Kadıköy’e kronolojik bakış
Kitapların dünyasına kapı araladığımız köşemizin konuğu bu ay F. Nalan Türkmen’in ilk baskısı 2018’de yapılan “Kadıköy Kronolojisi” kitabı
Beste NÂSIR ([email protected])
Kitapların dünyasına kapı araladığımız köşemiz, bu ay yine araştırma-inceleme türünde bir kitapla Kadıköy’ün izini sürüyor. Köşemizin konuğu, halen Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev yapan F. Nalan Türkmen’in ilk baskısı 2018’de yapılan “Kadıköy Kronolojisi” kitabı.
Türkmen, bu zaman dizimi çalışması için “Bir Kronoloji Denemesi” başlığıyla önsöz türünde kaleme aldığı yazıda şunları söylüyor: “İstanbul’un en mutena semtlerinden biri hiç şüphesiz Kadıköy ve çevresi olarak bilinmektedir. Osmanlı’nın da Anadolu’ya açılan kapılarından olan Kadıköy tarihi, doğası ve Avrupa yakasına göre sakin ve mütevazı kimliği ile İstanbul’un yaşanılası bir semtidir. Bununla birlikte Kadıköy ve çevresi ile ilgili çok az yayın olması da oldukça dikkati çekicidir. (...) Bu çalışmada Kadıköy’deki cami, kilise, çeşme, okul, sinema, tiyatro binaları gibi mimari yapılar, tarihsel olaylar, her biri topluma mal olmuş değerli şahsiyetler, doğal afetler, kazalar, sosyal aktiviteler hakkında birer cümlelik kısa bilgiler sunulmaktadır. (...) Elbette ki bu tip kronoloji çalışmalarında eksiklikler olacaktır. Umuyoruz ki Kadıköy kronolojisi ile ilgili bir deneme olan bu çalışma, araştırmacılar için ufak da olsa bir katkı sağlar. (...)”.
“Geçmiş”ten “Şimdi”ye Kadıköy: Ne zaman, ne oldu?
Milattan önceki yıllardan başlayıp 2012 yılına kadar gelen zaman aralığında Kadıköy’le kalmayıp zaman zaman Maltepe’yi ve Kartal’ı da didikleyen, Türkmen’in söz ettiği gibi, birer cümlelik kısa bilgilerden oluşan bu kitapta, karşılaştığımız ilk bilgi tabii ki Kadıköy’ün ne zaman kurulduğu. Milattan önceki adı “Kalkhedon” olan Kadıköy M.Ö. 685’te kurulmuş. Tarihsel sıraya uygun ilerlerken benim ilgimi çeken başka bir bilgi M.Ö. 400’de filozof Ksenokrates’in Kadıköy’de doğduğu oldu. Sonrasında, M.Ö. 74’te Kadıköy’ün Romalılar tarafından şehirleştirilmesi 1509’daysa deprem nedeniyle Maltepe’nin (Urias) yıkılışı karşımıza çıkıyor.
Biraz daha ilerlediğimizde, 1710’da İsveçli mühendis Cornelius Loos’un (1686-1735) Fenerbahçe ve çevresini konu alan iki resim yaptığını öğreniyoruz. Bu resimler, bugün İsveç Stockholm Milli Müzesi’nde bulunuyormuş. 1810’da Yoğurtçu Parkı Çeşmesi yapılmış. 1845 Şubat’ında Yeldeğirmeni’nde Kadıköy’ün ilk postanesi açılmış. 1846’da da Kadıköy’e ilk vapur çalıştırılmaya başlanmış.
Ardından, 1864’te Altıyol’daki boğa heykeli, heykeltıraş Isodor Bonheur (1827-1901) ve dökümcü T. Bouillard tarafından yapılmış. 1872’de Kadıköy 10. Belediye Dairesi kurulmuş, bu belediyenin ilk başkanı da Osman Hamdi Bey (1842-1910) olmuş. 1885’te Makedon Aposto, Moda’da daha sonra Milka Şarküteri adını alacak olan Milk adlı süthaneyi açmış.
Kadıköy’e ilk otomobil, 1895’te Züheyrzade Ahmet Paşa tarafından getirilmiş. 1902’de ilk Türk kadın tiyatro sanatçısı Afife Jale Kadıköy’de doğmuş. Yeldeğirmeni’nde 1906’da yazlık tiyatro açılmış. 1908’in 19 Ağustos’unda Haydarpaşa Garı hizmete açılmış. 1910’da Moda’da ilk tenis maçı oynanırken 1912’de Bostancı Vapur İskelesi yapılmış. Erenköy’de 1914’te Erenköy Sineması açılmış. Hemen sonrasında, 1915’te Haldun Taner ve ilk kadın mimarlardan Cahide Tamer Kadıköy’de doğmuş. 1917’nin 6 Eylül’ünde Haydarpaşa Garı’na sabotaj girişiminde bulunulmuş, gar binası ve çevresindeki tesisler hasar görmüş. 1919’un 22 Mayıs’ında Halide Edip Adıvar (1882-1964), Kadıköy Şehremaneti Binası’nın balkonundan halka hitaben bir konuşma yapmış; aynı yılın 22 Kasım’ındaysa ilk konser piyanisti Verda Ün Moda’da doğmuş.
Süreyya İlmen (1874-1955) tarafından Süreyya Operası binası Bahariye’de 1927’nin 6 Mart’ında açılmış; aynı yılın 5 Ağustos’undaysa Atatürk Moda’da deniz yarışlarını izlemiş. 1928’de Maltepe Belediyesi kurulurken 1930’un 23 Mart’ında Kadıköy ilçe olmuş. 1933’ün 1 Temmuz’unda Kadıköy’de ilk İş Bankası şubesi açılmış. 1934’te Atatürk, “Sakarya” adlı motorla Suadiye Plajı ve Gazinosu’nu ziyaret etmiş. Yine Atatürk, 1935’in 3 Mayıs’ında Moda ve Fenerbahçe’ye gelmiş; aynı yılın 1 Temmuz’unda da Moda Deniz Kulübü’nün düzenlediği deniz yarışlarını İnönü’yle birlikte izlemiş; 1936’nın 17 Mayıs’ındaysa yine Fenerbahçe’yi ziyaret ederek bir süre burada dinlenmiş.
1947 yılına baktığımızda, Erol Evgin’in Moda’da doğduğunu öğreniyoruz. 1949’un 30 Nisan’ındaysa Selim İleri Bahariye’de doğmuş. 1961’de Baylan Pastaneleri’nin Kadıköy şubesi açılmış. 1972’de Kadıköy İl Tiyatrosu kurulmuş. 1984’te Kadıköy, Büyükşehir’e bağlı bir ilçe belediyesi olarak hizmet vermeye başlamış. 1989’da Mühürdar Caddesi’ndeki Özel Marmara Koleji kapanarak yerine sahaflar çarşısının da yer aldığı Akmar Pasajı açılmış; aynı yıl Kadıköy Hal Binası’nın (1927) zemin katının bir bölümü, İstanbul Şehir Tiyatrolarına bağlı “Haldun Taner Sahnesi” olarak hizmet vermeye başlamış. 1990’da daha önce Kadıköy Kaymakamlığı’nın bahçesinde yer alan boğa heykeli, Altıyol meydanına getirilmiş. 1991’de tiyatro sanatçısı Müjdat Gezen, Ziverbey’de Müjdat Gezen Sanat Merkezi’ni kurmuş.
Kitapta gazetemiz Gazete Kadıköy’ün de 1999’un Kasım’ında yayın hayatına başladığı belirtiliyor. 2003’ün 1 Kasım’ında Kadıköy-Moda tramvay hattı hizmete girerken aynı yılın 5 Aralık’ında Caddebostan Kültür Merkezi’nin temeli atılmış. 2004’ün 26 Ocak’ında gazetemizin, Gazete Kadıköy’ün, bünyesinde yayınlanan Kadıköy Yaşam Dergisi yayın hayatına başlamış. 2005’in 29 Ocak’ında Kadıköy-Kartal metrosunun yapımına başlanırken aynı yılın 21 Şubat’ında felsefeci-yazar Nermi Uygur Kalamış’ta hayata gözlerini kapamış. Yine 2005’in 23 Nisan’ında Göztepe’de “İstanbul Oyuncak Müzesi” açılmış.
Bütün bu bilgiler, bu zaman dizimi çalışmasında benim seçtiklerim. Daha pek çok önemli bilgiyi sıralıyor Nalan Türkmen kitapta. Kadıköy meraklıları, Kadıköy’ü sevenler ve araştırmacılar kitapla buluşmalı o halde!
