“Sağlık hizmetlerinde ticarileşme ve eşitsizlikler derinleşiyor”
İPA'nın 'Sağlıkta Dönüşüm ve Özelleştirmeler' raporuna göre 1995'te sadece 141 olan özel hastane sayısı 2024'te 565'e çıktı
İstanbul Planlama Ajansı (İPA) “Sağlıkta dönüşüm ve özelleştirmeler: İstanbul’daki sağlık hizmetleri üzerine bir değerlendirme” başlıklı araştırmasının sonuçlarını yayımladı. Sağlık sistemindeki özelleştirme politikalarının halk sağlığına etkilerini analiz eden rapor, sağlık hizmetlerinin ticarileşmesiyle birlikte artan eşitsizliklere dikkat çekiyor.
Türkiye’de sağlık hizmetlerinin gelişimini dünden bugüne inceleyen rapor 1980 darbesiyle gündeme gelen sağlıkta özelleştirme olgusunun özellikle son 20 yılda ortaya çıkan sonuçlarını göz önüne seriyor.
Raporda öne çıkan bulgular şöyle:
ÖZEL HASTANE SAYISINDAKİ ARTIŞ
İPA raporuna göre 1995 yılında Türkiye genelinde sadece 141 olan özel hastane sayısı, 2004’te 253, 2023’te ise 565’e çıkmış durumda. Rapora göre, özel hastanelerin yatak kapasitesi de önemli bir artış gösterdi. 2013’te özel hastanelerdeki yatak sayısının tüm yataklar içindeki oranı yüzde 36.6 iken, bu oran 2023’te yüzde 35.8’e yükseldi. İstanbul’da ise özel hastane sayısı, devlet hastanesi sayısının üç katına ulaştı. Aynı durum yenidoğan yoğun bakım yatakları için de geçerli. 2023 verilerine göre, İstanbul’da yenidoğan yoğun bakım yataklarının büyük bir kısmı özel hastaneler tarafından sağlanıyor. 2012 yılında özel hastanelerdeki yenidoğan yoğun bakım yatağı oranı yüzde 45.8 iken, 2023’te bu oran yüzde 52.3’e yükseldi.
KORUYUCU SAĞLIK HARCAMALARINDAKİ AZALMA
Raporda, Türkiye’de koruyucu sağlık hizmetlerine yapılan harcamaların azaldığı belirtiliyor. 2021 yılında koruyucu sağlık hizmetlerine yapılan harcama oranı yüzde 46 iken, 2025 bütçesinde bu oran yüzde 25.24’e düşmüş durumda. Bunun yanında, tedavi edici sağlık hizmetlerine ayrılan bütçe, Sağlık Bakanlığı bütçesinin büyük bir kısmını oluşturmaya devam ediyor. 2021’de tedavi edici sağlık için ayrılan bütçe oranı yüzde 70.4 iken, koruyucu sağlık için ayrılan bütçe oranı yalnızca yüzde 24.5 oldu.
ŞEHİR HASTANELERİ VE ERİŞİM SORUNLARI
Raporda, şehir hastanelerine yapılan yatırımların arttığı ancak bu hastanelerin kent merkezlerinden uzak konumlanmalarının erişim ve ulaşım sorunlarına yol açtığı ifade ediliyor. Ayrıca, şehir hastanelerinin işletilmesiyle ilgili olarak Sayıştay raporlarında her yıl usulsüzlükler, fazla ödemeler ve hatalı muhasebeleştirmeler gibi çeşitli sorunların öne çıktığı vurgulandı. Raporda ayrıca, şehir hastanelerine ayrılan bütçenin 2023’te Sağlık Bakanlığı bütçesinin yüzde 15.9’una gerilemesine rağmen, önemli bir kısmın hala bu hastanelere ayrıldığı belirtildi.
TIBBİ CİHAZLARDA DURUM
Raporda, İstanbul’daki özel hastanelerin tıbbi cihazlarla olan üstünlüğü de dikkat çekiyor. İstanbul’daki özel hastanelerde 1 milyon kişiye düşen mamografi cihazı sayısı yaklaşık 9 iken, Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerde bu sayı yalnızca 3. Hemodiyaliz cihazlarında da İstanbul’daki özel hastaneler 1 milyon kişiye 152.3 cihaz düşürürken, Türkiye genelindeki özel hastanelerde bu oran 124. Bu verilere göre özel sektörün sağlık hizmetlerinde daha fazla söz sahibi.
ŞİDDET ARTIŞI
Raporun çarpıcı verilerinden biri de dönüşümün sağlık çalışanlarında yönelik şiddet artışı. Rapora göre Sağlıkta Dönüşüm Programı, sağlık hizmetlerinin piyasalaşmasına yol açarak sağlık çalışanları üzerindeki baskıyı artırdı ve şiddet olaylarının çoğalmasına zemin hazırladı. 2022 yılında Sağlık-Sen tarafından hazırlanan Sağlıkta Şiddet Raporu’na göre, 2019 yılında 190 olan şiddet olayı sayısı 2022’de 249’a yükseldi. 2023 yılına ait verilerde ise 1 Ocak-20 Aralık 2023 tarihleri arasında 457 şiddet olayı kaydedildi.