‘Sosyal konut’ projesinde sosyo-ekonomik çelişkiler
‘Sosyal konut’ projesine ilgi sürerken, projeyi yürütecek olan TOKİ’den yapılan bilgi paylaşımları soru işaretlerini beraberinde getirdi. Projenin sosyo-ekonomik detaylarına mercek tuttuk, eski TÜİK Başkanı Birol Aydemir ve iktisatçı Hayri Kozanoğlu’yla konuştuk
Türkiye’de son yıllarda giderek derinleşen bir barınma krizi yaşanıyor. Yaşanan enflasyon ve kur artışıyla birlikte kira ve ev fiyatlarında önüne geçilemeyen bir yükseliş söz konusu.
Ev sahiplerinin kira artış oranını TÜİK tarafından açıklanan yıllık enflasyon oranının üzerinde yapması nedeniyle 1 Temmuz 2023 tarihine kadar geçerli olma koşuluyla kira artış oranına yüzde 25 üst sınır getirilmişti. Ev sahibi ve kiracı arasındaki uyuşmazlıklara çözüm arayışı olarak da dava öncesi zorunlu arabulucu uygulamasına geçilmesi gündemde. Diğer yandan da 10 bini İstanbul’da olmak üzere arz fazlası kiralanamayan ya da satılamayan 50 bin ofisin dönüştürülerek konut yapılması planlanıyor.
Atılan bu adımlar kira ve ev fiyatlarındaki artışı durduramazken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 13 Eylül’de “Cumhuriyet tarihinin en kapsamlı sosyal konut kampanyası” olarak lanse ettiği ‘İlk Evim İlk İş Yerim Projesi’ni duyurdu. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve TOKİ işbirliği ile hazırlanan ‘sosyal konut’ projesinin başvuru şartları da Erdoğan tarafından açıklandı.
Erdoğan'ın detaylarını açıkladığı beş yıla yayılması öngörülen proje kapsamında 500 bin sosyal konut, 250 bin konut arsası ve 50 bin işyeri yapılacağı ve ilk etapta yapımına başlanacak 250 bin konutun iki yıl içinde tamamlanacağı ifade ediliyor. En fazla konutun da İstanbul'da yapılması planlanıyor.
KİMLER BAŞVURABİLİYOR?
Projeye başvurular 14 Eylül itibariyle alınmaya başlandı. Konut tipi ayrımı olmadan, proje bazında başvuru yapılabiliyor. Bu, 2+1 ya da 3+1 evler arasında seçim yapamayacağınız anlamına geliyor. Projeye başvuru bedeli ise 500 TL.
Son açıklanan bilgilere göre TOKİ aracılığıyla inşa edilecek konutlara, proje ili sınırları içerisinde en az 1 yıl ikamet eden veya proje il nüfusuna kayıtlı kişiler başvurabiliyor. Kendisi, eşi ve velayeti altındaki çocukları üzerine ülke sınırları içinde tapuda kayıtlı konutları bulunanlar veya daha önce TOKİ aracılığıyla ev satın almış olanlar ise projelere başvuramıyor.
Konut başvuruları için 18 yaşını doldurmuş ve Türkiye vatandaşı olma koşulları aranırken, bir haneden tek başvuru alınıyor. Başvuruda bulunabilmek için aylık hane halkı gelirinin İstanbul için net 18 bin, diğer şehirlerde ise 16 bin liranın altında olması gerekiyor.
Ayrıca projenin ilk etabında "18-30 yaş arasındaki gençlere" toplam 50 bin; "şehit aileleri, terör, harp ve vazife malullerine" 12 bin 500; "en az yüzde 40 engelli vatandaşlara" 12 bin 500, emeklilere ise 50 bin konut kontenjanı ayrıldı. Bu, toplam konut sayısının yarısının, ‘özel kategoriye’ girenler tarafından satın alınabileceği anlamına geliyor.
ÖDEME PLANLARINDAKİ DEĞİŞİMLER
Konutların ihalesi yapıldıktan sonra başvuru sahipleri arasında “Hak Sahibi Belirleme” kurası çekileceğini açıklayan TOKİ’nin internet sitesinde yer alan bilgilere göre, “Konutların, adet, brüt m², net m² ve fiyat bilgileri projenin ihalesi yapıldıktan sonra kesinlik kazanacak.”
Proje açıklanırken 2+1 konutların fiyatı 608 bin, 3+1 konutların ise 850 bin lira olacağı duyurulmuştu. TOKİ Başkanı Ömer Bulut ise yaptığı açıklamada, büyükşehirlerde fiyatın çok daha farklı olduğunu söyleyerek, “Orada 2+1 konutun en küçük olanın fiyatı 780 bin lira civarında” ifadelerini kullanmıştı.
Hak sahiplerine konutların yüzde 10 peşinat ve 240 ay vade ile satılacağı duyuruldu. Ödemelerin ise faizsiz olarak yapılacağı söylenmiş olsa da memur maaşlarındaki artış dikkate alınarak her 6 ayda bir artırılacağı ortaya çıktı. TOKİ’nin internet sitesinde ödeme planıyla ilgili şöyle deniyor: “Hak sahiplerinin konutlarına ait kalan borç bakiyesi ve aylık taksitler her yılın ocak ve temmuz aylarında olmak üzere yılda iki kez, bir önceki 6 aylık dönemdeki Memur Maaş Artış Oranı dikkate alınarak idarece tespit edilen oranda artırılacaktır. İlk dönemsel artış sözleşme tarihine göre idarece belirlenecektir.”
Ayrıca taksit ödemelerinin de sözleşme tarihini takip eden ay itibariyle başlatılacağına karar verildi. İlk yapılan duyuruda "Taksit başlangıçları konut teslimlerini takip eden ay itibariyle başlayacak şekilde konut satışı yapılacaktır." denilmişti.
“MALİYETİNİN ÜZERİNDE SATILACAK”
Gazetemize projenin detaylarını değerlendiren eski TÜİK Başkanı Birol Aydemir, söz konusu projenin bir ‘sosyal konut’ projesi olduğunu düşünmediğini ifade ederek, “Adına ‘sosyal konut’ diyorlar, ama 2+1, 3+1’lerin metrekareleri belli değil.” dedi. TOKİ’nin inşaat kalitesinin düşük olduğunu söyleyen Aydemir, “Konutları maliyetinin üzerinde satılacağını düşünüyorum.” diye ekledi.
Hak sahiplerinden daha evlerine oturmadan yüzde 20 ila 25 arasında peşinat alınmış olacağına dikkat çeken Aydemir, bunu şöyle açıkladı: “Vatandaşlar yüzde 10 peşinatın ve ödemelerin konutu teslim aldıklarında ödeyeceklerini düşünüyordu. Ancak sözleşme tarihinde hem peşinat hem de ödemeler başlayacak. En az iki yıl sürecek bir konut için önceden her ay ödeme yapılacak. Bu, konutun bedelinin en az yüzde 10-15’i kadar. Dolayısıyla toplamda evin yaklaşık yüzde 25’i ödenmiş olacak.”
“NE ÖDENECEĞİ BELLİ DEĞİL”
Başvuruda bulunanların toplamda ne kadar ödeyeceklerini tam olarak bilmediklerine işaret eden Birol Aydemir, şöyle devam etti: “Şu an açıklanan fiyatlar, başlangıç fiyatları aslında. Ayrıca ödemeler her altı ayda bir memur maaşına endeksli bir şekilde idare tarafından belirlenecek. Yani memur maaşı kadar da artış belirlenebilir, onun altı veya üstü de olabilir. Memur maaşları enflasyona göre belli oluyor. Yani, enflasyona endeksli bir ödeme planı sunuluyor. Bu ödeme planında ne ödeneceği belli değil.”
Proje bedeli üzerinden bir hesap yaptığını dile getiren Aydemir, Kur Korumalı Mevduat (KKM) sisteminden bu yıl ödenecek paranın en az 250 milyar lira olacağını dile getirdi ve ekledi: “Bu parayla en az 400 bin konut yapılabilir. Bu konutlar yapılıp aylık bin lira kirayla dağıtılabilir yoksullara. Ev sahibi olunması şart değil. Önemli olan insanların barınma ihtiyacını giderebilmektir.”
Diğer yandan kamu bankaları aracılığıyla yıllık yüzde 15-16 oranında faizle konut kredisi verildiğine de değinen Aydemir, “Bu projede güya dar gelirli vatandaşlarımıza iyilik yapılıyor, ucu açık ve enflasyona endeksli şekilde bir ödeme planı sunuluyor. Şu an enflasyon en yüksek dönemlerini yaşıyor. Bu ortamda insanlara bu ödeme planı sunuluyor ve adına ‘sosyal konut’ projesi diyorlar!” diyerek sözlerini noktaladı.
“HAYAL KIRIKLIĞI YAŞANACAK”
İktisatçı Hayri Kozanoğlu ise projeye başvuru sayısının ilk üç günde 2 milyona yaklaştığının açıklanmasına dikkat çekti. “İnsanlar başlarını sokacak yer sahibi olabilmek için her türlü özveriye katlanıyorlar.” diyen Kozanoğlu’na göre başvuru sayısı 7-8 milyonu bulabilir.
Kozanoğlu, projeye hak kazanamayacak yüzbinlerce insanın hayal kırıklığına uğrayacağını dile getirerek şu değerlendirmede bulundu: “8 milyon başvuru olursa, 250 bin konut olduğunu da düşündüğümüzde, ancak başvuruların sadece yüzde 3’ü karşılanmış olacak. Geri kalan yüzde 97’nin içinde bir burukluk olacak.”