Kız Kulesi’nde restorasyon tartışmaları
Kız Kulesi’nde tam bir yıldır süren restorasyon çalışmaları, kulenin yıkıldığı iddialarıyla gündemde. Peki, bu iddianın gerçeklik payı ne? Konuya ilişkin yapılan açıklamaları derledik
İstanbul'un en önemli simgelerinden biri olan Kız Kulesi'nde Eylül 2021'den bu yana Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yürütülen restorasyon çalışması devam ediyor. Ancak restorasyon halinde olan tarihi yapıdan paylaşılan görüntüler sosyal medyada gündem oldu. Özellikle çekilen bir videoda Kız Kulesi'nin arkasından geçen bir geminin görüldüğü ve dolayısıyla kulenin yerinde olmadığı ileri sürüldü.
İddialara ilişkin ilk açıklama Üsküdar Belediye Başkanı Hilmi Türkmen’den geldi. Türkmen, “Restorasyon sıkıntısız bir şekilde devam ediyor. Hiçbir problem yok. Her gördüğünüz görsele inanmayın.” açıklamasında bulundu. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreter Yardımcısı Mahir Polat da konuya ilişkin sosyal medya hesabından bir açıklama yaptı. Polat, “Kültür Bakanlığı Kız Kulesi restorasyonunda son derece değerli hocalarımız yer alıyor. Restoran yapıldığında zamanlardan kalmış, binaya yük getiren betonarme bir teras vardı sanırım o kaldırılıyor. Yetkili arkadaşlarımız da proje hakkında açıklama yapacaktır.” dedi.
“KÜLAH KISMI YAPIDAN UZAKLAŞTIRILMAKTA”
Tepkilerin büyümesi üzerine ise Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nden açıklama geldi. Yapılan açıklamada, Kız Kulesi’nde 1940'lı yıllardaki yaşanan yangın sonrası yapılan betonarme eklentiye ve yapının depreme dayanıklı olmadığına dikkat çekilerek 2022 yılı sonunda çalışmaların biteceği belirtildi. Açıklamada şunlar kaydedildi:
“1940’lı yıllarda kız kulesinde yaşanan yangın sonrasında yapılmış olan betonarme eklenti, alanında uzman isimler olan Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. Feridun Çılı, Han Tümertekin ile İstanbul Teknik Üniversitesi ve Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi tarafından hazırlanan yapının depreme karşı dayanımının olmadığına ilişkin raporlar ve yine danışman hocalarımızın kontrollüğünde hazırlanan projeler doğrultusunda evrensel koruma ilkelerine bağlı kalarak külah kısmı yapıdan uzaklaştırılmakta, özgün malzemesine uygun olarak yapılmasına yönelik çalışmalar devam etmekte olup restorasyona ve Kız Kulesi’ne ilişkin tüm belgeler ve gelişmeler https://kizkulesi.com sitesinden tüm halkımızla paylaşılmaktadır. 2023 yılında, Cumhuriyetimizin 100. yaşında, Kız Kulesi, tarihi ve abidevi değerine uygun şekilde, bir anıt eser ve müze olarak hizmet verecektir.”
“RESTORASYON PERDESİ KALDIRILMALI”
Tartışmalar devam ederken Kız Kulesi’ndeki restorasyon çalışmalarına ilişkin bir açıklamada da CHP İstanbul İl Başkanlığı Kent Hakları İzleme Kurulu’ndan geldi.
“Çalışmaların başladığı ilk günden bu yana çevresindeki örtü ile kapalı olması dolayısıyla sınırlı bir şekilde takip edilebilen çalışmaların geldiği nokta, kamuoyunda endişeye neden oldu.” diye başlayan açıklamanın devamında şunlar kaydedildi:
“Çok kısa bir süre önce restorasyon çalışmaları tamamlanan Üsküdar Tarihi Mimar Sinan Çarşısı’ndaki hatalı uygulamalar da Kız Kulesi ile alakalı endişelerin ne kadar haklı olduğunu göstermektedir. Burada yapılan çalışmalar sırasında, Kız Kulesi’nin kule kısmının tamamen çıkarıldığı anlaşılmaktadır. Bu çalışmaların onaylı projeye uygun olup olmadığı ve teknik açıdan doğru yapılıp ya da yapılmadığı noktasındaki belirsizlik, kamuoyunda endişe ve tepki yaratmıştır.
Bir dünya mirası olan Kız Kulesi’nin restorasyon çalışmalarına danışmanlık veren bilim kurulu, alanında uzman kişilerden oluşmaktadır. Şu ana kadar kulede yapılan çalışmaların bilim kurulu tarafından belirlenen ölçülerden fazla olup olmadığı hususunda değerli bilim kurulu üyelerinin, açıklama yaparak kamuoyunu bilgilendirme zorunluluğu doğmuştur. Keza, yapı etrafına çekilen restorasyon perdesi acilen kaldırılarak içeride ne işlem yapıldığı derhal kamuoyuna gösterilmelidir.”
ZEYNEP AHUNBAY: ÖZÜNE SAYGI DUYULACAK
Tartışmalara ilişkin son açıklamayı yapan isim ise Kız Kulesi'nin restorasyon projesinin danışmanlığında yer alan mimar ve restorasyon uzmanı Prof. Dr. Zeynep Ahunbay’dan geldi. Cumhuriyet Gazetesi’ne konuşan Ahunbay, “1944'te yaşanan bir yangından sonra kulenin üst kısmı betonarme olarak yeniden yapılmış. Kız Kulesi, lodoslara açık ve deniz kenarında rutubetli bir yer. 1944'ten beri kullanılan betonarmenin içerisindeki demirler paslanmış ve depreme dayanıklılığını yitirmişti.” diye konuştu.
Restorasyon sırasında tarihe saygı duyulduğunun altını çizen Ahunbay, “Yangından sonra yapılan restorasyon belgeleme olmadan, kendi malzemesiyle yapılmadan olmuş. Şu an yapılan restorasyonla kule, II. Mahmut dönemine ait olan haline geri döndürülecek. Proje kapsamında o döneme saygı göstererek kulenin yenilenmesine karar verildi. Dolayısıyla balkon ve kubbe ahşaptan yapılacak.” ifadelerini kullandı.
Kız Kulesi Danışma Kurulu üyelerinden Prof. Dr. Ahunbay, 5 Eylül’de Kız Kulesi’ndeki yaptığı incelemelerin ardından bir açıklama daha yaparak, şunları kaydetti:
“Sökülmesi gereken kısım sökülmüş. Şimdi ince temizlik yapılacak. Kalan döşemedeki demir donatılar kaldırılacak ondan sonra da restorasyon için hazırlıklar başlayacak. Uygun şekilde yapılmış, fazla bir söküm yok, her şey yolunda. Restorasyonda çay pişirir gibi 10 dakika sonra demlendi olayı yok, değişik teknikler kullanılıyor sağlamlaştırma restorasyonu en sağlıklı şekilde gerçekleştirebilmek sabırla özenle olur. Gelecek seneye umarım bitecek. Umuyoruz dıştan görünüşte malzeme olarak aynı etkiyi yaratacak malzemeler kullanılacak.”
‘RESTORASYON SÜRECİNİ ŞEFFAF YÜRÜTÜN’ ÇAĞRISI
Öte yandan TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, temmuz ayında yaptığı açıklamada, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nı Kız Kulesi restorasyonunda şeffaf bir süreç yürütmediği için eleştirmiş ve süreç ile ilgili kaygılı olduklarını belirtmişti.
“Kız Kulesi’ndeki restorasyonla ilgili Kültür ve Turizm Bakanlığı’na çağrımızdır” başlığıyla yapılan basın açıklamasında, “Restorasyon çalışması kapsamında hangi işlemlerin yapıldığı ve çalışmaların ne zamana kadar süreceği konusunda bizlere mimarlık ortamı ve kamuoyu tarafından sorular gelmektedir. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy Eylül 2021’de Kız Kulesi’nde bir basın açıklaması yapmış, burada ‘Kız Kulesi Gözlerini Yeniden Açıyor’ başlığı altında restitüsyon ve restorasyon çalışması yapılacağını açıklamıştı. Bakan Ersoy, ‘Kız Kulesi ile ilgili yapılacak her türlü çalışma, kurulan internet sitesi üzerinden tüm şeffaflığıyla kamuoyuna sunulacaktır’ demişti. Kız Kulesi’nin Nisan 2022’de ziyaretçilerle buluşturulması hedefler arasında yer alıyordu. Çalışmalar da yine www.kizkulesi.com adresinden takip edilebilecekti.” ifadeleri yer almıştı.
“Kız Kulesi’nin restorasyonu belirtilen Nisan 2022’de bitmedi ve birkaç ay önce etrafı tamamen kapatıldı.” denilen açıklama, şöyle devam etmişti:
“Bu kadar kısa sürede zemin ve strüktürle ilgili araştırmaların tamamlanmasını beklemiyoruz, ancak yapılan çalışmalar konusunda bilgi verilmediği için de kaygı duyuyoruz. Yapılan çalışmaların izlenebilmesi, yürütülen proje hakkında bilgi verilmesi, değerli bir kültür varlığı ile ilgilenen meslek insanlarının doğal beklentisidir. Titiz koruma çalışmalarının zaman gerektirdiğinin farkındayız, ancak bilgi paylaşımına, yapılanların çevreden izlenebilmesine de önem verilmesi gerekmektedir. TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi olarak, Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan Kız Kulesi’nin güncel durumu ve restorasyon çalışmaları hakkında daha şeffaf bir sürecin yürütülmesini ve yapılan çalışmalar hakkında kamuoyunu bilgilendirmesini talep ediyoruz.”
KIZ KULESİ’NİN TARİHÇESİ
İstanbul Boğazı'nın ortasında konumlanan Kız Kulesi, 2500 yıllık bir tarihe sahip. Uzun tarihi boyunca pek çok kez kapsamlı onarımdan geçti ve sık sık da tamirat gördü. Bulunduğu konum dolayısıyla hava koşulları ve deniz kuleyi yıpratırken, sürekli olarak bakıma ihtiyaç duyuldu. Bunun yanında naif yapısı nedeniyle de İstanbul’da meydana gelen depremlerde hasar aldı.
Kız Kulesi’nin tarihindeki dönüm noktaları ise şöyle:
- MÖ 410: MÖ 5. yüzyılda bugün kulenin bulunduğu adacıkta bir gümrük noktası oluşturulmuş ve Karadeniz'den gelen gemileri denetlemek ve vergi almak amacıyla bir kule inşa edilmişti.
- 1143-1180: 12. yüzyılda Doğu Roma İmparatoru I. Manuel Komnenos tarafından adacıkta bir savunma kulesi inşa ettirilmişti. Bu kule ile Sarayburnu'nda Mangana Manastırı'nın yanında bulunan bir kule arasında bir zincir gerilerek gemilerin Boğaz'a giriş çıkışı kontrol altına alınmıştı.
- 1453: Fatih Sultan Mehmet buraya yeni bir kale inşa ettirmişti. Kaleye bir nöbetçi birliği yerleştirmiş. Bayramlarda ve padişahların tahta çıktıkları zaman sahil saraylarını ziyaretlerinde Kız Kulesi'nden top atışı yapılması gelenek haline gelmişti.
- 1660-1730: Ahşap kulenin kuzey bölümüne Sultan III. Ahmed'in Sadrazamı, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından Karadeniz ve Marmara'dan gelen gemilere geceleri yollarını göstermesi için fener konulmuştu. Bu tarihten itibaren kule, artık bir kale değil bir deniz feneri olarak hizmet vermeye başlamıştı.
- 1830-1837: 1830-1831 yılları arasında kolera salgınının kente yayılmaması için karantina hastanesine dönüştürülmüştü. 1836-1837 yılları arasında 20-30 bin kişinin öldüğü veba salgını sırasında hastaların bir kısmı burada kurulan hastanede tecrit edilmiş, karantina ile salgının yayılması önlenmişti.
- 1857: Fenerler İdaresi'ne devredilen kuleye Fransız şirket tekrar fener ilave etmişti.
- 1926: İstanbul Liman İdaresi'ne geçtiğinde fener işlevinin yanı sıra gaz deposu olarak da kullanılmıştı.
- 1959: Kız Kulesi bir müddet radar istasyonu olarak kullanılmıştı. Deniz taşımacılığı seyrüsefer emniyeti için kulede akşamları ışık yakılmış, sisli havalarda da sis düdüğü çalınmıştı.
1964: Milli Savunma Bakanlığı'na bağlı gözetleme ve radar istasyonu olarak kullanılmıştı.- 1983-1992: 1983 yılından itibaren Türkiye Deniz ve Liman İşletmeciliği'ne devredilmişti. İlerleyen süreçte siyanür deposu olarak da kullanılan yapı, İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi'nin 1992 yılında aldığı karar sonrası siyanürler, Tuzla'daki bir depoya taşınmıştı. 1992 yılı Mayıs ayında kule, şairler tarafından bir dönem kullanılmış ve "Şiir Cumhuriyeti" olarak ilan edilmişti.
- 1994: Kule, Ulaştırma Bakanlığı'ndan, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'na devredilmişti.
- 1995: Kapsamlı restorasyon sürecinin ardından turistik amaçlı olarak bir tesise kiralanmıştı.
- 2021: Kız Kulesi’nde başlayan restorasyon çalışmalarının 2022 yılının sonlarına doğru tamamlanması planlanıyor.