“Türk Kartografların Çizgileri ile İstanbul ve Kadıköy” sergisinde, İstanbul'un geçmişini gösteren en eski haritalar gün yüzüne çıkıyor

10 Ekim 2018 - 11:40

A ⁺ A^- Yazdır

Köklü bir geçmişe sahip Kadıköy’ün önceki yıllarına ait haritalarını merak edenler için tarihi nitelikli bir sergi açıldı; Türk Kartografların Çizgileri ile İstanbul ve Kadıköy.

Barış Manço Kültür Merkezi’nde 26 Ekim’e dek ziyaretçisini ağırlayacak olan bu sergi, Piri Reis Araştırmacısı Harita Mühendisi Tümgeneral (E) Cevat Ülkekul’un ilk kez gün ışığına çıkan arşivinden derlendi. Kendisi de bir Kadıköy sakini olan 88 yaşındaki Ülkekul’un, yine kendisi gibi Kadıköylü dostları Opr. Dr. Erol Türkmen ve emekli Amiral Feyyaz Öğütcü’nün destekleriyle hazırladığı bu sergi, odağına Kadıköy’ü alıyor. Minyatürcü-tarihçi-matematikçi Matrakçı Nasuh tarafından XVI. yüzyıl başlarında yapılan kent minyatürlerinin yer aldığı sergide, büyük Türk bilgini ve denizci Piri Reis’in “Bahriye” adlı eserinde çizilmiş kent görünümleri bulunuyor. Ayrıca Piri Reis’in “Bahriye” adlı kitabı da izleyiciye sunuluyor.

emekli Amiral Feyyaz Öğütcü, Tümgeneral (E) Cevat Ülkekul ve Opr. Dr. Erol Türkmen  (soldan sağa)

İSTANBUL’UN EN ESKİ PLANI

Sergi açılışı öncesi görüştüğümüz Cevat Ülkekul, “Bir kentin tarihi, o kentte yaşayanları her zaman için ilgilendirir. İstanbul'da 1453 den bu yana neler olmuş neler değişmiş bunu anlatmanın en güzel yolu İstanbul'a ilişkin çizilmiş haritalar, görünümlerdir” dedi. Bu sergideki bütün haritaların birbirinden farklı olduğunu çünkü hepsinin farklı zamanlarda farklı kişiler tarafından çizildiğini anımsatan Ülkekul, “ Dolayısıyla bunlar değişik zamanlarda yapıldığı için İstanbul'daki değişmeyi ve gelişmeyi bize gösterir. Mesela 1552’de kopyalanmış haritanın arkasında ilk defa Türklerin ‘İstanbul’ adını kullandıklarını görüyoruz. İstanbul'un en eski çizilmiş planı ise 1535'te Matrakçı Nasuh tarafından çizilmiş olan plandır. İmparatorluğun görkemini İstanbul'da yansıtmak üzere çizilmiş. Bu planı iki Amerikalı ve bir Fransız alıp yorumlamış zamanında. Türklerden hiç kimse yorumlamamış, ama yaında benim yorumlarımın olduğu bir kitap çıkacak’’ diye konuştu.

ELYAZMASI HARİTALAR

Sergi kataloğuna “İstanbul, haritalar ve haritacılar” başlıklı bir önsöz kaleme alan Prof. Celal Şengör, “Sergi çok önemli iki şeyi bir araya getirmektedir; İstanbul şehri ve haritalar. İstanbul’u İstanbul yapan coğrafyasının önemini en iyi ifade eden araçlardan biri de haritalardır. . Harita yeryüzünün resmidir. Dünyamızı, dünyada herhangi bir yeri, hattâ içinde yaşadığımız mahalleyi, sokağı bile bilebilmek için haritaya ihtiyaç gösteririz. Bilmediğimiz bir adresi öğrenmek isterken genellikle gidilecek yeri gösteren bir kroki çizilmesini rica ederiz. İşte her plan, her kroki de birer haritadır ve bunlar haritanın günlük yaşamımızdaki önemine ayrı bir vurgu yapar” diyor.

Türkiye’deki haritacılığın özellikle askerlerin gayretleri sayesinde gelişmiş, yakın zamana kadar Türkiye’nin en önemli kartoğraflarının askerler arasından çıktığını vurgulayan Şengör, şu görüşleri ifade ediyor;

Günümüzde de ülkemizdeki en hummalı ve kaliteli haritalama faaliyeti ordu tarafından Harita Genel Komutanlığı eliyle yürütülmektedir. Bu serginin dayandığı kişisel kolleksiyonu oluşturan General Cevat Ülkekul Harita Genel Komutanlığının eski komutanlarından olup hem asker, hem mühendis, hem de tarihçi bilim insanı kişiliklerini bir şapka altında toplayabilmiş ender insanlardan biridir. Bu sergi insanlığın en önemli şehirlerinden birinin son sahiplerinin bu şehrin kartoğrafyasına yaptığı katkılardan bir derlemedir. Haritaların tamamının el yazmalarından derlendiğine dikkat ediniz. Türk haritacılığının 19. yüzyıla kadar belini büken en önemli husus matbaanın Müslüman toplumuna çok geç girmiş olmasıdır. İşte bu nedenle Ülkekul Generalin büyük bir çalışkanlık, sabır ve süreklilikle topladığı koleksiyon ne yazık ki basılı haritalar içermemektedir. 1804’e kadar basılı İstanbul haritalarının tamamı yabancılar tarafından yapılmış haritalardır.”