Kız Kulesi yenilendi
Kültür ve Turizm Bakanlığının restorasyonunu gerçekleştirdiği, İstanbul’un simge yapılarından Kız Kulesi kapılarını açtı. Mimarlar Odası İstanbul Şube Başkanı Esin Köymen ile tarihi yapının restorasyonu hakkında konuştuk
İstanbul’un ikonik yapılarından olan ve tarihi M.Ö. 410 yılına kadar uzanan Kız Kulesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca Eylül 2021’de başlatılan restorasyon çalışmalarının ardından, 11 Mayıs’ta anıt müze olarak açıldı. Açılış töreninde Kız Kulesi farklı renklerle ışıklandırıldı.
NELER YAPILDI?
Kız Kulesi hakkında tarihsel tüm bilgilere, restorasyon çalışmalarında gerçekleştirilen imalatlar ve elde edilen verilerle ilgili tüm detaylı raporlara, Kız Kulesi’ne ait www.kizkulesi.gov.tr internet sitesi üzerinden ulaşmak mümkün. Restorasyon çalışmaları hakkında şu bilgilere yer verildi: “Başlatılan restorasyon çalışmalarında günümüze ulaşmış kaynaklardaki en çok bilgi ve belgenin olduğu 18. yüzyıl sonu verileri kullanıldı. Bu bilgiler ışığında kule ve kale bölümündeki özgün olmayan çatı ilaveleri kaldırılarak özgün durumuna getirildi. Süreç boyunca kimyasal analizler, georadar görüntüleme sistemleri, lazer tarayıcılar gibi teknolojilerle yapının statik sorunları tespit edildi ve güçlendirme yöntemleri belirlendi.”
“Yapının tarihi beden duvarları, paslanmaz çelikten görünmez gergilerle güçlendirildi ve kale bölümünün özgün dendan duvarları ortaya çıkarıldı. Balkon döşeme karkası üzerinde ahşap taşıyıcılarla duvar ve kubbe aslına uygun olarak oluşturuldu, duvarların ahşap kaplamaları tamamlandı ve dekoratif öğelerinin imalatı yapıldı. Kubbe ise özgün malzemesi olan kurşunla kaplandı. Bakır alem ise konservasyon çalışmaları yapılarak altın varak ile kaplandı. Özgün aleme zarar vermeden yanına yıldırımdan korunma amaçlı paratoner yapıldı. Yapılan çalışmalar sonucu ziyaretçilerin avluda bulunan ahşap seğirdim terasında da dolaşarak merdivenlerden kuleye çıkabileceği ve İstanbul’u diledikleri gibi izleyebilecekleri alanlar oluşturuldu.”
“DEPREME KARŞI ÖNLEMLER ALINDI”
Restorasyon çalışmaları sonucu, olası bir deprem veya zemin hareketinde yapının zarar görmemesi için ada etrafına çelik-beton bütünleşik kazıklar da yapıldı. Yapı çevresi betonarme destek kirişleri ve donatılı saha betonarme döşemesiyle ada etrafındaki ana kayaca ankre kazıklardan destek alarak güçlendirildi. Kule çevresindeki platform da tamamen yenilendi. Kız Kulesi’ne giden temiz su hattı elden geçirildi, enerji hatlarının yenilenmesi yapıldı. Eski durumda pis su arıtma ünitesi ya da kanalizasyona erişim bulunmadığı için bununla ilgili yer altı biyolojik arıtma sistemi de yapıldı. Çevre düzenlemesi kapsamında ziyaretçilerin oturup dinlenebileceği, aynı zamanda dalgalara karşı set oluşturan ve aydınlatma cihazlarına sahip deniz ortamına dayanıklı üniteler yerleştirildi.
“ADA BÜYÜTÜLDÜ”
Kız Kulesi’ni restorasyonunu Mimarlar Odası İstanbul Şube Başkanı Esin Köymen ile konuştuk. Restorasyon çalışmalarıyla ilgili olarak şeffaf bilgi alınabilmesi için 6 Temmuz 2022 tarihinde bakanlığa çağrı yaptıklarını söyleyen Köymen, “Bu talebimizden sonra bakanlığın kurduğu bir web sayfasında kız kulesiyle ilgili bütün restorasyon çalışmaları detaylı bir biçimde burada ifade edilmeye başlandı. Kurulumuz tarafından detaylı olarak incelenmesi sonucunda bazı tespitlerde bulunduk ve bunu hem proje müellifine hem ilgili birimlere ilettik. Neydi bu tespitler? Özellikle Kız Kulesi’nin ana gövdesinde ve sur duvarında koruma ve sağlamlaştırma bağlamında doğru müdahalelerin yapıldığını ifade ettik. Doksanlı yıllarda yapılan restorasyon çalışmalarında kulenin beden duvarlarına ilave bir takım çelik aksamlarla kuşaklamalar yapılmıştı. Bu kuşaklamaların yerine daha farklı bir sağlamlaştırma yöntemiyle bu kuşaklamaların ortadan kaldırılması öneriliyordu. Bu, bizim tarafımızdan olumlu karşılandı. Projede sur duvarındaki seğirdimlerin ziyaretçiler tarafından üzerinde yürünecek bir gezi yoluna dönüştürülmesi planlandığını gördük. Avlunun içerisinde özellikle güney kesiminde ek olarak büyük bir merdivenin önerildiğini ve aslında bu merdivenler bu seğirdimler üzerinde bir çeşit terasla İstanbul siluetinin izlenebileceği bir balkon oluşturulmaya çalışıldığını tespit ettik. Bu düzenleme özgün yapının verilerinden çok farklı olarak ek nitelikle tasarlanmış bir düzenlemeydi. Avlunun içerisindeki mekânsal bütünlüğü büyük oranda bozduğunu ifade ettik.” dedi.
Projedeki belirsizlikler nedeniyle proje hakkında çekince raporu hazırladıklarını söyleyen Köymen,lokanta işleviyle belirli grupların eğlence amaçlı kullandığı Kız Kulesi’nin kent imgesinden uzaklaştığı bir dönemde tarihi yapının özgün kimliğine kavuşturulmasının doğru bir yaklaşım olduğunu ifade etti. Köymen, “Altını çizdiğimiz ve çekinceyle karşılamamızın en önemli bölümlerinden bir tanesi olan adanın doldurulmaması ve büyütülmemesi gerektiğiydi. Mümkün olduğunca orijinal halindeki kayalık zemine dönüştürülmesi gerekirken birdenbire doksanlı yıllardaki halinin çok daha ötesinde yeni büyütmelerle ve yeni deniz dolgularıyla karşılaştık. Güçlendirme adı altında aslında adanın büyütülmesini de çekinceyle karşıladığımızı belirtmek isterim.” diye konuştu.
AFETLERİ ATLATAN YAPI
M.Ö. 408 yılında inşa edilen Kız Kulesi uzun tarihi boyunca savunmadan sağlığa, ticaretten denizciliğe kadar birçok alanda kullanılırken, çok sayıda onarım ve tadilattan da geçti. 1509 yılında meydana gelen ve “küçük kıyamet” olarak anılan depremde İstanbul’daki pek çok yapı gibi Kız Kulesi de büyük hasar gördü ve kulenin onarımı Yavuz Sultan Selim döneminde gerçekleştirildi. 1690 depremi sonrasında depremden etkilenen Kız Kulesi’nde tamir ve onarım yapıldı. 1721 yılında fener inşa edildi. 1729 yılında fenerde çıkan yangınla iç kısmı tamamen ahşap olan kule tamamen yandı. 1725 yılında şehrin baş mimarı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından kapsamlı bir onarımdan geçirildi. Bu onarım sonrası kule, kurşun kubbeli ve fener bölümü de kagir ve camlı olarak restore edildi. 1731 yılında kulenin feneri ile top mazgalları ve diğer yerleri yeniden onarıldı.1766 Büyük İstanbul Depremi sonucu Kız Kulesi tahrip oldu ve Hassa Başmimarı Mehmed Tahir Ağa tarafından onarımı yapıldı.
Kız Kulesi’nin Osmanlı dönemindeki son büyük onarımı II. Mahmud döneminde yapıldı. 1932 yılında İstanbul Liman İdaresi’ne geçen Kız Kulesi’nde basit onarımlar yapıldı. İkinci Dünya Savaşı döneminde Kız Kulesi’nde yenileme çalışmaları yapıldı. Kulenin çürüyen ahşap kısımları tamir edildi. Bazı bölümleri yıkılarak betonarmeye çevrildi. 1943’te yeniden büyük bir onarım geçiren kulenin çevresine büyük kayalar yerleştirilerek denize kayması önlendi. Kulenin oturduğu kayanın etrafındaki rıhtımdaki ambar ve gaz depoları kaldırıldı. Yapının dış duvarları korunarak içi betonarme olarak yenilendi.
1965 yılında binadaki sarnıç, yapılan tadilatlar sonrasında üzeri beton dökülerek kapatıldı. 1999-2000 yılları arasında gerçekleştirilen çalışmalar sonrasında ise 1944 yılı onarımı ile yapılan tüm ilaveler söküldü. 1999 Marmara Depremi sebebiyle kule çelik kuşakla güçlendirildi. Duvar üzerindeki çatlaklar için enjeksiyon ve dikiş uygulaması yapıldı.