Haydarpaşa’nın trenleri için peronlar yapılıyor
Ulaştırma Bakanlığı’nın 2024 yılında hizmete açılacağını duyurduğu Haydarpaşa Garı’nın peronlarının yapımına başlandı. Haydarpaşa Dayanışması üyeleri Tugay Kartal ve Ayça Yüksel gardaki çalışmaların detaylarını paylaştı
İstanbul ve Kadıköy’ün yakın tarihinde önemli bir yere sahip olan Haydarpaşa Garı, 2012 yılından beri kapalı. 11 yılı aşkın süredir trenlerin yolcu almadığı bu yapının ne zaman açılacağı ve nasıl hizmet vereceği uzun süredir merak konusu olmaya devam ediyor. Temmuz ayında Haydarpaşa Garı’nı ziyaret eden Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, “En çok hasarın yaşandığı ve birinci etap olan tarihi garın çatı restorasyonu üç yıl içinde aslına uygun şekilde restore edilerek tamamlandı. İki kuleden oluşan çatı binası için 11 adet çelik çatı makası, orijinaline uygun olarak yeniden imal edilerek eski haline kavuşturuldu. Çıkan yangında zarar gören eski çelik makaslarla, tuğla duvarlar ve çatı ahşap malzemeleri de onarılarak koruma altına alındı. Gar, 2024 yılında tamamen hazır hale getirilerek hizmete alınacak” açıklamasını yapmıştı. Bakanın açıklamasından yaklaşık 1 ay sonra gar ile ilgili olumlu bir gelişme daha yaşandı. Haydarpaşa Dayanışması sosyal medya üzerinden Haydarpaşa Garı peronlarının yeniden inşa edilmeye başlandığını duyurdu. Uzun yıllardır Haydarpaşa Garı’nın asıl işlevinin korunarak kamusal bir mekan olmasını talep eden Haydarpaşa Dayanışması üyeleri de süreci yakından takip ediyor. Dayanışmanın üyelerinden Tugay Kartal ve Ayça Yüksel ile gardaki ve gar sahasında süren çalışmalar hakkında konuştuk.
-Haydarpaşa’ya trenler ne zaman gelecek, hangi trenler gelecek?
Tugay Kartal: AKP iktidarı bugüne kadar projelerin açılış ve temel atma törenlerini hep ülke tarihindeki önemli günlere denk getirdi ya da seçim öncesinde propaganda amaçlı olarak kullandı. Bu nedenle önümüzde ülke tarihi olarak önemli günlerden olan 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı var. Haydarpaşa Garı’nın tevsiat projesinin bu tarihe yetişmesi mümkün görünmüyor. 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nda büyük bir ihtimalle elektrifikasyon işleri tamamlanmak üzere olan Sirkeci Kazlıçeşme arası demiryolu hattının açılışı yapılacak. Haydarpaşa Garı’na ise trenler, proje yetiştirilebilirse yerel seçimler öncesi gelecektir. Haydarpaşa Gar sahasının bir bölümü “arkeolojik park” olarak ayrıldığı için Haydarpaşa Garı’na yalnızca Yüksek Hızlı Trenler gelebilecek.
Ayça Yüksel: Ulaştırma Bakanlığı her sene, yeni bir gündemi veya önemli bir günü fırsat bilerek “Gelecek sene Haydarpaşa açılıyor” diyor ancak seneler seneleri kovalarken Haydarpaşa Garı hala açılmış değil. Bu sene biraz daha umutluyuz çünkü peronların inşaatının başladığı haberini aldık. Ancak yine de hiçbir resmi kurum kati net bir tarih vermiş değil. Biz yine tahminler ve umutlar üzerinden konuşuyoruz.
“KESİN BİR TARİH YOK”
-Haydarpaşa Garı’nda 2016 yılında başlatılan restorasyon çalışmaları da sürüyor. Garın son durumu nedir?
Haydarpaşa Garı’nın Kadıköy’e bakan yüzünün restorasyonunun tamamlanarak açılması için büyük bir gayret sarf ediliyor. Garın giriş salonu yani bilet gişelerinin olduğu bölümün ve çatı katının restorasyonu tamamlandı. Ancak tüm restorasyonun ne zaman tamamlanacağı konusunda henüz kesin bir tarih yok.
-Limanla ilgili bir proje yeniden gündeme gelir mi?
Tugay Kartal: İngiliz Mezarlığı ile Toprak Mahsullüleri Ofisi silolarının arasında kalan ve eskiden “Liman Gar Sahası” diye adlandırılan bölge Haydarpaşa Gar Tevsiat Projesi’ne göre 8 yollu tren park sahası olarak düzenlenecek. Limanda gemilerin yanaştığı ve konteyner depo alanı olan bölge ise bugün için liman işlevini sürdürüyor. Bir öngörüde bulunmak mümkün olmamakla birlikte Haydarpaşa Limanı’nın İstanbul ve demiryolları için işlevini sürdürmesi gerektiği su götürmez bir gerçek.
“GİRİŞİMLERİ BOŞA ÇIKARDIK”
-Haydarpaşa Dayanışması, hem kamusal alanların ve mekanların korunması adına hem de Haydarpaşa Garı’nın gar olarak kalması adına verilen mücadelenin tam olarak neresinde yer alıyor?
Tugay Kartal: Gerek İstanbul 3 No’lu Koruma Kurulu’nun 4 Mayıs 2005 tarihli kararıyla “Haydarpaşa Dünya Ticaret Merkezi ve Kruvaziyer Liman” projesinin “kentsel peyzaj, alt yapı ve kültürel doku gözetilmediğinden” uygun görülmediği kararını vermesinde, gerekse 5 No’lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 26 Nisan 2006 tarihli kararı ile Haydarpaşa Garı Çevresini “Tarihi ve Kentsel Sit Alanı” ilan ederek; İstanbul’un kültür, tarih ve endüstri mirasını korumaya alması Haydarpaşa Dayanışması’nın imza kampanyasında topladığı imzalar ile koruma kurullarına müracaatı sonucunda gerçekleşti.
2012 yılında İBB tarafından hazırlanan “Harem Bölgesi ile Haydarpaşa Liman ve Geri Sahası için 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı” İstanbul 5. İdare Mahkemesi tarafından şehircilik ilkeleri, planlama esasları ve kamu yararına uygun olmadığı gerekçesiyle iptal edilirken, bu süreçte davacı yine Haydarpaşa Dayanışması’ydı. 28 Kasım 2010 tarihinde meydana gelen yangın sonrası Haydarpaşa Garı’nın çatısına verilmek istenen ticari fonksiyon, Haydarpaşa Dayanışması'nın ve Kadıköy Belediyesi’nin itirazı sonucu engellendi.
Haydarpaşa Garı’nda 25 bin metrekare, Sirkeci Gar’ında ise 4 bin metrekare alanın usulsüz ihale ile kiraya verilmesi yine Haydarpaşa Dayanışması’nın sokak mücadelesi ve ihale dışı bırakılan İBB’nin açtığı dava sonucu iptal edildi. Gerek 2005 yılından bu yana verilen sokak ve hukuk mücadelesi gerekse 31 Ocak 2012’de son trenin gidişinden itibaren 605 haftadır her pazar günü garın önünde eylem gerçekleştiren Haydarpaşa Dayanışması, Haydarpaşa’yı küresel emlak tacirlerinin hizmetine sunmak isteyenlerin her türlü girişimini bugüne kadar boşa çıkardı.
Ayça Yüksel: Haydarpaşa Dayanışması’nın 18 yıldır vermiş olduğu inatçı, renkli ve sürekli mücadele ile sivil toplumu, kamuoyunu olduğu kadar resmi kurumları da Haydarpaşa Garı’nın gerekliliği konusunda ikna ettiğini düşünüyoruz. Bizce herkes İstanbul’daki tren yolu taşıması organizasyonun en sağlıklı ve tam teşekkülü biçimde yapılabilmesi için Haydarpaşa Garı’na ihtiyacımız olduğunu anladı. Birazcık mantıklı düşünebilen herkes buna hak verecektir zaten. Umarız ki öyle olacak.
NEDEN ÖNEMLİ?
-Garın işlevinin değiştirilmesine dair kuşkularınız var mı?
Tugay Kartal: Haydarpaşa Gar ve Liman sahasını işlevi dışına çıkartarak rant elde etme isteği sonucu olimpiyatlar ve yangın gibi konuların bile dönüşüme dayanak yapılmak istendiğini unutmayalım. Kuşku olmasaydı, “pazar eylemleri” bugüne kadar sürmezdi.
Ayça Yüksel: Dayanışmanın aktivistleri elbette 5 dakikada tüm işlerin değişebileceği bir politik atmosfere sahip ülkemizde işlerini sağlama almak zorunda. Bu nedenle de pazar nöbetlerini hala sürdürüyoruz. Tam 11 senedir buna devam ediyoruz, yani Haydarpaşa’ya kimse göz dikmesin diye. Çünkü gerçekten Haydarpaşa Garı bizim, kent sakinlerinin, bizim orada hakkımız var. Ulaşım hakkımız var, kenti deneyimleme hakkımız var, kültürel belleğimizi sürdürme hakkımız var. Haydarpaşa Garı hepimizin belleğinde yer etmiş bir yer, orada anılarımız var, orası bizden bir parça sayılır. Demiryolcuların tüm yaşamının geçtiği bir mekan, ve onların evi gibi. Öte yandan Haydarpaşa Garı vapur ve tren birlikteliği ile, mevcut mimari değerini herkesin deneyimine açmasıyla beraber kent yaşamına dahil olabildiğimiz bir mekan, şehirle bağ kurmamızı sağlayan bir mekan. Bu nedenle çok önemli. Çünkü kentle, yaşamla ve birbirimizle bağları koparan, yok etmeye ve ayrıştırmaya giren bir süreç içindeyiz. Oysa Haydarpaşa Garı kentin gündelik yaşamıyla, birbirimizle, denizle, kuşla, mimariyle, demiryolcuyla temas ve bağ kurabildiğimiz, bir araya getiren bir mekan. Dolayısıyla bu bağları, karşılaşma imkanlarını taşıyan, potansiyel olarak müşterekleri barındıran mekanlara ihtiyacımız çok büyük. Haydarpaşa Garı tüm bu nedenlerle de çok önemli.
DÜNDEN BUGÜNE HAYDARPAŞA
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları’na ait en eski tren garlarından biri olan Haydarpaşa Garı, 1908 yılında hizmete açıldı. Tarihi boyunca yalnızca bir tren garı olarak değil Birinci Dünya Savaşı zamanında cephanelik olarak da kullanıldı. Haydarpaşa Garı’nda yürütülen restorasyon da ilk değil. Birinci Dünya Savaşı sırasında silah taşıyan vagonlardaki cephanelerin alev almasıyla binanın bazı bölümleri yanmış. Yangında zarar gören taşlar aynı malzemeden işlenerek, 1937-38 yılında yenilenmiş. 1979 yılında ise Haydarpaşa Garı’nın açıklarında Indepenta adlı Romen tankerinin bir Yunan yük gemisiyle çarpışması sonucu yüksek ısıdan kaynaklı binanın vitraylarında kullanılan kurşun erimiş, camlar kırılmış. O’Linneman adlı ustanın eseri olan vitraylar yeniden onarılmış. Dört dış cepheyle iki kulenin restorasyonuysa 1983’te yapıldı.
-Haydarpaşa Garı, İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun kararıyla 1997’de “1. Grup Korunması Gerekli Kültür Varlığı” olarak tescil edildi.
-2004 yılında basında “Haydarpaşa Manhattan olacak” başlığı ile verilen haberlerde Haydarpaşa limanı ve çevresi için hazırlanan proje ile bölgenin dünya ticaret merkezi olarak planlandığı duyuruldu.
- 27 Nisan 2005 tarihinde sosyal güvenlik değişikliklerini de içeren Cumhurbaşkanı’nın meclise iade ettiği 5335 sayılı "Torba Yasa" Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. 32. madde ile birlikte Haydarpaşa Gar ve Liman alanındaki taşınmazların satış, devir, plan ve projelendirme yetkisi TCDD Genel Müdürlüğü'ne devredildi.
-TCDD Genel Müdürlüğü ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi arasında 2007’de imzalanan protokol ile Haydarpaşa Limanı ve geri sahasını kapsayan bölge için “1/5000 ölçekli nazım imar planı” yapma yetkisi İBB’ye devredildi.
-13 Mayıs 2005 tarihinde sivil toplum örgütlerinin katılımıyla yapılan basın toplantısında, "Toplum, Kent ve Çevre için Haydarpaşa Dayanışması" kuruldu.
- 24 Ağustos 2005 tarihinde Ulaştırma Bakanlığı, Marmaray nedeniyle Haydarpaşa Garı'nın 2009 yılında kapatılacağı ve bu alana dünya ticaret ve turizm merkezi yapılacağını açıkladı.
- İstanbul 5 No'lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, 26 Nisan 2006 tarihli kararı ile Haydarpaşa Garı çevresini "Tarihi ve Kentsel Sit Alanı" ilan ederek korumaya aldı. Haydarpaşa Gar ve çevresindeki 1 milyon metrekare alanı "kentsel dönüşüme” açmak isteyen TCDD, bu kararın iptali için İstanbul 1.İdare Mahkemesi’ne 2007’de dava açtı, Danıştay davayı reddetti.
ÇATISI YANDI
-2010 yılının 28 Kasım’ında Haydarpaşa Garı’nın çatısında yangın çıktı. Saat 14.30’da başlayan yangın uzun uğraşlar sonunda söndürüldü..
-Eylül 2012’de “Haydarpaşa Garı ve Liman Dönüşüm Projesi” için nihai düzenleme kararı, AKP’li üyelerin çoğunluk oyları ile İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi’nden geçti.
-Kasım 2012’de İBB Meclisi, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın “tüp geçit var, bina yapılamaz” itirazı üzerine, Haydarpaşa garı ve liman dönüşüm projesi için TCDD arsalarına verdiği ticaret imar iznini iptal etti. Arsalar imar planına yeşil alan olarak işlendi.
-Aralık 2012’de İstanbul 5 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu 27 Aralık 2012 tarih ve 899 sayılı kararı ile Haydarpaşa Gar restorasyon projesini onayladı.
-19 Şubat 2013’te TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi ve Birleşik Taşımacılık Çalışanları Sendikası tarafından İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı'na; Haydarpaşa Garı, Kadıköy Meydanı ve Harem otogarının bulunduğu bölgenin kültür, turizm, ticaret alanına dönüştürülmesini amaçlayan "1/5000 Ölçekli Haydarpaşa Garı ile Kadıköy Meydanı ve Çevresi Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı"nın yürütmesinin durdurulması ve iptali istemiyle dava açıldı. 2014’te, yürütmeyi durdurma kararı verildi.
Eylül 2014’te Kadıköy Belediyesi Haydarpaşa restorasyon projesini reddederek ruhsat vermedi. Kadıköy Belediyesi’nin reddettiği restorasyon projesinde, gara 100 bin metrekarelik workshop, yeraltı otoparkı ve yeraltı çarşısı gibi yeni bölümler eklendiği ortaya çıktı.
- 2015’te Ulaştırma Bakanlığı, ticaret alanlarını iptal ederek aslına uygun restorasyon etme kararı verdi. 2016 yılında restorasyon projesi başladı.
-2018 yılının Mayıs ayında Haydarpaşa Garı peronlarında yapılan çalışmalar sırasında tarihi kalıntılara rastlandı. Arkeoloji Müze Müdürlüğü’nün denetiminde sürdürülen kazı çalışmaları devam ediyor.