“Toplum, dönüşüme katılmalı”
Kentsel dönüşüme yurttaş katılımı ve Kadıköy Tarihi Çarşı’yı ele alan yüksek lisans tezini tamamlayan YTÜ Araştırma Görevlisi Elif Kırpık, ilginç bir sonuca ulaştı. Kadıköylüler de esnaf da çarşının sorunlarının çözülmesini istiyor ancak çoğu, burada yapılacak olası bir kentsel dönüşüm sürecine katılmak istemiyor
Yıldız Teknik Üniversitesi Kentsel Dönüşüm ve Planlama Programı’nda yüksek lisans yapan ve aynı üniversitede Şehir ve Bölge Planlama Bölümü’nde Araştırma Görevlisi olarak çalışan Elif Kırpık, Kadıköy Tarihi Çarşı’yı içeren tez çalışmasını sonuçlandırdı. Kadıköy Kent Konseyi Sürdürülebilir Kent çalışma grubu üyesi de olan Kırpık’ın YTÜ Kentsel Dönüşüm ve Planlama Programı kapsamında Doç. Dr. Ayşegül Özbakır danışmanlığında yürüttüğü “Toplum Katılımlı Coğrafi Bilgi Bilimi Uygulamalarının Kentsel Dönüşüm Çalışmalarında Kullanımı: Kadıköy Tarihi Çarşı ve Çevresinde Örnek Çalışma” adlı tezi nihayete erdi.
Biz de detayları Elif Kırpık’a sorduk.
Araştrmanız için gerekli olan anketlerle kaç kişiye ulaştınız? Anket katılımcıları hakkında (yaş-cinsiyet vb) rakamlar paylaşır mısınız?
Toplamda 480 kişiye ulaşıldı. Bunların 300’ü alanda çalışan ve yaşayan vatandaşlardan, 180’i ise alanı gezme, eğlenme gibi amaçlarla ziyaret eden kullanıcılardan oluşuyor. İnternet üzerinden anket uygulanan katılımcıların yaş aralığı 25-34. Yyüz yüze uygulanan anketlerde yaş aralıkları 18-44 arasında yoğun. Kadınların katılımları, erkek ya da LGBTİ bireylere göre daha yüksek oldu. Bu noktada, çarşıda çalışan vatandaşların neredeyse %80’inin erkeklerden oluştuğunu belirtmekte fayda var.
Uygulanan anketlerde dikkat çekici bir özellik katılımcıların eğitim seviyeleri oldu. İnternet üzerinden anket uygulanan kullanıcıların %54’ünün, hane halkının %70’inin, çalışanların ise %28’inin lisans derecesine sahip olması çalışma alan kullanıcısı ve yerel halkın eğitim düzeyinin oldukça yüksek olduğunu gösterdi.
Önceki röportajımızda “Araştırma sonucunda mekânsal bir veriye sahip olacağız. Kullanıcı anketleri farklı ilçelerden gelen kullanıcıların amaçlarının, ulaşım seçeneklerinin ve ziyaret sürelerinin değişimini göz önüne sunacak” demiştiniz. Kadıköy çarşıya kimler/nerelerden/neden geliyormuş?
Kadıköy Tarihi Çarşı ve çevresi ziyaretçilerinin %24’ü Kadıköy’de ikamet ederken, geri kalan kullanıcılar genellikle Beşiktaş, Şişli, Fatih, Üsküdar, Ataşehir, Maltepe ve İstanbul 
dışından ziyaret ettiklerini belirttiler. Ziyaretçilerin alanı kullanım sıklıkları değişmekle beraber yoğunlukla alanı ayda 2-3 kez ziyaret eden ziyaretçilerin katılımından bahsedebiliriz. Ziyaretçilerin %64’ünün alanı yeme-içme-dinlenme için kullanırken, %56’sının buluşma ve ziyaret için, %49’unun da alışveriş için kullandığı bilgisi edinildi. Bu değerlerden de alanın tek bir amaçla kullanılmayıp, çoklu ihtiyaçlara cevap verebildiği sonucu çıkartılabilir. Ziyaretçilerin neden tüm bu faaliyetler için Kadıköy Tarihi Çarşısı’nı tercih ettiklerini sorduğumuzda ise öncelikli olarak alanın merkezi konumu, tarihi doku ve kimliği, alışveriş, eğlence, kültürel etkinlik gibi çok fonksiyonlu olması, ulaşım açısından rahatlığı ve sosyal aktivitelerin çokluğu cevaplarıyla karşılaştık.
“ÇARŞI KORUNARAK CANLANDIRILMALI”
İnsanlar (bilhassa Kadıköylüler) genelde kentsel dönüşüm (özelde çarşının dönüşümü) hakkında neler düşünüyorlar? Tez ile bir amacınız da “çarşıyı kullanan Kadıköylülerin ve bilhassa çarşı esnafının kentsel dönüşümden beklentileri ortaya çıkarmak”tı. Nelermiş bu beklentiler/istekler?
Tüm katılımcıların kentsel dönüşümden genel olarak beklentileri dönüşüm alanının deprem, sel gibi afetlere dayanıklı olması, yaşam standartlarının yükseltilmesi, donatı alanlarının iyileştirilmesi ve ekonomik canlılık sağlaması… Kadıköy Tarihi Çarşı ve çevresi için ise öncelikli beklentileri alanın tarihi yapısının korunması, alanda yaşayanlar ve çalışanların yine alanda kalmasının sağlanması ve kültürel ve sosyal aktivitelerin arttırılması, ekonomik canlılık getirmesi ve deprem, sel gibi afetlere dayanıklı olması… Kentsel dönüşümden genel beklentilerin ve alan özelinde beklentilerin aynı olmasına rağmen önceliklerin değişmesi de alanın tarihi ve ticari kimliğinin önemini vurgular nitelikte.
İşyeri sahibi, işletmeciler ve çalışanlara uyguladığımız ankette vatandaşların alanın kimliğini kaybediyor oluşu, çalışan ücretlerinin düşük olması, otopark sorunları gibi alanlarda memnun olmadıkları görüldü. Bu sebeplerle Kadıköy Tarihi Çarşı ve çevresi için ise öncelikli beklentilerinin alanın tarihi yapısının korunması, ekonomik canlılık getirmesi ve deprem, sel gibi afetlere dayanıklı olması olarak belirtmişlerdir.
DÖNÜŞÜME EVET, KATILIMA HAYIR
Yine önceki röportajımıza atıfla sorayım; ‘dönüşümün odağında vatandaşın olmamasını’ eleştirmiştiniz. Araştırma sonuçlarınız da bunu doğruluyor mu? Yurttaş dönüşüm sürecine dâhil edildiğini düşünüyor mu? Bu konudaki şikâyetler/istekler vb. neler?
Ankete katılanların yüzde 50’si, İstanbul’da yapılan planlama çalışmalarında karar verme süreçlerine hiçbir şekilde dâhil edilmediklerini düşünüyor. Kadıköy Tarihi Çarşı ve çevresinde canlandırma, sağlıklaştırma gibi bir kentsel dönüşüm müdahalesi olursa bu sürece katılmak isteyip istemedikleri sorulduğunda ise alanda çalışan vatandaşların %32’sinin, hane halkının %23’ünün, ziyaretçilerin ise %51’inin katılım göstermek istediklerini ifade ediyor. Özellikle dönüşüm yapılacak alanda yaşayan ve çalışan vatandaşların karar verme sürecine katılım sağlamak istememelerini şaşırtıcı ve üzerine düşünülmesi gereken bir sonuç olarak değerlendiriyorum. Toplumun karar verme süreçlerine katılımı konusunda bilinçlendirilmesi ve daha çok teşvik edilmesi gerekiyor.
Toplum Katılımlı Coğrafi Bilgi Sistemleri’nin kentsel dönüşüm alanlarında uygulanabilirliğini de analiz etmiş oldunuz. Nasıl bir sonuca vardınız bu konuda?
Kentsel dönüşüm sürecinde; tek bir yönteme odaklanmayan, zaman tasarrufu sağlayan, teknoloji kullanan ve fark yaratan, aynı zamanda vatandaşı sürece dâhil olmaya cesaretlendirerek, aktif vatandaşlık algısını kazandırabilen katılım yöntemlerinin geliştirilmesine ihtiyaç duyulduğu tespit edildi.
TKCBS; giriş maliyetlerinin düşük olması, zaman bakımından tasarruf sağlaması, 7/24 ulaşılabilir, çevreci bir yaklaşım olması, zaman ve mekandan bağımsız olması, farklı yöntem ve tekniklerle entegre şekilde kullanılması gibi avantajlara sahip olmasıyla geleneksel yöntemlerle beraber uygulanabilir.
Yani, vatandaşın kentsel sönüşüm sürecine katılımında TKCBS nasıl kullanılabilir?
TKCBS, katılımcı sayısının arttırılması, işgücünden kar edilmesi, hazırlık maliyetlerinin azaltılması, katılımcıların da katılım mekânına giderken ulaşım, vakit gibi katılımcı maliyetlerinin azaltılması gibi avantajları var. Bu nedenle özellikle zaman ve mekân sınırları olan kullanıcılar ve büyük ölçekli – çok paydaşlı projeler için oldukça uygun.
Dikkat edilmesi gereken tek husus bu yöntemin uygulandığı alanlarda bilgisayar okur-yazarlığının yüksek olması ve internet erişiminin sağlanıyor olması gerekiyor. Bu şartların sağlanamaması durumunda ise yöntemin kullanılmasında öncelikle dönüşüm alanlarında kurulacak olan katılım ofisleri ile temsiliyet düzeyinin arttırılması sağlanabilir.
DÖNÜŞÜMÜN YIKICI ETKİLERİ VE KAYITSIZLIK HİSSİ…
Bu çalışmanın Kadıköylüler için çok önemli olduğunu söylemiştiniz. Özetleyecek olursanız; bu tez çalışması Kadıköylüler ve yüzlerce yıllık tarihi geçmişi ve hem fiziksel, hem mekânsal hem de sosyal dokusuyla ilçenin simgesi olan Kadıköy Tarihi Çarşısı, için nasıl bir sonuç ortaya çıkardı?
Kadıköy Tarihi Çarşısı gibi çok paydaşlı olan tarihi kent merkezlerinin dönüşümünde ne tür bir katılım yöntemi izlenebileceğini göstermiş oldu. Özellikle ziyaretçi nüfusunun yoğun ve dağınık olduğu durumlarda kullanıcıların karar verme süreçlerine katılımı konusunda elektronik yöntemlerin kullanılabileceği test etme imkânı sundu. Kadıköylüler için ise, bilhassa yerel yönetimlerin, karar verme süreçlerinde daha yenilikçi yöntemler kullanması ve toplumu katılıma yönlendirilmesi konusunun önemi vurgulanmış oldu.
İnternet üzerinden uygulanan anketlere katılım sağlanmaması, yüz yüze anketlerde de bireylerin dönüşümden belirli istekleri olmasına rağmen bu sürece katılım göstermek istememelerinin kentsel dönüşümün yıkıcı etkilerine şahit olmaları, bu durumu kabullenerek katılımla alınan kararları değiştiremeyecekleri gibi düşüncelere sahip oldukları gözlemlendi.
(ELİF KIRPIK’IN NOTU; Yukarıda aktarılan bilgilerin izinsiz ve yazara atıf yapılmadan kullanılması durumunda cezai yaptırım uygulanabileceğini unutmayınız.)