Çocuklarda Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Travma; trafik kazası, deprem, yakın kaybı, ölüm tehdidi, ağır yaralanma, cinsel / duygusal / fiziksel istismar, duygusal / fiziksel ihmal, intihara tanıklık gibi kişinin rutinini bozan olaylar...
Uzman Klinik Psikolog Gülşen Günay
Kadıköy Belediyesi Çocuk Koruyucu Ruh Sağlığı Merkezi
Travma; trafik kazası, deprem, yakın kaybı, ölüm tehdidi, ağır yaralanma, cinsel / duygusal / fiziksel istismar, duygusal / fiziksel ihmal, intihara tanıklık gibi kişinin rutinini bozan, ani gelişen, kişinin üzerinde korku, kaygı, panik yaratan olaylar şeklinde tanımlanabilir.
Travma sonrası stres bozukluğu ise kişinin yaşamını ve fiziksel bütünlüğünü tehdit eden bu gibi olaylarla karşılaşması ya da olaylara tanıklık etmesi sonucunda ortaya çıkan ve kişinin yaşamını olumsuz etkileyen psikiyatrik belirtiler bütünüdür.
Çocukların kendilerini sözel olarak ifade etme becerileri yeteri kadar gelişmemiş olduğundan, yaşadıkları ani ve korkunç olayları çoğunlukla davranışlarıyla ifade ederler. Çocuklar yaşadıkları bu ve benzeri travmatik olaylara farklı biçim ve düzeylerde tepkiler verebilir. Bu tepkiler, sarsıcı yaşam olayını hemen takip eden günler - haftalar içinde hızlı bir şekilde ortaya çıkabileceği gibi, olayın üzerinden aylar hatta yıllar geçtiğinde de görülebilmektedir. Kimi zaman da çocuğun bu travmatik olay “hiç olmamış”, hiçbir şey yaşanmamış gibi davranarak inkâr ettiğini görebilmekteyiz. Çocuklar da yaşadığı ya da karşılaştığı bu tip olaylardan sonra, aynen yetişkinlerde olduğu gibi, “travma sonrası stres bozukluğu” diye adlandırılan bu durumu geliştirebilirler. Travmanın şiddeti, süresi, tekrarlanıp tekrarlanmaması, çocuğun gelişim düzeyinin yaşıyla uygun olup olmaması, anne-babanın olay karşısında verdiği tepkiler, çocuğu sakinleştirme-anlama becerileri gibi faktörler “Travma Sonrası Stres Bozukluğu”nun gelişmesinde / önlenmesinde önemli rol oynamaktadır.
• Yaşından küçükmüş gibi davranmaya başlama
• Önceden kazanılmış becerilerin gerilemesi (örn, yeniden altına kaçırmaya başlama, konuşma düzgün ve kazanılmışken olay sonrası kekeleme, takılmalar)
• Davranış sorunları
• Daha kolay öfkelenme, öfke patlamaları yaşama
• Bulantı, kusma, baş / eklem ağrıları gibi beliren fiziksel yakınmalar
• Uykuya dalmada zorluk, kabus görme ve sık uyanma
• Yeme alışkanlıklarında artma ya da azalma
• Anneye, bakım veren kişiye, öğretmene aşırı bağımlılık ve yapışma davranışı
• Dışarıdan gelen uyaranlara (ses, ışık gibi) irkilerek aşırı tepkiler verme
• İçe kapanma
• Oyun içeriğini değiştirme, sürekli travmatik olayı ya da bu olayın değişik yönlerini içeren ve hatırlatan oyunları yineleyici şekilde oynama
• Günlük aktivitelerinde sık sık olay sanki yeniden oluyormuş gibi davranma
• Gün içinde olayı çağrıştıracak, hatırlatacak durumlardan kaçınma
• Olay o an oluyormuş gibi fiziksel tepkiler verebilme (Örn; kalp atışının hızlanması, çarpıntı, terleme gibi)
• Akran ilişkilerinde bozulmalar
• Çevreye, oyun ve etkinliklere ilgi ve katılımların belirgin şekilde azalması
• Ders başarısının düşmesi, akademik sıkıntı ve sorunlar
• Dikkatini yoğunlaştırmakta ve sürdürmekte güçlük çekme
• Olayı hatırlatan ortamlardan, etkinliklerden, kişilerden uzak durma isteği
• Gündelik hayatında travmatik olayın aklına sahneler halinde aniden ve istemsiz bir şekilde gelmesi ve bununla birlikte eşlik eden korku - çaresizlik duyguları
• Gelecekle ilgili karamsar olma gibi çeşitli sorunlar görülebilir.