Antik dönemlerin meşhur müzik aleti lire yeniden hayat veren müzisyen Eren Ali Gül, “Liri, hayat bulduğu coğrafyaya yeniden kazandırdım” diyor

11 Ocak 2022 - 14:55

A ⁺ A^- Yazdır

Arp ailesinden, tarihi M.Ö 9. yüzyıla kadar giden telli, antik bir çalgı olan lir, 21. yüzyılda İstanbul’da yeniden üretilmeye başlandı. Üreticisi de dil bilimi, yazarlık, müzisyenlik alanlarında maharetli, çok yönlü biri olan Eren Ali Gül. 

Gül ile Kartal’daki atölyesinde lir macerasını konuştuk. 

• 2020 yılının Kasım’ında lir üretimine başlamışsınız. Yani pandeminin yoğun olduğu dönemler. Nasıl bir şevkle oldu bu?

Bir ameliyattan uyandığım esnada oldu. Narkozdan çok hızlı uyandım. Hareket edip, bir kâğıt kalem aradım. O anda aklımda bir şeyler belirmişti. Farklı enstrümanlar yapmayı düşünmüştüm, lir bunun daha ilerisinde olacaktı. Onlardan vazgeçip, lire karar verdim. Cebimde bir rakı sofrası kurmaya yetecek kadar para kalmıştı, onunla birkaç ağaç parçası alabildim. Birkaç kâğıt zımpara dışında hiçbir şeyim yoktu. Zor ve yoğun bir çaba içerisinde ilerledim. İki ay içinde kısıtlı imkânlarla üç lir üretebildim. İlk ayın kirası çıktığında atölye açtım. 

• Bu unutulmuş aleti neden canlandırmak istediniz?

Lirin tarihsel mirası içerisinde, savrulmuşluğunu toparlayıp bir hizada yeniden hayat bulması gerekiyordu. O özneyi Anadolu'da, üstelik var olduğu hayat bulduğu coğrafyaya yeniden kazandırdım. Lir adına mutluyum, lir sevenler adına daha çok mutluyum. 

• “Türkiye'nin ilk lir müzik aleti yapımcısı” olduğunuzu söylüyorsunuz. Nasıl teyit ettiniz bu bilgiyi?

Kaynaklara da bakıldığında aynı sonuca varılacaktır. Türkiye sathında, lir yapımcılığı var olmamış. Osmanlı'nın son dönemlerinde, Türk klasik müzik aletleri arasında yer edinmiş olsa da kısa bir sürede yerini kaybetmiş. Türkiye'de hiçbir tarihte, hiçbir koşulda lir üretmek için bir atölye inşa edilmemiş. Bunun olmasını çok isterdim. Şunu da belirtmekte yarar görüyorum ki üretimini yaptığım üç farklı modelim oldu. Bunları kendim tasarladım. 

AYDA 10 LİR KAPASİTE

• Lirin üretim aşamalarını anlatır mısınız? 

Masif bir ağacın oyulması işlemiyle başlıyorum. Ağacın tamamı oyularak enstrümana dönüşüyor. Üzerinde çalıştığım lirler tek parça bir ağaçtır. Kesim açıları dik gelecek şekilde  ladin ses kapakları hazırlıyorum. Bu kapakları oyulan ağacın üzerine belli işlemlerden sonra oturtuyorum. Tıpkı gitar, ud, bağlama gibi ses kapağı belirli bir kalibrasyondan geçtikten sonra yerine oturtuluyor. Sonraki aşamalarda sırasıyla dip eşiği takılıyor ve burguluk alanları açılıyor. Tüm bu kaba işler üç-dört gün sürüyor. Lirin tam aşamada bitmesi için en az beş güne ihtiyacı var. Ayda en yüksek adet olarak 10 lir üretebiliyorum. 

• Şimdiye dek kaç tane lir ürettiniz?

Son 3 ay içerisinde yoğun bir malzeme tedarik sürecim olduğu için işleri biraz hafiflettim. Ürettiğim her lirin yapım planı ve üretim numarası bulunuyor. 40'a doğru geldim. 

• Kimler alıyor? Sosyal medyada oyuncu Ayşe Tolga ve müzisyen Kalben’i gördüm mesela.

İlk müzisyen lir müşterim Barış Yıldırım'dı. Kalben, lire merak salmış, sahnede kullanabileceğini söylemişti. Lirini teslim ettiğimde bazı keyifli denemelerde bulunmuş, kavrama noktasını yakalamıştı. Ayşe Tolga da Kalben'den görüp etkilenmiş, bir lir de kendisi edindi. Müzisyenlerin ilgisi ve iştahı sonrasında açıldı. Lir alan kişiler her yaş aralığından ve her meslekten insan diyebilirim. Türkiye dışında Kanada, Almanya, Avusturya, İngiltere ve Hollanda'ya lir gönderdim. Avrupa'dan da yoğun bir ilgi var.

“HAK ETTİĞİ DEĞERİ VERİN”

• Lir fiyatları nedir ortalama? 

Siparişle üretiyorum. Lir fiyatlarım oldukça düşük. Yalnızca temel işçilik ücretini alıyorum. Bu iş için büyük bir fedakârlık yapıyorum. 11 telli lir 1200 TL, 16 telli lir 1600 TL. Bunun büyük oranda ham ağaç ve işlenme süreçlerinde kullanılan gereçlerin maliyetleriyle birlikte hesapladığımda yüzde 25 civarında bir maliyete tekabül ediyor. Temin ettiğim malzemeleri güçlükle bulabiliyorum, kasada duran paranın tamamı malzemelere gidiyor. Ay sonunda kocaman bir boşlukla kalıyorum. Vicdanlı insanları göreve çağırıyorum, lütfen lire hak ettiği değeri siz verin (gülüyor). Yakın bir zamanda bu fiyatları artıramazsam, tamamen yurt dışına dönük çalışacağım. 

• “Kaybolmuş, unutulmuş antik müzik aleti lir yeniden hayat buldu. Sokakta, sahnede, şarkılarda çalınacağı günler çok yakın!” diye bir paylaşımınız vardı. 

Koordine etmeye çalıştığım bazı müzisyen ve müzik insanları var. Bunlar piyasa müziği yapan kişiler değil. Müzik endüstrisi karşısında kendi ayakları üzerinde durabilen kişilerle bu işin geleceğini inşa edeceğim. Önümüzdeki yaz döneminde bazı şehirlerde küçük bir dizi etkinliklerle deneyeceğim. Lir hakkında merak edilen her şey için atölyeme bekliyorum, bunu okuyan herkes buna dâhil…