Rahim kanserine karşı HPV testi
Kadınların sıkça karşılaştığı sağlık sorunlarından biri olan rahim ağzı kanserinin en önemli nedeni olan HPV virüsün tespit edilebilmesi içi kadınların HPV testi yaptırması şart.
Dünyada her yıl 500 bini aşkın, Türkiye’de de 2000 civarı kadının mücadele ettiği rahim ağzı kanseri, aslında önleyici tıp hizmetleri kapsamında önceden tespit ve tedavi edilebilir bir hastalık. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de kadınlar için ciddi tehdit oluşturan bu kanser türüne karşı tarama programları uygulanıyor. Konunun detaylarını Kartal Dr. Lütfi Kırdar Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi hekimlerinden, jinekolojik onkoloji uzmanı Dr. Doğan Vatansever’e sorduk.
Öncelikle HPV nedir?
HPV (human papilloma), sık karşılaşılan bir virüstür. 200'e yakın tipi var ama bunların 100’e yakın kısmı insanda enfeksiyon yapabiliyor. 40 kadar tipi de bizim riskli kabul ettiğimiz grupta yer alıyor. Hem kadınlarda hem erkeklerde canlı türleri de enfekte eden türleri de var.
Hangi tür kanserlere neden olabiliyor?
HPV'nin ilişkili olduğu birden çok kanser tipi var. Enfekte ettiği kadınlarda (uzun bir sürede yerleştikten sonra) rahim ağzında, vajinada, dış genital bölgede kansere yol açabiliyor, Kansere giden süreç uzun bir süre aslında. İlk enfeksiyondan sonra bir sürü şeyin ardı ardına olması gerekiyor ki kanser ilerleyebilsin. Ciddi bir lezyonun ortaya çıkışı 1.5 yıl ila 15 yıl arasında değişmekle beraber, ortalama olarak 7-8 yıllık bir süreçten bahsediyoruz.
Kadınların %90'ı hayatlarının bir döneminde HPV ile karşılaşıyorlar. Yani her 10 kadından 9’u, bu enfeksiyon sürecini geçiriyorlar. Ancak k bunların önemli bir kısmı vücudun savunma sistemi sayesinde kendiliğinden bu enfeksiyonu atlatıyorlar. Ve hayatlarını bu enfeksiyonla ilgili bir hastalık yaşamadan devam ediyorlar.
Nasıl bulaşıyor?Düşük olasılık da olsa başka yollarla da bulaşma ihtimali var ama temel olarak cinsel yolla bulaşan bir virüs. Dolayısıyla erkeklerde de gözüküyor, onlarda da kanserlere yol açabiliyor. Ama bu çok nadir.
Bu virüsün erkeklerde ve kadınlarda en fazla yol açtığı kanser tipi baş ve boyun kanserleri. Özellikle son dönemde bununla da ilgili çok çalışma var. Eskiden sadece alkol ve sigara tüketimiyle ve başka bir takım risk faktörleriyle ilişkili olduğu düşünülüyordu bu kanserlerin ama şimdi boğaz-gırtlak kanseri gibi kanserlerin temelinde yine HPV virüsünün yattığı tespit edildi. Bu yüzden HPV virüsüyle ilgili erkeklerde de hem ciddi anlamda önlenmesine yönelik hem de takibine yönelik çalışma var.
O zaman HPV virüsünü sürekli kontrol altında mı tutmalıyız?
Evet yani aslında şöyle; kadınlardaki HPV ilişkili problemimiz rahim ağzı (serviks) kanseri. Tarama programlarıyla bizim temel hedefimiz bu tip hastalıkları olmadan önce yakalayabilmek. Serviks kanserinin sayısı hala dünyada ciddi rakamlara ulaşıyor. Her yıl 500 binin üzerinde kadın selviks kanserine yakalanıyor. Ve serviks kanseri olan kadınların yarıdan fazlası da bu kanser sebebiyle hayatını kaybediyor.
Türkiye'de aşağı yukarı yıllık 1500-2000 civarında serviks kanseri sayısından bahsedebiliriz. Bu sayı 2000’li yıllardan sonra arttı. Dünyada da önemli bir problem. Özellikle az gelişmiş ülkelerde daha fazla gözüküyor ve daha fazla insanın ölümüne yol açıyor. Çünkü buradaki insanlar gerekli tedavilere ulaşamıyorlar. Serviks kanseri hala çok önemli bir kanser ve ciddi sayıda insanın hayatını almaya devam ediyor. O sebepten biz doktorlar bir çözüm, bir yol bulmaya çalışıyoruz. Yaklaşık 70 yıldır, smear testi sayesinde çok ciddi sayıda kadın serviks kanseri olmadan evvel yakalandı, gerekli tedaviler yapıldı. Kanserle karşılaşmadan bu olasılık ortadan kaldırıldı.
Smear testi bilinen bir yöntem. Peki ya HPV testi nedir?
Her 1000 tane serviks kanseri vakasının 997- 999 tanesi HPV ile ilişkili. Biz bu ilişkiyi zaman içerisinde tespit edince, bunun ‘önlenebilir bir kanser olduğu’ görüşüne sahip olduk. Ve o yüzden HPV taramasını da işin içine dahil ettik. Tarama sonuçlarımız çok ciddi anlamda başarı sağlamaya başladı. Yani bizim HPV'yi bulmaya çalışıyor olmamızın sebebi aslında rahim ağzı kanserine gidecek olan süreci en başında görüp, yakalayıp iyi takip edebilmek, gerektiğinde de tedavisini uygulayabilmek.
HPV testi, smear testinin bir aşama ilerisi mi*
Aslında tamamlayıcı testler. Bir çok bilimsel veri de var tabi, smear'den daha iyi olduğuna dair. Bir çok ülke serviks kanseri taramasını HPV bazlı yapıyor.
Türkiye’de nasıl yapılıyor bu testler? Süreç nasıl işliyor?
Sağlık Bakanlığı Kanser Daire Başkanlığı ve Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü'nün ortak çalışmasıyla yaklaşık 2 yıldır Aile Sağlığı Merkezleri'nde ve diğer ilişkili merkezlerde HPV taraması ücretsiz yapılıyor. Ve bu sonuçlar Ankara’da kurulan tek bir merkezde, ‘altın standart’ olarak kabul ettiğimiz metodla bakılıyor ve kişinin HPV pozitifliği tespit ediliyor. Daha doğrusu; insanlarda HPV olup olmadığı bu şekilde tespit edilmiş oluyor. Gerekli görülen durumlarda hastalar, kanser taramasıyla ilişkilendirilmiş referans merkezlerine yönlendiriliyor. Bu merkezlerde konunun uzmanları tarafından değerlendiriliyor. Bu süreç olabildiğince hızlı olsun istiyoruz biz. Örneğin İstanbul'da bizim bulunduğumuz yakadan örnek verecek, benim çalıştığım hastane olan Kartal Dr. Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi'nin bir jinekolojik-onkoloji bölümü var. Ve burada 2 jinekolog onkolog olarak, her gün bize yönlendirilen hastaların taramasını gerçekleştiriyoruz.
Bildiğim kadarıyla bu HPV testi yaptıran kadının 5 yılda bir yaptırması yeterli.
Kesinlikle öyle.... Aslında tarama programını nasıl yapacağımız çok önemli. HPV'yi genç yaştaki insanlarda çok daha fazla sıklıkta görüyoruz. Ve bunların çok önemli bir kısmı kendiliğinden ortadan kayboluyor. 30 yaş altındaki grupta HPV taramamız, açıkçası bize efektif sonuçlar sağlamıyor. Yani çok sayıda insanda pozitif tespit ediyoruz. Dolayısıyla HPV testi, tarama programına 30 yaştan sonra giriyor ve 65 yaşına kadar taranıyor. 30 yaş önceki taramalardaysa hala smear testi kullanmaya devam ediyoruz. 5 yıllık bir rahat dönem geçirebilmesi için herhangi bir kişinin, hem smear testinin ve HPV testinin negatif olması gerekiyor. Bu durum kişinin 5 yıl sonra kontrol edilebileceği anlamına geliyor.
Özetle; elimizde hastanın HPV testi varsa ve negatifse ,bu hastanın bir sonraki kontrolü için 5 yıl sonra çağırabiliriz. Zaten tarama programları da bunu öneriyor. 30 yaş altındaki hastalarımızdaysa 3 yılda bir olmak kaydıyla smear testi yapılıyor.
Her kadın bu testleri yaptırmalı mı?
Kesinlikle. Sağlık Bakanlığı'nın yapmış olduğu tarama çok efektif. Bence kadınlar mutlaka kendilerine en yakın tarama merkezlerine, Aile Sağlık Merkezlerine gidip kontrollerini yaptırsınlar.
Siz serviks kanserinin fizyolojik etkisi dışında hastanın sosyal yaşamına etkisinden de bahsediyorsunuz. Bunu açar mısınız?
Bu tarama programı başladıktan sonra çok kısa süre içerisinde, (yaklaşık 1.5-2 yılda) sayıları milyonla ifade edilecek kadar çok kadında HPV taraması yapıldı. Doğal olarak da insanlar ellerinde HPV sonuçları olmak kaydıyla gerekli refere merkezlerine yönlendirdiler. Ama tabii insanların bu konuda hemen bilgi sahibi olması çok kolay değil. Bzaen hepimiz bilmediğimiz konularda zaman zaman internette arıyoruz sorularımızın cevabını. Serviks kanseri ile HPV testinin ilişkisini öğrendiklerinde ister istemez panik oluyor insanlar. Tabi daha sonra doktorlarla görüşüp, konu hakkında bilgi alıyorlar.
Bu sürecin sosyal etkileri de şöyle oluyor; insanlar HPV'nin rahim ağzı kanserine yol açan ve cinsel yolla bulaşan bir hastalık olduğunu öğreniyorlar. Dolayısıyla bu aile içinde birtakım sorunlara yol açabiliyor. Biz bununla ilgili de hastalarımıza bilgi vermeye çalışıyoruz. Çünkü bu HPV virüsüne 15 sene önce de kapılmış olabilir. Dediğim gibi illa %100 cinsel temasla bulaşması gerekmez. Dolayısıyla kadınların eşleri adına endişe duymalarına, ‘Acaba bu virüs başka bir sebeple eşimden bana bulaşmış olabilir mi?’ diye strese girmelerine gerek yok.
Yani başka sebepleri de olabiliyor, değil mi?
Tabii ki de başka sebepleri de olabiliyor. Dediğim gibi uzun zaman önce bu HPV virüsü yerleşmiş, problem çıkarmadan bulunduğu yerde kalmış ama şimdi sorun çıkartıyor olabilir. Yani illaki yakın bir zaman içerisinde bu virüsün bir şekilde kapılmış olmasına gerek yok. Çünkü HPV virüsü demek serviks kanseri demek değil. Evet, HPV virüsü bu kanserin en önemli nedeni. Ama yine biliyoruz ki HPV virüsü enfeksiyonlarının çok çok büyük kısmı herhangi bir müdahaleye gerek kalmadan, vücut tarafından kendiliğinden ortadan kaldırılabiliyor. O yüzden kişilerin hemen panik olmalarına çok gerek yok.
Yani bir kadın doğum doktoru, bir kadından HPV testi isterse, bu durum o kadının kanser olduğu anlamına gelmiyor. Değil mi?
Kesinlikle, aynen öyle.
Peki kadınların –bu testleri yaptırmak dışında- yapabileceği başka bir şey var mı serviks kanserinden kaçınmak adına?
Bu hastalığın temel olarak cinsel yolla bulaştığını biliyoruz. Dolayısıyla cinsel partner sayısı, koruma metodlarının kullanılması gibi esas bulaşma yollarını engelleyici önlemler çok önemli. Güvenilir olmayan bir cinsel ilişki söz konusuysa eğer, bu durumda mutlaka (%100 korumasa bile) ama en azından bir miktar koruyucu sağlamak için bariyer metodu dediğimiz kondom gibi metodlarla korunmaları gerekiyor. Bir de kişiler bağışıklık sistemlerini iyi tutmalı. Tabi bunun temelinde de iyi beslenme, iyi uyku, stresten uzak durma ve özellikle sigara içmeme geliyor. Sigara kullanımı, HPV virüsü enfeksiyonlarında hastalığın ilerleme ihtimalini bir miktar arttırıyor. Dolayısıyla eğer böyle bir şey tespit edildiyse mümkün olduğunca sigara kullanımından uzak durmak çok önemli.
Kadınlara ücretsiz kanser testi
İstanbul Halk Sağlığı Müdürlüğü ve Kadıköy Belediyesi arasında bir süre önce yapılan bir protokol uyarıca, Kadıköy’de yaşayan kadınlar HPV DNA testini belediyenin üç sağlık merkezindeyaptırabiliyor. Özel sağlık kurumlarında yüksek fiyatlarda yapılan tarama testi, Kuyubaşı’ndaki Dr. Rana Beşe Sağlık Polikliniği, Dumlupınar’daki Mamografi ve Kadın Sağlığı Merkezi ve Yeldeğirmeni’ndeki Prof. Dr. Korkmaz Altuğ Sağlık Polikliniği olmak üzere üç merkezde ücretsiz olarak yapılıyor.