İstanbul'da gıda enflasyonu: Sofrada ürün azalıyor
Türkiye gıda enflasyonunun artışı özellikle İstanbul gibi büyük kentler için önemli sorunlar yaratıyor. İBB’ye bağlı İstanbul Planlama Ajansı’nın araştırmasına göre 2010 yılında nüfusun yüzde 69,4’ü her gün en az bir kere sebze veya salata tüketirken bu oran 2022 yılında yüzde 41,2’ye düştü
Türkiye’de son yıllarda temel ve çeşitli gıda fiyatları katlanarak artıyor. Bu artış, toplumun önemli bir kesiminin sağlıklı gıdaya erişimini sınırlandırıyor. İBB’ye bağlı İstanbul Planlama Ajansı’nın hazırladığı “Enflasyonun Sofra Hali: Türkiye’de ve İstanbul’da Gıda Enflasyonu” adlı yeni araştırmada Türkiye’de gıda enflasyonunun nedenleri ve gıda enflasyonunun Türkiye ve İstanbul’daki yansımaları incelendi. Raporda dünya genelindeki genel enflasyon tablosu incelenirken, bunun Türkiye’ye ve özel olarak İstanbul’a etkileri de paylaşıldı. “Son yıllarda gıda maddelerinin fiyatlarının kronik olarak artması ile İstanbullular gıda maddelerine erişim sorunu ile karşı karşıya kalmaktadır.” ifadelerinin yer verildiği raporda şunlar kaydedildi: “Özellikle İstanbul’un nüfusunun ve yaşayanlar arasında gelir eşitsizliğinin çok fazla olması burada gıda enflasyonu sorununu ve etkilerini daha önemli kılmaktadır. Ekonomik olarak yaşamın giderek daha da pahalılaştığı İstanbul’da, alt gelire sahip İstanbullular gelirlerinin büyük bir kısmını gıda maddelerine ayırdıkları için fazlasıyla geçim sıkıntısı çekmektedir. İstanbul Ticaret Odası tarafından yapılan fiyat endeksi hesaplamasına göre İstanbul genelinde 2024 yılının Nisan ayı fiyatlarının genel düzeyinin önceki yılın aynı ayına göre yüzde 78,81 oranında arttığı görülmektedir. İstanbul’da 2024 yılı Nisan ayı gıda harcamalarındaki fiyat artışı, bir önceki yılın aynı ayı baz alındığında yüzde 79,43 oranında artış gösterirken yıllık bazda fiyat artışı ise yüzde 74,7 oranında oldu.”
YÜZDE 108 ARTIŞ
Raporda yer verilen bilgilere göre gıda maddelerinde ürün grupları incelendiğinde 2024 yılında en fazla fiyat artışının yaşandığı kalem kırmızı ve beyaz et oldu. 2024 yılında et ürün gruplarında yıllık fiyat artışı bir önceki yıla göre yüzde 107,79 oranında arttı. Yaş ve kuru meyve grubunda yıllık fiyat artışı yüzde 80,87 olurken, ekmek ve tahıllardaki yıllık fiyat artışı yüzde 62 oldu. Yüksek gıda enflasyonu ve artan fiyatlar İstanbulluların temel gıdalar da dahil olmak üzere birçok üründen feragat ettiğini gösteriyor. 2024 yılı Mart ayında İPA tarafından yapılan İstanbul Barometresi araştırmasına göre katılımcıların yüzde 60,9’u satın aldığı gıda miktarının azaldığını, katılımcıların yüzde 97,8’i ise ekonomik nedenlerle aldıkları gıda çeşidinin azaldığını belirtti.
MAKAS AÇILIYOR
Rapora göre İstanbul’da semt pazarlarında da fiyat artışı devam ederken, ürünlerin ilk üreticisi ve son tüketicisi arasındaki makas gün geçtikçe açılıyor. Sebze ve meyve fiyatlarındaki bu artış, vatandaşları sebze meyveyi tane hesabıyla alacak duruma getirdi. Düşük gelire sahip İstanbullular semt pazarlarında akşam pazarı ile birlikte ‘çıktı’ diye tarif edilen pazarcıların bıraktıkları, çürümeye yüz tutmuş sebze ve meyveleri uygun fiyata alıyor. Hatta çoğu zaman pazar bitiminde tezgahlardan kalan ürünleri toplayanların sayısı da gün geçtikçe artıyor. Aralık 2022’de yapılan aynı ankette İstanbulluların yüzde 66,01’inin günde en az bir kere sebze ve meyve ücretini karşılayamayacak durumda olduğu ortaya çıktı. Bu durum, gelişme çağında çocukları olan İstanbullu aileler de dahil olmak üzere, İstanbulluların besin değerleri yüksek ve gerekli gıdalara ulaşamadıkları anlamına geliyor. Türkiye genelinde olduğu gibi İstanbul’da da dışarıda yemek yemenin maliyeti gün geçtikçe artmaktadır. 2023 yılına kıyasla 2024 yılında İstanbul’da dışarıda yemek yemenin maliyeti yüzde 106,56 oranında arttı. Bu fiyat artışı Türkiye genelinde Haziran 2023-Ocak 2024 arasında lokanta ve kafelere gidenlerin sayısının yüzde 20 oranında azalmasına da neden oldu.
SOSYAL HAYATI DA ETKİLİYOR
Araştırmada gıda enflasyonunun gıdaya erişimi kısıtlayan ve gıda güvenliğini tehdit eden bir olgu olarak çoğu ülke için önemli bir tehdit olduğu vurgulanırken şu görüşler paylaşıldı: Gıda enflasyonu hem ekonomik hem de sosyal hayatı derinden etkilemektedir. Enflasyonda yaşanan artış bireyleri yoksullaştırmaktadır. Gıda enflasyonu ile bireylerin harcama kalemlerinde gıdaya ayrılan pay artmakta böylece yoksul kalan bireyler sosyal hayatlarından da yoksun da kalmaktadır. Beslenme düzeninde meydana gelen bu değişim bireylerin sağlığını da olumsuz olarak etkilemekte, obezite ve gelişim bozukluğu gibi sorunlara yol açabilmektedir. İstanbul nüfusun ve gelir dağılımındaki adaletsizliğin fazla olması ile gıda enflasyonu sorunundan fazlasıyla etkilenmektedir.”
Gıda enflasyonuna dair öne çıkan veriler şöyle:
– Seçili ürünlerin üreticiden pazara ulaşımındaki fiyat değişimi ortalama 2 kat olurken, markette bu değişim 2,4 kat oldu.
– 2017-2018 döneminde kişi başı tüketilen sebze miktarı 283,1 kg iken, bu miktar 2022 – 2023 döneminde 261,7 kilograma düştü.
– 2010 yılında nüfusun yüzde 69,4’ü her gün en az bir kere sebze veya salata tüketirken bu oran 2022 yılında yüzde 41,2’ye düştü.
– 2010’da nüfusun yüzde 57’si her gün bir kere veya daha fazla meyve tüketirken bu oran 2022 yılında yüzde 36,5’e düştü.
– Ocak 2021’den Ocak 2024’e geçen süreçte, Türkiye’de ortalama tavuk fiyatı 15,86 TL’den, 79,23 TL’ye; 61,14 TL olan dana eti 414,82 TL’ye; 83,2 TL olan kuzu eti 458, 36 TL’ye çıktı.