Bir semt değişirken… Hasanpaşa
Bir dönem Kurbağalıdere’nin kıyısında yer alan konakları ve köşkleri ile hatırlanan Hasanpaşa Mahallesi, yüz yılı aşkın tarihi ile Kadıköy’ün en eski semtlerinden. Gecekondu ve apartmanların yan yana olduğu, çocukların bisiklet sürdüğü bu mahalleyi sizlere tanıtmak için Hasanpaşa’nın sokaklarını arşınladık
Erhan DEMİRTAŞ
Kadıköy’ün en eski yerleşim yerlerinden biri olan Hasanpaşa Mahallesi ilçenin merkezinde yer alsa da, kendine has tarihi dokusu ve mahalle yaşantısı ile Kadıköy’ün en özgün mahallelerinden biri. Ahşap apartmanları, Rum ve Musevi Mezarlıkları, Hasanpaşa Gazhanesi ve Kaptan Hasan Paşa Camisi ile Kadıköy’ün tarihi açısından da önemli bir yerde duran bu mahalleyi ne kadar tanıyoruz?
HASAN HÜSNÜ PAŞA’NIN SEMTİ
Hasanpaşa ile Acıbadem çevresi 17. yüzyılda Kızlarağası Mısırlı Osman Ağa’nın mülkiyetindeyken, 1630’da 4.Murad tarafından kamulaştırılmış, 1800’lü yılların başında da 3. Selim’in mülkiyetine geçmiş. Hasanpaşa Mahallesi adının ise Padişah II. Abdülhamid’in Bahriye Nazırı Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa’dan geldiği biliniyor. Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa, II. Abdülhamid döneminde 1881 yılında Bahriye Nazırı olmuş, 1882’de görevinden kısa bir süre ayrılmış, aynı yıl tekrar Bahriye Nazırı olmuş, 1903 yılındaki vefatına kadar görevine devam etmiş. Bahriye Nazırı Hasan Hüsnü Paşa burada daha önce yanan bir caminin yerine 1889 yılında yeni bir cami inşa ettirmiş. Camiye de “Hasanpaşa Camisi” adı verilmiş. 1930 yılında semtlere mahalle isimleri verilirken, bu semte caminin adı olan “Hasanpaşa” adı konulmuş.
1900’lü yılların başında yapılaşmanın başladığı Hasanpaşa Mahallesi nüfusu, Anadolu’dan İstanbul’a en yoğun göçün yaşandığı 1960’lı ve 70’li yıllarda giderek artmış. Uzun yıllar önce temiz bir görüntüye sahip olan ve kokmayan Kurbağalıdere ise mahallenin can suyu gibiymiş. Öyle ki o yıllarda Kurbağalıdere kenarına konaklar ve köşkler inşa edilmiş.
KENTİN ENDÜSTRİYEL MİRASI
Hasanpaşa Mahallesi denilince akıllara ilk gelen mimari yapılardan biri Hasanpaşa Gazhanesi. Anadolu Yakası’nın en eski sanayi tesislerinden biri olan bu gazhane, Osmanlı endüstriyel mirasının erken dönem örneklerinden biri. 1800’lü yıllarda Anadolu Yakası’nda ortaya çıkan gaz talebini karşılamak üzere Hasanpaşa’da yeni bir gazhane daha yapılması kararlaştırılır. Gazhanenin işletmesi, 1 Ağustos 1891 yılında 50 yıl süre için Parisli bir sanayici olan mühendis Charles George’a verilir ve yapı 1892 yılında hizmete girer. Hasanpaşa Gazhanesi’nin işletme sözleşmesi 1924 yılında 50 yıl için tekrar yenilenir. Kadıköy-Üsküdar ve Anadolu Yakası Havagazı Şirketi, 1926’da Yedikule Gazhanesini de satın alır ve şirket daha sonra işletme imtiyazlarını ve tesislerini 1931 yılında İstanbul Elektrik Şirketi’ne satar. İstanbul Elektrik Şirketi’nin millileştirilmesinden sonra ise havagazı şirketi ayrılarak 1937-1944 yılları arasında faaliyetlerine tek başına devam eder. Hasanpaşa Gazhanesi’ne zaman içinde yeni fırınlar eklenir. Gazhanenin gelişmesi ile o dönemde, Anadolu Yakasında ihtiyacının üzerinde bir gaz üretimi elde edilir ve önemli bir kömür tasarrufu da sağlanır. Gaz talebinin azalması nedeniyle Hasanpaşa Gazhanesi’nin faaliyetine 13 Haziran 1993’de son verilir. Uzun yıllardır kapalı olan ve kaderine terk edilen bu yapı, yaklaşık iki yıldır İBB tarafından restore ediliyor.
CAMİ AYAKTA, ÇEŞME KURUDU
Hasanpaşa Gazhanesi dışında mahalledeki tarihi yapılardan biri de Hasan Hüsnü Paşa’nın ismini taşıyan Kaptan Hasan Paşa Camii. Şerefesinin alt tarafındaki ağır süslemeleri ile dikkat çeken Caminin dış duvarında ise, 1930’da yapılan ve Kayışdağı’ndan gelen suyun aktığı Kayışdağı Çeşmesi yer alır. Ancak çeşmenin şu anki görüntüsü eski iştihamından uzak olduğunu gösteriyor. Uzun yıllar önce mahallenin evlerine içme suyu taşıdığı bu çeşmeden şimdilerde su akmıyor.
MAHALLEDEN YAYILAN TAT
İlk olarak 1965 yılında yani 51 yıl evvel Hasanpaşa Mahallesi’nde kurulan “Şerbetçi Ali Baba” da mahallenin simgelerinden. Türk ve Osmanlı Mutfağı’na ait 200 çeşit yemeğin yapıldığı işletmenin sahibi Ali Güler, “Burası dedem tarafından kuruldu. Bizim amacımız Osmanlı mutfağının eşsiz tatlarını başta Kadıköylüler olmak üzere tüm İstanbullulara ulaştırmak” diyor. Şerbetçi Ali Baba’da Demirhindi’den Nar Çiçeği’ne 41 tane şerbet yapılıyor.
HASAN HÜSNÜ PAŞA’NIN SEMTİHasanpaşa ile Acıbadem çevresi 17. yüzyılda Kızlarağası Mısırlı Osman Ağa’nın mülkiyetindeyken, 1630’da 4.Murad tarafından kamulaştırılmış, 1800’lü yılların başında da 3. Selim’in mülkiyetine geçmiş. Hasanpaşa Mahallesi adının ise Padişah II. Abdülhamid’in Bahriye Nazırı Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa’dan geldiği biliniyor. Bozcaadalı Hasan Hüsnü Paşa, II. Abdülhamid döneminde 1881 yılında Bahriye Nazırı olmuş, 1882’de görevinden kısa bir süre ayrılmış, aynı yıl tekrar Bahriye Nazırı olmuş, 1903 yılındaki vefatına kadar görevine devam etmiş. Bahriye Nazırı Hasan Hüsnü Paşa burada daha önce yanan bir caminin yerine 1889 yılında yeni bir cami inşa ettirmiş. Camiye de “Hasanpaşa Camisi” adı verilmiş. 1930 yılında semtlere mahalle isimleri verilirken, bu semte caminin adı olan “Hasanpaşa” adı konulmuş.
1900’lü yılların başında yapılaşmanın başladığı Hasanpaşa Mahallesi nüfusu, Anadolu’dan İstanbul’a en yoğun göçün yaşandığı 1960’lı ve 70’li yıllarda giderek artmış. Uzun yıllar önce temiz bir görüntüye sahip olan ve kokmayan Kurbağalıdere ise mahallenin can suyu gibiymiş. Öyle ki o yıllarda Kurbağalıdere kenarına konaklar ve köşkler inşa edilmiş.
KENTİN ENDÜSTRİYEL MİRASIHasanpaşa Mahallesi denilince akıllara ilk gelen mimari yapılardan biri Hasanpaşa Gazhanesi. Anadolu Yakası’nın en eski sanayi tesislerinden biri olan bu gazhane, Osmanlı endüstriyel mirasının erken dönem örneklerinden biri. 1800’lü yıllarda Anadolu Yakası’nda ortaya çıkan gaz talebini karşılamak üzere Hasanpaşa’da yeni bir gazhane daha yapılması kararlaştırılır. Gazhanenin işletmesi, 1 Ağustos 1891 yılında 50 yıl süre için Parisli bir sanayici olan mühendis Charles George’a verilir ve yapı 1892 yılında hizmete girer. Hasanpaşa Gazhanesi’nin işletme sözleşmesi 1924 yılında 50 yıl için tekrar yenilenir. Kadıköy-Üsküdar ve Anadolu Yakası Havagazı Şirketi, 1926’da Yedikule Gazhanesini de satın alır ve şirket daha sonra işletme imtiyazlarını ve tesislerini 1931 yılında İstanbul Elektrik Şirketi’ne satar. İstanbul Elektrik Şirketi’nin millileştirilmesinden sonra ise havagazı şirketi ayrılarak 1937-1944 yılları arasında faaliyetlerine tek başına devam eder. Hasanpaşa Gazhanesi’ne zaman içinde yeni fırınlar eklenir. Gazhanenin gelişmesi ile o dönemde, Anadolu Yakasında ihtiyacının üzerinde bir gaz üretimi elde edilir ve önemli bir kömür tasarrufu da sağlanır. Gaz talebinin azalması nedeniyle Hasanpaşa Gazhanesi’nin faaliyetine 13 Haziran 1993’de son verilir. Uzun yıllardır kapalı olan ve kaderine terk edilen bu yapı, yaklaşık iki yıldır İBB tarafından restore ediliyor.
CAMİ AYAKTA, ÇEŞME KURUDU
Hasanpaşa Gazhanesi dışında mahalledeki tarihi yapılardan biri de Hasan Hüsnü Paşa’nın ismini taşıyan Kaptan Hasan Paşa Camii. Şerefesinin alt tarafındaki ağır süslemeleri ile dikkat çeken Caminin dış duvarında ise, 1930’da yapılan ve Kayışdağı’ndan gelen suyun aktığı Kayışdağı Çeşmesi yer alır. Ancak çeşmenin şu anki görüntüsü eski iştihamından uzak olduğunu gösteriyor. Uzun yıllar önce mahallenin evlerine içme suyu taşıdığı bu çeşmeden şimdilerde su akmıyor.
MAHALLEDEN YAYILAN TATİlk olarak 1965 yılında yani 51 yıl evvel Hasanpaşa Mahallesi’nde kurulan “Şerbetçi Ali Baba” da mahallenin simgelerinden. Türk ve Osmanlı Mutfağı’na ait 200 çeşit yemeğin yapıldığı işletmenin sahibi Ali Güler, “Burası dedem tarafından kuruldu. Bizim amacımız Osmanlı mutfağının eşsiz tatlarını başta Kadıköylüler olmak üzere tüm İstanbullulara ulaştırmak” diyor. Şerbetçi Ali Baba’da Demirhindi’den Nar Çiçeği’ne 41 tane şerbet yapılıyor.
PAZAR YENİLENİYOR
Hasanpaşa Mahallesi denilince akla gelen bir başka şey de 117 yıllık tarihi Kadıköy Salı Pazarı. Uzun yıllar Hasanpaşa’da kurulan Salı Pazarı yenilenme çalışmaları nedeniyle şu an Merdivenköy’de kuruluyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Projeler Üstyapı Müdürlüğü tarafından projelendirilen Tarihi Kadıköy Salı Pazarı, altı otopark üstü kapalı pazar olarak yeniden inşa ediliyor. 31 bin 464,67 metrekare alan üzerinde konumlanan Yeni Salı Pazarı’nda, 48’i engelli olmak üzere toplam bin 368 adet araç kapasiteli zemin altı otopark yapılıyor.
RENKLİ SOKAKLAR
Tamer Kütükçü “Kadıköy’ün Kitabı’nda” Hasanpaşa Mahallesi’nin sokakları ile ilgili ilginç bir ayrıntıya yer veriyor. Kütükçü, mahalledeki sokak adlarının büyük çoğunluğunun belleklerde yoğun izler bırakan meşhur kimselerden ziyade, halktan kişilerin adlarını taşıdığını aktarıyor. Haşim Bey Sokağı, Nazif Bey Sokağı, Ali Bey Sokak, Sina Sokak ve Kasap İsmail Sokak bunlardan sadece birkaçı. Hasanpaşa Mahallesi’nin sokaklarında Mural ve rengarenk merdivenleri de görmek mümkün.
“KENTSEL YENİLENME ŞART”
Kırk üç yıldır Hasanpaşa Mahallesi’nde yaşayan 12 yıldır da Hasanpaşa Mahalle Muhtarlığı görevini yürüten Ali Ekşi, mahallede yaşanan dönüşümü ve ihtiyaçları gazetemize anlattı. Hasanpaşa Mahallesi’nin Kadıköy’ün en eski yerleşim alanlarından biri olduğunu aktaran Ekşi, “Bizim mahallemiz orta ve alt sınıftan insanların yaşadığı bir mahalle. Nüfusun büyük çoğunluğunu da emekliler oluşturuyor. Kadıköy’ün merkezinde yer almasına rağmen bu mahalle, Anadolu’nun bir kasabası gibi. Burada yaşayanların büyük bir kısmı birbirini tanır, birbirlerine yardım eder. Yani uzun yıllar içinde bir ‘Hasanpaşalılık’ oluşmuş” diye konuştu.
Mahalledeki en büyük sorunun yeşil alan yetersizliği ve depreme dayanıksız çok sayıda eski yapının olduğunu belirten Ekşi’ye göre, vatandaşların mağdur olmadan kentsel yenilemenin başlatılması gerekiyor. Olası bir deprem sonrasında mahallede ağır kayıplar yaşanacağını ifade eden Ekşi, “Mahallemizdeki yapılar ortalama 40 yılın üzerinde. Bu yapılar eski olduğu kadar o dönem bilimsel ve teknik kriterler gözetilmeden inşa edilen yapılar. Biz mahalleli olarak yerinde dönüşüm talep ediyoruz. Mahallenin özgün koşulları dikkate alınarak bir imar planı oluşturulmalı. Hasanpaşa Mahallesi’nde yaşayan vatandaşlar mahallelerini terk etmek istemiyor. Burada bir yenilenme olsun ama vatandaşlar burada yaşamaya devam etmeli” dedi.
Hasanpaşa Mahallesi sakinlerinin uzun yıllardır çeşitli sorunlarla karşılaştığını ifade eden Ekşi, Kurbağalıdere’nin son iki yıldır mahalle için tehdit oluşturduğunu ancak bu sorunun eskiye oranla bertaraf edildiğini kaydetti. Hasanpaşa Gazhanesi’nde devam eden restorasyonun bitmesi ile beraber vatandaşların sosyal hayata katılacağını belirten Ekşi, “Biz mahallemizi seviyoruz. Sorunlar var ama buraya geldiğimizde rahatça nefes alıyoruz. Gazhane’de çalışmalar devam ediyor. Kurbağalıdere ıslah çalışmalarında da önemli bir aşama kaydedildi. Depreme dayanıksız binaların da yenilenmeye başlanması ile beraber daha yaşanılır bir Hasanpaşa’ya kavuşacağız” dedi.
Hasanpaşa Mahallesi denilince akla gelen bir başka şey de 117 yıllık tarihi Kadıköy Salı Pazarı. Uzun yıllar Hasanpaşa’da kurulan Salı Pazarı yenilenme çalışmaları nedeniyle şu an Merdivenköy’de kuruluyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Projeler Üstyapı Müdürlüğü tarafından projelendirilen Tarihi Kadıköy Salı Pazarı, altı otopark üstü kapalı pazar olarak yeniden inşa ediliyor. 31 bin 464,67 metrekare alan üzerinde konumlanan Yeni Salı Pazarı’nda, 48’i engelli olmak üzere toplam bin 368 adet araç kapasiteli zemin altı otopark yapılıyor.
RENKLİ SOKAKLAR
Tamer Kütükçü “Kadıköy’ün Kitabı’nda” Hasanpaşa Mahallesi’nin sokakları ile ilgili ilginç bir ayrıntıya yer veriyor. Kütükçü, mahalledeki sokak adlarının büyük çoğunluğunun belleklerde yoğun izler bırakan meşhur kimselerden ziyade, halktan kişilerin adlarını taşıdığını aktarıyor. Haşim Bey Sokağı, Nazif Bey Sokağı, Ali Bey Sokak, Sina Sokak ve Kasap İsmail Sokak bunlardan sadece birkaçı. Hasanpaşa Mahallesi’nin sokaklarında Mural ve rengarenk merdivenleri de görmek mümkün.
“KENTSEL YENİLENME ŞART”
Kırk üç yıldır Hasanpaşa Mahallesi’nde yaşayan 12 yıldır da Hasanpaşa Mahalle Muhtarlığı görevini yürüten Ali Ekşi, mahallede yaşanan dönüşümü ve ihtiyaçları gazetemize anlattı. Hasanpaşa Mahallesi’nin Kadıköy’ün en eski yerleşim alanlarından biri olduğunu aktaran Ekşi, “Bizim mahallemiz orta ve alt sınıftan insanların yaşadığı bir mahalle. Nüfusun büyük çoğunluğunu da emekliler oluşturuyor. Kadıköy’ün merkezinde yer almasına rağmen bu mahalle, Anadolu’nun bir kasabası gibi. Burada yaşayanların büyük bir kısmı birbirini tanır, birbirlerine yardım eder. Yani uzun yıllar içinde bir ‘Hasanpaşalılık’ oluşmuş” diye konuştu.
Mahalledeki en büyük sorunun yeşil alan yetersizliği ve depreme dayanıksız çok sayıda eski yapının olduğunu belirten Ekşi’ye göre, vatandaşların mağdur olmadan kentsel yenilemenin başlatılması gerekiyor. Olası bir deprem sonrasında mahallede ağır kayıplar yaşanacağını ifade eden Ekşi, “Mahallemizdeki yapılar ortalama 40 yılın üzerinde. Bu yapılar eski olduğu kadar o dönem bilimsel ve teknik kriterler gözetilmeden inşa edilen yapılar. Biz mahalleli olarak yerinde dönüşüm talep ediyoruz. Mahallenin özgün koşulları dikkate alınarak bir imar planı oluşturulmalı. Hasanpaşa Mahallesi’nde yaşayan vatandaşlar mahallelerini terk etmek istemiyor. Burada bir yenilenme olsun ama vatandaşlar burada yaşamaya devam etmeli” dedi.
Hasanpaşa Mahallesi sakinlerinin uzun yıllardır çeşitli sorunlarla karşılaştığını ifade eden Ekşi, Kurbağalıdere’nin son iki yıldır mahalle için tehdit oluşturduğunu ancak bu sorunun eskiye oranla bertaraf edildiğini kaydetti. Hasanpaşa Gazhanesi’nde devam eden restorasyonun bitmesi ile beraber vatandaşların sosyal hayata katılacağını belirten Ekşi, “Biz mahallemizi seviyoruz. Sorunlar var ama buraya geldiğimizde rahatça nefes alıyoruz. Gazhane’de çalışmalar devam ediyor. Kurbağalıdere ıslah çalışmalarında da önemli bir aşama kaydedildi. Depreme dayanıksız binaların da yenilenmeye başlanması ile beraber daha yaşanılır bir Hasanpaşa’ya kavuşacağız” dedi.