İstanbul'dan göçenlerin sayısı artıyor
İstanbul Planlama Ajansı yayını olan İPA İstanbul dergisi ekibinden Nilay Özger ve Tuğçe Tunç “Monitör 39” bölümünde “Tersine Göç” çalışması ile İstanbul’un ilçelerinden Türkiye’nin farklı şehirlerine yapılan göç trafiğini inceledi
Resmî rakamlara göre İstanbul’un nüfusu uzun bir aradan sonra ilk defa 2020 yılında azaldı. İPA İstanbul Dergisi'nin Monitör 39 bölümünü hazırlayan Nilay Özger ve Tuğçe Tunç bu sayıda bir göç metropolü İstanbul’dan tersine insan hareketini inceledi. 2019-2022 yılları arasında İBB Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı’nın sağladığı tersine göç hizmetinden faydalanan aile sayısı 12 bine yaklaştı. Esenyurt, Bağcılar ve Küçükçekmece tersine göç hareketinin başı çektiği ilçeler oldu. Nilay Özger ve Tuğçe Tunç ile çalışmanın detaylarını ve sonuçlarını konuştuk.
-Tersine göç konusunu biraz açar mısınız?
Nilay Özger: Tersine göç genel anlamda kentsel alandan gelişmekte olan kırsal alana olan hareketi tarif eder. Bu kavram çok bileşenli olarak pek çok alanda ele alınıyor. Monitör 39, İPA İstanbul dergisinin 8. sayısında bu kavramı İBB’nin tersine göç hizmeti ile yer değiştiren aileler perspektifinde inceliyor.
-İstanbul'un nüfusu azaldı mı?
Tuğçe Tunç: 2019-2022 yılları arasında İBB Sosyal Hizmetler Dairesi Başkanlığı’nın sağladığı tersine göç hizmetinden faydalanan aile sayısının 12 bine yaklaştığını biliyoruz. Ele aldığımız anlamıyla tersine göç; İstanbul’a çeşitli nedenlerle gelen,
ekonomik ve sosyal olarak şehirde tutunamayan ve memleketine dönecek imkânı olmayan ancak, maddi imkân sunulduğu zaman dönmeyi arzu eden ailelerin İBB destekleri ile gerçekleştirdiği göç hareketidir.
Resmî rakamlara göre İstanbul’un nüfusu uzun bir aradan sonra ilk defa 2020 yılında azaldı, sonraki yıllarda ise İstanbul nüfusu büyümeye devam etti. Türkiye içerisindeki iller arası göç rakamlarına baktığımızda ise İstanbul’u Türkiye’nin hem en çok iç göç alan hem de en iç çok göç veren kenti durumunda sıkça görüyoruz. İstanbul ilk defa 2016 yılında aldığı göçün üzerinde göç veriyor, yani İstanbul’dan gidenlerin sayısı İstanbul’a gelenlerin üzerine çıkıyor. O günden bugüne 2019 yılı dışında İstanbul diğer illerden aldığı göçten daha çok göç verir durumda.
ESENYURT BİRİNCİ SIRADA
-İlçelerde durum nasıl? En çok göç veren ilçeler nereler?
Nilay Özger: Hizmetin verildiği yıllarda hizmetten faydalanan yaklaşık 12 bin ailenin İstanbul’da dağılımı incelendiğinde, tersine göç hizmetinden en çok yararlanan aile sayısının Esenyurt’ta olduğunu görüyoruz. Esenyurt’ta bin 200 aile çoğunlukla Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerine göç etti. Bu sıralamada Esenyurt’u Bağcılar, Küçükçekmece, Bahçelievler, Esenler, Sultangazi Gaziosmanpaşa ve Avcılar ilçeleri takip ediyor. Tersine göç eden ailelerin yarısı yani yaklaşık 6 bin aile bu sekiz ilçede yaşıyordu. İlçeleri kendi içinde değerlendirebilmek için göç eden aile sayısını ilçe nüfusuna oranladığımızda ilk sırada Bağcıları görüyoruz. Sıralama Esenler, Esenyurt, Bahçelievler, Güngören ve Sultangazi olarak devam ediyor. Diğer taraftan Adalar, Şile, Beşiktaş, Kadıköy ve Çatalca ilçeleri tersine göçün en az yaşandığı ilçeler olarak öne çıkıyor.
-Bu ilçeler neden öne çıkıyor?
Tuğçe Tunç: İBB’nin tersine göç hizmetinden ekonomik ve sosyal olarak şehirde tutunamayan aileler faydalanabiliyor. 2020 yılında yapılan İstanbul Kırılganlık Haritası Projesi (https://kirilganlik.istanbul/) kapsamında hazırlanan Sosyo-Ekonomik Kırılganlık verilerini incelediğimizde tersine göç hareketinde öne çıkan ilçelerin sosyo-ekonomik kırılganlığının İstanbul ortalamasının üzerinde kaldığını görüyoruz. Sultangazi, Esenyurt, Esenler ve Bağcılar ilçesi sosyo-ekonomik kırılganlığı ortalamanın son derece üzerinde olan ilçeler. Diğer taraftan nüfus yoğunluğuna bağlı olarak kişi başına düşen okul, park, hastane gibi donatı alanlarının azalmasının da tersine göçü tetiklediğini söylemek mümkün.
İstanbul’un nüfusunun yarısı başka kentlerde doğmuş. Tersine göç hizmeti ailelerin memleketine dönmesi koşulu ile sağlanıyor. Bu sayede göçün son durağı konusunda da bilgi sahibi olabiliyoruz. İstanbul geneline baktığımızda 3.600 aile ile en çok tersine göçün Karadeniz Bölgesi’ne gerçekleştiğini görüyoruz. Karadeniz Bölgesi’ni 2 bin 800 aile ile Güneydoğu Anadolu, 2 bin 345 aile ile Doğu Anadolu bölgeleri takip ediyor. İllere göre incelediğimizde ise 664 aile ile Mardin’in en çok tersine göç alan kent olduğunu söyleyebiliyoruz. Mardin’i 653 aile ile Batman, 607 aile ile Ordu, 584 aile ile Samsun ve 521 aile ile Diyarbakır takip ediyor. Gerçekleşen tersine göç hareketinin dörtte biri bu kentlerde son buluyor. Buna karşın en az göç alan bölgeler Ege ve Marmara bölgeleri. 100 tersine göçün yalnızca 8’i Ege ve Marmara bölgelerinde son buluyor.
-Kadıköy özelinde neler söyleyebilirsiniz?
Nilay Özger: Kadıköy ilçesi tersine göç hizmetinden en az yararlanan ilçeler arasında yer alıyor. İncelediğimiz dört yıl içerisinde toplamda 28 aile tersine göç hizmetinden yararlanmış. Hizmet alan aileleri Kadıköy ilçesinin nüfusuna oranladığımızda Kadıköy yoğunluk sıralamasında 39. ilçe olarak sondan birinci diyebiliriz. Kadıköy'den göç eden toplam aile sayısının az olmasına karşın, bu 28 aile, Türkiye genelinde 20 ayrı ile dağılmış durumda. Bu tablo İstanbul geneline oranla daha karmaşık ve dolambaçlı bir göç ilişkisi ortaya koyuyor. Bu illerin başında Kütahya, Sinop, Sakarya, Diyarbakır ve Muğla geliyor. Tersine göç ile gidilen bölgelere göre baktığımızda Kadıköy’de de İstanbul genelinde olduğu gibi Karadeniz ön planda ancak ikinci sırada yer alan Ege bölgesi diğer ilçelere göre kayda değer derece yüksek bir orana sahip. Sosyo-Ekonomik Kırılganlığı daha düşük Kadıköy, Bakırköy ve Şişli ilçelerinden Ege Bölgesi’ne gerçekleşen tersine göçün daha yoğun olduğunu söylemek mümkün.