2010 Avrupa Kültür Başkenti İstanbul'un en önemli kültür miraslarından Haydarpaşa Garı'nın çatısı, yapılan onarım çalışmasından kaynaklandığı tahmin edilen bir yangında kül oldu...

01 Aralık 2010 - 16:26

A ⁺ A^- Yazdır

2010 Avrupa Kültür Başkenti İstanbul'un en önemli kültür miraslarından Haydarpaşa Garı'nın çatısı, yapılan onarım çalışmasından kaynaklandığı tahmin edilen bir yangında kül oldu. İstanbullular yangını gözleri dolu dolu, çaresizlikle izledi. Kolay mıydı, ayrılıkların ve kavuşmaların sessiz tanığı, İstanbul'a göç edenleri karşılayan ilk dost, filmlerin vazgeçilmez mekânı, İstanbul'a hiç gelmemiş olanların bile hafızasında özel bir yere sahip güzelim Haydarpaşa yanıyordu... Yangın çok sayıda soru işaretini de beraberinde getirdi; çatıdaki onarım için Kadıköy Belediyesi’nden izin alınmış mıydı? Neden havadan müdahale yapılmadı? Önce gökdelen sonra da otel yapılmak istenen Haydarpaşa, bir sabotaja mı kurban gitti? Cevap bekleyen çok soru var, tıpkı Haydarpaşa'yı yeniden kazanmak için atılması gereken birçok adım gibi...

Haydarpaşa Gar yangını basın ve kamuoyunda büyük tepkilere neden oldu. Yangında ihmal olduğu yönündeki endişe ve iddialar medyanın gündemini de değiştirdi. Onarım için belediyeden ruhsat alınmadığını açıklayan Kadıköy Belediye Başkanı Selami Öztürk, ‘Ekiplerimiz inceleme yapıp, bir rapor hazırlayacak' dedi. Türkiye’deki ‘devlet memuru konuşmaz’ geleneğini de eleştiren Selami Öztürk, gerçeklerin halk ile paylaşılmasını istedi.

İstanbul'da 28 Kasım tarihinde güzel bir pazar günü yaşanıyordu. Kadıköy rıhtımını dolduran, vapurdan denizin tadını çıkartan, otobüslerle, araçlarıyla meydandan geçen İstanbullular o gün “tarihi” (!) bir ana tanıklık edeceklerini henüz bilmiyorlardı. Saatler 15.15'i gösterdiğinde, denizin kenarında tüm heybetiyle göz dolduran Haydarpaşa Garı'dan dumanlar yükselmeye başladı. Ardından da her yanından tarih fışkıran o güzelim binanın çatısından alevler çıkmaya başladı. O sırada gar içinde tren saatlerini bekleyen yolcular da, trenden yeni inerek o meşhur merdivenlerden İstanbul'a bakış atanlar da şaşkınlık içindeydi. Kısa sürede anlaşıldı ki Haydarpaşa yanıyordu! Şaşkın ve üzgün İstanbullular bir yandan fotoğraf çekerek bu anı “ölümsüzleştirdiler”, bir yandan da itfaiyeyi aradılar. Alevler, İstanbul’un Avrupa yakasından rahatlıkla görülebiliyordu. Yangına Kadıköy, Kartal, Üsküdar, Erenköy ve Ümraniye itfaiye ekipleri müdahale etti. Gardaki yolcular tahliye edildi, polis güvenlik şeridi çekti. Yangına denizden de müdahale edildi. Yangın yaklaşık 1 saat sonra kontrol altına alındı. Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım'ın verdiği bilgilere göre yangına 4 dakika sonra denizden, 8 dakika sonra da karadan müdahale edildi. Yangın 15 dakika içinde kontrol altına alındı, 40 dakika içinde de tamamen söndürüldü. Yangın 2 bin 500 metrekare olan binanın çatısında, 800-1000 metrekarelik bir alanda etkili oldu. Söndürme sırasında suların alt katlara dolması sonucu eşyalar da zarar gördü. Bakan Yıldırım'a göre ilgili kurumlar üzerlerine düşen görevi yerine getirdi; “Yerine konulması çok zor olan bu tarihi eserimiz, itfaiye ve kıyı emniyetinin çok olağanüstü gayretleriyle ucuz atlatıldı. Tesellimiz yangının diğer katlara sirayet etmemesi ve can kaybının olmaması.”

HAVADAN MÜDAHALE TARTIŞMASI

Bakanın bu açıklamalarına karşın yangına müdahale konusunda tartışmalar var. Zira yangını görüp de itfaiyeye ilk haber veren kişilerden biri Mimarlar Odası Genel Başkanı Eyüp Muhcu. İstanbul Belediyesi İtfaiye Müdürlüğü’nü arayarak, yangına helikopterle havadan müdahale gerektiğini, aksi takdirde sönmeyeceğini, taşıyıcı temellerin ahşap direkler üzerinde oturduğunu söyleyen Muhcu, “Helikopterle havadan müdahele edilmemesi çok risklidir ve düşündürücüdür” yorumunu yapıyor. Muhcu'nun diğer eleştiri konuları ise binada yangın söndürme sisteminin olmaması, olası yangınlarda yangından korunmanın sağlanmaması, tedbirlerin alınmaması... “Yangının zemin kata inmesi halinde taşıyıcı nitelikteki ahşap direklerin hasar görmesi, binanın tamamen yok olmasına neden olabilirdi” diyerek büyük bir tehlikeye işaret eden Eyüp Muhcu, “Haydarpaşa Garı 1. derecede tescilli anıtsal yapıdır. Böyle anıtsal yapılarda yangın söndürmeyle ilgili önlemlerin çok daha ciddi alınması gerekir” diyor. Bu konuya dikkat çeken bir başka isim de CHP İstanbul İl Başkanı Berhan Şimşek oldu. Olay günü akşam saatlerinde Haydarpaşa'ya giderek incelemelerde bulunan Şimşek, neden yangın helikopteri kullanılmadığını sordu.
Şimşek’in bu eleştirisi, Ulaştırma Bakanı Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım ve İstanbul Valisi Hüseyin Avni Mutlu'ya soruldu. Yıldırım da Mutlu da eleştiriler karşısında, “Türk Hava Kurumu'nun Ankara'daki 2 uçağının İstanbul Sabiha Gökçen'e transfer edildiğini, ancak gerek görülmediği için kullanılmadığı” savunmasını yaptı.
Yangına çok kısa sürede ve başarılı bir şekilde müdahale edildiği görüşünde olan Kadıköy Belediye Selami Öztürk'e göre ise asıl sorgulanması gereken nokta; nasıl oldu da bu yangın çıktı? Öztürk, “Bu yapı 100 yıldır korunmuşken, teknolojinin gittikçe geliştiği günümüzde neden korunamadı? Yangın güvenliğini tartışmak gerek” diyor.

DENİZ SUYU ZARAR VERDİ Mİ?

Yangına müdahalede tartışılan bir diğer konu da deniz suyunun binanın dokusuna zarar verip vermediği. Tonlarca deniz suyunun tarihi yapıya çok zarar verdiğini vurgulayan emekli itfaiyeci olan CHP İl Genel Meclis Üyesi Ali Demir, “İtfaiyeciler önemli binaları tanımak zorundadır, 30 metrelik merdiven dikiyorlar, yetmiyor 50 metrelik merdiveni dikiyorlar, ihmalin büyüğü burada” diyerek bir başka konuya daha dikkat çekiyor.

KADIKÖY BELEDİYESİ’NDEN İZİN ALINMADI

Haydarpaşa'daki yangında bir çok kilit soru bulunuyor. Bunlardan ilki; yangın neden çıktı? İlk tahminlere göre garın çatı katında onarım çalışmaları yapılıyordu. Peki bu çalışma neydi? Gerekli izin ve önlemler alınmış mıydı? Bu sorunun yanıtı Kadıköy Belediye Başkanı Selami Öztürk'ten;
“Bu tip yapılarla ilgili onarım konusunda önce ilgili belediyeye müracaat edilir. Tek bir çivi bile çakılacaksa bunun planları projeleri hazırlanır. Haydarpaya Garı da birinci derecede tarihi bir yapı. Bu nedenle burada kimse keyfi hareket edemez. En ufak bir tadilatta dahi gerekli izin başvurularının yapılması gereklidir Burada da öyle yapılmış. Haydarpaşa'nın çatısının onarımı ve pencerelerinin değiştirilmesine ilişkin proje Kadıköy Belediyesi'nde sunulmuş. Biz de bunu prosedür gereği 5 No'lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'na göndermişiz. Kurul da bu başvuruyu incelemiş ve onarımın İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Kadıköy Belediyesi denetiminde yapılması hususunda izin vermiş. Ancak ilgili kurum TCDD, bu yıl için ödeneklerinin bulunmadığını bu nedenle tadilat yapmaktan vazgeçtiklerini söyleyerek, gelip bizden ruhsat almamış. Bu nedenle Haydarpaşa'daki tadilatla ilgili ne bizden ne de Büyükşehir'den buraya denetimi yapacak eleman atanmamış. Ortada bir izin ve ruhsat sözkonusu değil. Tadikat Kadıköy Belediyesi’nden izin alınarak yapılsaydı, bizim uzmanlarımızın kontrolünde olacaktı. ..”
Öztürk, Kadıköy Belediyesi ekiplerinin de söz konusu yerde inceleme yapıp, bir rapor hazırlayacaklarını belirterek, “Sonra hem bizim hem de koruma kurulunun bu konuyla ilgili girişimi olacak, suç duyurusunda bulunacağız” diyor. Türkiye'deki “devlet memuru konuşmaz, bilgi vermez” geleneğini eleştiren Öztürk, gerçeklerin ne kadar acı olursa olsun halk ile paylaşılmasını istiyor.

FİRMA AKP'Lİ ÇIKTI!

Gardaki onarım çalışmasını yapan şirket ise AKP'li çıktı. İfort isimli şirketin sahibi AKP Kadıköy İlçe Başkanlığı'nın eski teşkilat başkanı İhsan Kaboğlu. Gardaki yangınla ilgili soruşturma başlatan polis de 2 işçiyi gözaltına aldı.

SABOTAJ KUŞKULARI...

Öte yandan Haydarpaşa'daki bu yangında birçok kişinin kafasında hemen “sabotaj” kuşkularını doğurdu. Zira Haydarpaşa, konumu, büyüklüğü ile iştah kabartan bir yer. Haydarpaşa bölgesine yönelik kentsel dönüşüm planları yıllardır tartışma konusu. Mimarlar Odası İstanbul Şube Başkanı Eyüp Muhcu da bu konuya dikkat çekiyor; “Zaten o bölge kentsel dönüşüm için gözden çıkarılmıştı. Tadilatların düzensiz bir şekilde devam ettiği yönünde bir takım bilgiler vardı” diyor.
Kadıköy Belediye Başkanı Selami Öztürk de Haydarpaşa'nın içinde bulunduğu Rasimpaşa Mahallesi ve Yeldeğirmeni ile birlikte bir bütün olarak ele alınmasını ve uygulanacak projenin tarihi dokuya zarar vermemesini istiyor. Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Deniz İncedayı da “Haydarpaşa çok önemli bir eser. En basit onarımda bile gerekli önlemler fazlasıyla alınmalıydı. Ancak burada alınmadığını üzülerek gördük. Umuyoruz ki bu olaydan gerekli dersler çıkarılır. Haydarpaşa'nın maddi ve manevi değerleri korunarak sıhhıleştirilmesi gerek. Konunun takipçisi olacağız” diyor.

''İHMAL VAR''

Yangına ilişkin hükümetin 2 önemli isminden ise ''itiraf gibi'' açıklamalar geldi. Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay, olayda ''bir ihmal görüldüğünü'' belirterek, ''Bir işgüzarlık sonucu bir felaketin eşiğinden dönüldü'' yorumunu yaptı. İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş da olayda ciddi bir ihmal bulunduğuna dikkat çekti.

HAYDARPAŞA GARI YANAMAZ!

İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) da “Haydarpaşa bugün tarihe saygısı, estetik anlayışı, vicdanı ve kamuoyu duyarlılığı olmayanlar tarafından yok edilmek isteniyor. Çünkü Haydarpaşa Garı’nı yok etmek isteyenler bugün Türkiye’yi ve İstanbul’u yönetiyor” görüşünde. İMO yönetim Kurulu’nca yapılan açıklamada, “Haydarpaşa’da ‘çıkan’ yangın, tarihi binanın bir süre sonra can güvenliği nedeniyle gar olarak kullanılamayacağına ilişkin bir kararın ve ardından rant alanı haline getirilmesine dönük çalışmaların habercisi gibidir. Yangın söndürme çalışmaları dahi bu niyetin göstergesi gibidir. Her ne sebepten olursa olsun bir yangının çıkmış olması dahi en basit ifadeyle tarihi Haydarpaşa Garı’ndaki özensizliği göstermektedir.” deniliyor.
Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım ise “Yanan kısımlar çatı kısımlar orjinaline uygun olarak, en kısa zamanda yeniden yapılacak. 100 yıla tanıklık eden Haydarpaşa, daha nice 100 yıllarda ayakta kalacak” sözünü veriyor.
Son söz olarak; her büyük felakette olduğu gibi devlet ve hükümet yetkilileri, “konuyla ilgili tüm gerçeklerin ise bilirkişi raporlarının açıklanmasının ardından ortaya çıkacağı, sorumluların cezalandırılacağını, garın da aslına uygun olarak restore edileceğini” açıkladı. Mimarlar, şehir plancıları, sivil toplum kuruluşları ile tarihe, kültüre önem veren tüm yurttaşlar da bu açıklamaların arkasında durulacağını umuyor...

Gazete Kadıköy Haydarpaşa'daydı...

Gazete Kadıköy olarak, Haydarpaşa'nın bundan 102 yıl önce inşa edildiği tarih olan ağustos ayında bir gün garı ziyaret etmiştik. Sizler için, muhteşem gar binasının her bir köşesini gezmiş, fotoğraflamıştık. Haydarpaşa Gar Müdürü Orhan Tatar da bize rehber etmişti.
Haydarpaşa Gar Binası inşaatına II.Abdülhamit (1842-1918) döneminde 30 Mayıs 1906 tarihinde başlanmış ve 19 Ağustos 1908 tamamlanarak hizmete girmiş. Binanın bulunduğu havaliye (sahaya) Selimiye Kışlası'nın yapımında büyük emeği geçen padişah III.Selim’in paşalarından Haydar Paşa’nın adı verilmiş ve bundan sonra bu yere yapılan binada bu adla anılagelmiş. Binanın inşaatı “Anadolu-Bağdat Şirketi” adı altındaki bir Alman şirketi tarafından gerçekleştirilmiş. I. Dünya Savaşı’nda Anadolu’ya sevk edilmek üzere gar binasında depolanan cephaneler 6 eylül 1917 günü yapılan bir sabotaj sonucu infilak ederek büyük bir yangın çıkarmış, gar binası yangın ile birlikte garda harekete hazır bekleyen ve gara girmekte olan cephane ve asker dolu çok sayıda vagonda bu arada yok olmuş. Bu sabotaj sonucu binanın çatısı imha olmuş ve diğer bölümleri de hasara uğramış. Bu hasarı akabinde yapılan bazı onarım ve değişikliklerle gar binası ve çatısı bugünkü görünümünü almış. 15 Kasım 1979 tarihinde, Haydar Paşa mendireğinin biraz açığında akaryakıt yüklü “Independenta” adlı tankerin diğer bir gemi ile çarpışması sonucu meydana gelen şiddetli patlama ve hararetten binanın, alman Linneman usta tarafından yapılmış olan çok değerli kurşunlu vitrayları hasara uğramış. Bu olaydan sonra derhal aslına uygun olarak onarılmış. Gar binası 1976 yılında geniş çapta onarıma alınarak 1983 yılı sonunda dört dış cephe ile iki kulenin restorasyonları tamamlanmış.

GENÇLERDEN “HAYDARPAŞA’YA SELAM!”

İnternette yayınladıkları “Haydarpaşa’ya Selam” başlıklı bildiriyle Haydarpaşa için bir araya gelen bir grup sessiz yürüyüş gerçekleştirdi. Çoğunluğunu Mimarlık Fakültesi öğrencilerinin oluşturduğu gençler, Kadıköy Haldun Taner Sahnesi önünde toplanarak Haydarpaşa Garı'na doğru yürüyüşe geçti. Sayıları 150'yi bulan gençler, alkış ve ıslıklarla yürürken minibüs şoförleri korna çalarak eylemcilere destek verdi. Grup adına yapılan açıklamada “Böyle bir binanın bir ihmale kurban edilmesi, buna göz yumulması ve yapılan müdahalenin tatmin edici olmaması, tarihi korumaya ve kültürel varlıklarımıza verdiğimiz değeri tekrar sorgulamayı gerektiriyor” ifadelerine yer verildi. Eylem sonunda gar binası önüne çiçek bırakmak isteyen grup polis engeliyle karşılaştı. Bunun üzerine çiçekleri uzaktan fırlatan gençlere sokak müzisyenleri de şarkılarıyla destek oldular.
Eylem sonrasında CHP Gençlik Kolları da bir açıklama yaptı, grup, 18 milyar dolar bütçesi olan Büyükşehir Belediyesi'nin yangına havadan müdahale etmemesinin manidar olduğunu belirtti.

Haber: Gökçe UYGUN
Fotoğraflar: Semra ÇELEBİ-Sinem TEZER