlık tesisinin kurulması planlanıyor. Hatay Planlama Merkezi’nin verilerine göre bu tesislerden Antakya ve Defne ilçelerinde yer alan hastaneler doğal alanlarda yer alıyor. Bununla birlikte il genelinde belirlenen 29 enkaz döküm noktasının 19’u için tarım, zeytinlik, sulak alanlarda veya yakınında yer seçildi. Geçici barınma alanı için seçilen yerlerin bazıları ise tarım ve zeytinlik alanlarda bulunuyor.
BARINMA KRİZİNE YOL AÇABİLİR
Hatay Planlama Merkezi’nin paylaştığı verilere göre satılık ve kiralık konutların birim fiyatlarındaki yüksek artışlar önemli bir barınma ve gayrimenkul krizine yol açacak. Hatay Mini Anket çalışması ile elde edilen sonuçlar da bu bilgiyi destekliyor.5 bin 155 katılımcı ile gerçekleştirilen çalışmada, evini kaybeden ve deprem öncesinde de kiracı olan depremzedeler kiraların yüksek olması sorununu dile getirdi. Bunun yanında bölgede yapılan yatırım kararları ve özellikle arazi değerinin yüksek olduğu kent merkezinde devam eden plan çalışmasıyla mevcut konut sahiplerinin mülklerini devretmek zorunda kalacakları da vurgulandı.
YAŞAYANLARA SORULDU
Hatay Planlama Merkezi tarafından 10 Ağustos- 10 Ekim 2023 tarihlerinde çevrimiçi olarak anket çalışması yapıldı ve katılımcılara en önemli gördükleri 5 sorun ve ihtiyacı işaretlemeleri istendi. Buna göre ankete katılanların yüzde 63’ü yıkım ve enkaz kaldırma çalışmalarına, yüzde 55’i güvenli kalıcı konutlara, yüzde 48’i ekonomik yardımlara, yüzde 39’u çevre kirliliğine ve yine yüzde 39’u sağlık alanları konularına öncelik verdi.
İHTİYAÇLAR NELER?
Afet Sonrası İyileşme Rehberi kapsamında öncelikli olarak yapılması gerekenler şöyle sıralandı:
- Çevre düzeni planı afet odaklı ve bütüncül olarak yeniden ele alınmalı.
- Depremden zarar gören yerel ekonominin büyümesine katkı sağlayan küçük ölçekli yerel işletmeler ve ekonomik sektörlerin kaybolması riskine karşı önlemler alınmalı.
- Enkazın toplanması ve depolanmasına ilişkin insan sağlığına ve çevreye zarar vermeyen yöntemler geliştirilmeli, bunun için yetkili kurumlarla projeler geliştirilmeli.
- Geçici barınma alanlarının standartlarına ilişkin bir yönetmelik hazırlanmalı.
- Kaybolma riski altında olan geleneksel meslekler iyileştirilmeli ve geliştirilmesine yönelik teşvik sağlanmalı.
- Deprem sonrasında “geçici“ olarak kullanıma açılan tarım arazilerinin ve orman alanlarının geri kazanımı için tespit ve etaplama çalışmaları yapılmalı.