Kanserde erken tanının hayat kurtardığının unutulmaması gerektğinin altını çizen Doktor Deniz Özkan, günümüzde birçok kanser türünün önlenebilir olduğunu, bu nedenle erken teşhisin atılan ilk ve en önemli adım olduğunu vurguluyor

31 Mart 2023 - 08:47

A ⁺ A^- Yazdır

Kanser, vücudun herhangi bir organ ya da dokusundaki hücrelerin kontrolsüz olarak çoğalması ve büyümesi sonucu ortaya çıkan bir hastalık olarak tanımlanıyor. Uzmanlar, kanserde erken teşhis ve tedavinin çok önemli olduğunun altını sürekli olarak çiziyor. Kanser hastalığına dikkat çekmek, hastalık hakkında farkındalık yaratmak ve halkı bilinçlendirmek için 1-7 Nisan Kanser Haftası'nda çeşitli etkinlikler düzenleniyor. Hafta vesilesiyle Kadıköy Belediyesi Prof. Dr. Korkmaz Altuğ Sağlık Polikliniği Sorumlu Hekimi Deniz Özkan ile kanser hastalığının nedenlerini, hastalığın risk faktörlerini ve hastalıktan korunmak için neler yapılması gerektiği üzerine konuştuk.

• Kanser nedir?

Kanser, vücudun herhangi bir organ ya da dokusundaki hücrelerin kontrolsüz olarak çoğalması ve büyümesi sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Vücudumuzdaki sağlıklı hücreler bölünme ve çoğalma yeteneğine sahiptirler. Bu bölünme ve çoğalma DNA aracılığıyla kontrol edilir. DNA'da oluşan birtakım hasarlar sonucu bazı hücreler (kanser hücreleri) kontrolsüz bölünüp çoğalarak bir araya gelirler ve tümörleri oluştururlar. Kanser hücreleri sağlıklı hücrelerin yerini aldığında bulundukları organ etkilenir ve düzgün çalışamaz.

Ülkemizde Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü tarafından yapılan istatistikler güncel olmadığından, Dünya Sağlık Örgütü'nün Türkiye’ye ilişkin tahmini verilerine göre Türkiye’de 2020 yılında 233 bin 834 yeni vaka ve 126 bin 335 kanserden ölüm gerçekleşti.

2020 yılında dünya üzerinde 19 milyon 292 bin kişiye kanser teşhisi kondu, 9 milyon 958 bin kişi kanser nedeniyle hayatını kaybetti. DSÖ 2020 istatistikleri dünyada her 5 kişiden 1’inin hayatı boyunca kansere yakalandığını, her 8 erkekten 1’inin ve her 11 kadından 1’inin kanser nedeniyle hayatını kaybettiğini ortaya koyuyor. Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) verilerine göre kanser vakaları her yıl dünya çapında artış gösteriyor.

• Kanser belirtileri nelerdir?

Açıklanamayan kilo kaybı, ateş, halsizlik, ağrı, memede veya vücutta hissedilen kitleler, cilt değişiklikleri, kanama, dışkılama veya idrar yapma alışkanlığında değişiklik, öksürük ve horlama, ben ve siğillerde değişiklikler olarak sıralanabilir. Bu belirtileri bilmek erken teşhis için önemlidir. Ancak bu belirtilerin birine veya daha fazlasına sahip olmak kişinin kanser olduğu anlamına gelmez.

• Kanserin nedenleri ve risk faktörleri nelerdir?

Kanserin sebebi kesin olarak bilinmemekle birlikte kanser hastalığı için iki grup risk faktörü vardır. Bunlardan biri yaş, cinsiyet gibi biyolojik ve aile öyküsü gibi genetik özelliklerdir. Bunlar değiştirilemeyen faktörlerdir. Değiştirilebilir faktörler ise çevresel ve davranışsal etkenlerdir. Bunlar da sigara ve alkol kullanımı, radyasyona maruz kalma, bazı virüsler, kötü beslenme alışkanlığı, gıdalardaki katkı maddeleri, uzun süre güneş ışığına maruz kalma, aşırı dozda röntgen ışınına maruz kalma, bazı kimyasal maddeler (katran, benzin, boya maddeleri, asbest gibi) ve hava kirliliği olarak özetlenebilir. Bu risk faktörlerinden biri veya daha fazlasına maruz kalmak bu kişide kesin kanser gelişeceğini göstermez. Ama kansere yakalanma ihtimalini arttırır diyebiliriz.

• Kanser türleri nelerdir? En sık görülen kanserler nelerdir?

Kanser türleri isimlerini genelde kanserin oluştuğu organ veya dokudan alırlar (meme kanseri, rahim kanseri, akciğer kanseri, mide kanseri, mesane kanseri, prostat kanseri, pankreas kanseri, cilt kanseri, kalın bağırsak kanseri gibi). En sık görülen kanserler; cilt, meme, akciğer, prostat, mide, kalın bağırsak (kolon), rahim ağzı (serviks), lenf bezi tümörleri olarak sıralanabilir. Kanser tiplerinin görülme sıklığı açısından kadın ve erkeklerde farklılık gösterir. Erkeklerde en çok görülen kanserler; akciğer, prostat, kalın bağırsak, rektum, mide ve pankreas kanserleri, kadınlarda en çok görülen kanserler ise meme, akciğer, kalın bağırsak, rektum, rahim, serviks, over, mide ve pankreas. Çocukluk çağı kanserlerinde lösemi en sık görülen kanser türüdür. Gençlerde ise erkeklerde testis kanseri, kadınlarda ise tiroid kanseri ilk sıralarda yer alıyor.

• Kanserin tanısı nasıl konur, tedavisi nasıl yapılır?

Kanserde başlıca tanı yöntemleri fizik muayeneye ek olarak kan testleri gibi laboratuvar tetkikleri, MR, bilgisayarlı tomografi gibi görüntüleme yöntemleri, biyopsi ile alınan parçaların patolojik açıdan incelenmesidir. Her kanser türünün mikroskobik yapısı ve yayılma hızı farklıdır. Bu nedenle alınan parçanın incelenmesi teşhis ve sınıflandırmada çok gereklidir. Bazı kanser türleri taramalar sırasında tesadüfen yakalanırlar.

Kanserde yaygın olarak kullanılan tedavi yöntemleri cerrahi, radyoterapi ve kemoterapidir. Bunlar bilimsel olarak test edilmiş, etkili ve güvenilir geleneksel (konvansiyonel) tedavi yöntemleridir. Daha az sıklıkla da hormon tedavileri, biyolojik tedavi yöntemleri ve hedefe yönelik tedaviler kullanılmaktadır. Tedavi yöntemleri ya tek başına ya da birlikte uygulanır.

• Kanseri önlemek  için neler yapılmalıdır?

Kanserde  korunma ve erken teşhis çok önemlidir. Erken teşhis tedavinin başarılı olması adına atılan ilk ve en önemli adımdır. Günümüzde kanserlerin yüzde 30'u ile 50’si önlenebilir. Birçok kanserin iyileşme olasılığı, erken tanı konmuş ve uygun şekilde tedavi edilmişse yüksektir. Tüm kanser vakalarının sadece yüzde 5'i ve 10'u genetik olarak değerlendirilirken, geri kalan yüzde 90'ı ve 95'inin nedeni ise çevreye ve yaşam biçimine dayandırılıyor. O nedenle korunma büyük önem taşır.

Bireyler ve toplumlar, yaygın kanser türlerinin en az üçte birinin sağlıklı bir beslenme biçiminin seçilmesi, sigara gibi tütün ürünlerinden uzak durulması, fiziksel aktivitenin arttırılması, kilonun korunması, alkol kullanımının azaltılması ile önlenebileceği konusunda bilgilendirilmeli. Ayrıca ultraviyole ve radyasyondan uzak durulması, mesleksel ve çevresel maruziyetlerin önüne geçilmesi de kanseri önlemek için alınacak önlemler içinde yer alır. 

Toplumda erken tanı hakkındaki farkındalık arttırılmalıdır. Ülkemizde meme, kalın bağırsak ve rahim ağzı kanserleri için tarama programları mevcuttur. Bu amaçla Kanser Erken Teşhis,Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM) kuruldu. Ayrıca aile ve toplum sağlığı merkezlerinde de bu taramalar yapılıyor. Kanserde erken tanının hayat kurtarabileceği unutulmamalı.