Başarının, özgüvenin, sevmenin anahtarı: Kitap okumak
AÇEV, çocuklara erken yaşta okuma alışkanlığının kazandırılmasının neden önemli olduğu üzerine bir çalışma yaptı. Erken Çocukluk Uzmanı Serap Erdinç, kitap okumanın çocuklarda okulda başarı, özgüven kazanımı ile birlikte yardım etme ve empati kurma gibi sosyal beceriler kazandırdığını söyledi.
Kitaplar çocuklara farklı dünyaların kapısını aralar, hayal dünyasını besler. Kapıyı aralayıp içeri giren çocuklar, bazen iyi yürekli cadının arkadaşları ile birlikte cadıyı ejderhadan kurtarabilir, bazen de kırmızı başlıklı kıza yakalanmak istemeyen yavru kurtla kaçış yolu arayabilir. Hem çocukları hem anneleri hem de babaları, düzenledikleri eğitimlerle desteklemeyi amaç edinen Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV), çocuklara erken yaşta kitap okuma alışkanlığı kazandırmanın neden önemli olduğu üzerine bir çalışma yaptı. AÇEV’de Erken Çocukluk Eğitimleri Birimi’nde Kıdemli Erken Çocukluk Uzmanı olarak görev yapan Serap Erdinç'e konu ile ilgili sorularımızı yönelttik.
Çocuklara erken yaşta kitap okuma alışkanlığı kazandırmak neden önemli?
Kitap okumak çocukların dil gelişimi için çok önemlidir. Çocuğun dil gelişimi desteklendiğinde okuma yazma becerisi de gelişir. Bu durum çocukların gelecek yıllardaki okul başarılarını ve özgüvenlerini olumlu yönde etkiler. Dil gelişimi yeterince desteklenmeyen çocuklar ise daha sonraki hayatlarında okuma yazma becerilerini edinmede zorluk çekebilir ve okul döneminde okuma yazma öğrenmek için ek desteğe ihtiyaç duyabilirler. Çocuklar kitaptaki resimler ile yazılar arasında bir bağlantı olduğunu da öğrenir. Bu da ilkokul okuma ve yazma becerisine temel oluşturur. Böylece okuma dönemine daha hazırlıklı ve kolay geçiş sağlar.
Çocuğa düzenli kitap okunduğunda okunan kitaplarda yeni kelimeler öğrendiği için çocukların sözcük dağarcıkları gelişir, bildikleri sözcük sayısı artar. Sözcük dağarcığının gelişmesi ise dinlediğini anlama ve kendini ifade etme gibi dil gelişimi becerilerini destekler. Çocuklar dinler, düşünür, resimler, yazılar arasında ilişki ve anlatılan olaylar arasında bağlantılar kurmaya, bir problem varsa çözmeye çalışırlar. Bu da onların zihinsel gelişimini destekler.
‘FARKLI DUYGULARI TANIMASINI SAĞLAR’
Bir diğer önemli nokta ise kitapların çocukların farklı duyguları tanımasına ve bu duyguları uygun şekilde ifade etmelerine yardımcı olmasıdır. Aynı zamanda çocuklar yaşadıkları mutlulukların, üzüntülerin, endişelerin sadece kendilerine has olmayıp, başka insanların da bu duyguları hissettiğini anlarlar. Bu da çocukların kendilerini diğer insanların yerine koyarak düşünme (empati) becerisini destekler. Kitaplar çocukların pek çok sosyal beceriyi geliştirmelerini de sağlar. Sevme, anlama, ilgi gösterme, yardım etme, dinleme, saygılı davranma ve empati kurma gibi.
Kitaplar hayal gücünü destekler ve yaratıcı düşünme becerisini geliştirir. Kendisine kitap okunan çocukların zihinsel, duygusal ve sosyal gelişimlerinin, kendisine kitap okunmayan çocuklara göre çok daha ileride olduğu araştırmalar tarafından saptanmıştır. Aynı zamanda düzenli kitap okunan, evinde kendine ait kitaplar bulunan çocukların, kendisine kitap okunmayan ve kitabı olmayan yaşıtlarına göre okulu bitirme ve üniversiteye devam etme oranlarının daha yüksek olduğu bulunmuştur.
Çocuklara kitap okurken nelere dikkat edilmeli?
Kitap okurken çocuk ile yakın temas kurma önemlidir. Örneğin ebeveynler çocuğu kucağına alabilir ya da yan yana oturarak kitap okuyabilirler. Bu ebeveynlerin çocukla arasındaki iletişimi de kuvvetlendirir. Sevecen, sakin bir ses tonuyla ve çocukla yakın temas kurarak kitap okumak çocuğun okuma sevgisi kazanması için çok etkilidir. Çocuklar ebeveynleri onlara kitap okurken kitabın resimlerini inceler ve hikayeyi bu şekilde takip ederler. Bu nedenle kitap okurken kitabın resimlerini çocuğun rahatlıkla görebileceği şekilde kitabın tutulması önemlidir.
Hikayede gerçekleşen olayların gidişatına uygun olarak ses tonu, jest ve mimikler ayarlanmalıdır. Örneğin okunulan hikayenin karakterlerinden biri ayı olsun. Hikaye sırasında ayının konuşmalarını okurken onu taklit etmek, sesi yükseltmek ve kalınlaştırmak gerekir. Eğer ayı mağarasından uzaklaştığı ve ormanda yolunu kaybettiği için endişeleniyorsa ebeveynler de jest ve mimikleri kullanarak endişeli bir yüz ifadesiyle ayının bu bölümde yaşadıklarını okuyabilirler. Bunlar hikayeyi çekici kılar ve çocuğun dikkatini hikayeye çekmek açısından çok önemlidir. Kitabın yavaş bir şekilde okunması çocuğun hikayeyi takip etmesi, hikayede gerçekleşen olaylar hakkında düşünmesi, hikayeyi anlaması ve olayları zihninde canlandırması için fırsat verilebilir.
“BEDEN DİLİ HAYAL GÜCÜNÜ DESTEKLER”
Çocuğun kitaba dikkatini çekebilmek için beden dilinin kullanılması bir diğer önemli adımdır. Beden dili hikayedeki olaylara uygun şekilde kullanılarak çocuğun dikkatini hikayeye çekilebilir ve hayal gücü desteklenebilir. Hikayenin kahramanı mutlu olduğunda hikayeyi anlatırken gülümsenebilir, okuyucu da üşür gibi titreyebilir. Okuma boyunca çocuğun merakını canlı tutmak gerekir. Bunun için kitabı okumaya başlamadan önce ve okuma sırasında çocuğa merak uyandırıcı sorular sorulabilir. En önemli adımlardan biri de hikaye sırasında bahsedilen kitabın resimlerini ebeveynlerin parmağı ile göstererek çocuğun dikkatini resimlere çekmeye çalışmasıdır.
Çocuk için yeni olabilecek sözcüklerin açıklamasının yapılması da önemlidir. Çocuğun bilmediği tahmin edilen bir kelimenin geçtiği cümle okunduktan sonra durulabilir ve bu kelime kısa, somut ve net bir şekilde açıklanabilir. Hikaye çocuklarla birlikte canlandırılabilir. Örneğin, dalgalı bir denizde giden kahramanla ilgili kısmı okurken, o denizde gidiyormuş gibi sallanılabilir, rüzgarlı bir havadan bahsederken rüzgar sesi taklit edilebilir. Bu sayede çocuk anlatılan hikayenin içine girebilir, kendini hikayeye daha yakın hissedebilir.
Çocuklarına kitap okumak anne ve babalara ne gibi yararlar sağlıyor?
Çocuklara kitap okumanın onların gelişimine ve ileriki hayatlarındaki başarılarına çok önemli etkileri olduğu gibi, çocuklarına kitap okumanın anne babalara da sağladığı faydalar vardır. Ebeveyn çocuğuna kitap okuyarak onunla arasında güçlü bir ilişki geliştirebilir. Çocuğuyla yan yana gelmesi, birlikte kitabı incelemesi, göz teması kurması ve ona kitap okuması çocuğu ile olan bağını güçlendirir. Bu da aile içi iletişimi geliştirir.
‘EBEVEYNLERE YOL GÖSTERİR’
Çocuklarla konuşulmak istenen hassas konularla ilgili olarak yazılan kitaplar ebeveynler için de çoğu zaman yol gösterici olabilmektedir. Boşanma durumları, yeni bir bebek/kardeş durumu, zorbalık ve saldırganlık gibi hassas konuları çocuklarla konuşmayı kitaplar kolaylaştırır. Kitaplar çocukların ilgi alanlarına göre çok çeşitli konularda bilgi vererek ebeveynlere rahatlık sağlar. Her çocuğun ilgi alanı farklıdır ve bu alanları keşfedip derinlemesine bilgi edinmenin heyecanını okuyarak tecrübe edebilir. Bazı çocuklar bilimden hoşlanır, dünya, uzay, kuşlar, dinozorlarla ilgili meraklı olabilir. Tabii ki çocuğun her merakını ebeveynler tek başına gideremez. Ebeveynlere rahatlık sağlaması ve bilgi vermesi açısından kitaplardan yararlanılması çok önemlidir.