Eskilerin apartmanı
Hande Tulum ve Efsun Ekenyazıcı Güney “Kadıköy Apartmanları” adlı sosyal medya hesabı üzerinden, semte karakterini veren modern mimarinin örneklerini gün yüzüne çıkarıyor
Bahçeşehir Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü’nde çalışan Kadıköylü akademisyenler Dr. Öğretim Üyesi Hande Tulum ve Dr. Öğretim Üyesi Efsun Ekenyazıcı Güney, 3 yıldır Kadıköy’ün apartmanlarını inceliyor. Araştırma sonuçlarını “Kadıköy Apartmanları” adlı Instagram hesabı üzerinden paylaşan iki akademisyenle hem Kadıköy’ün mimarisini hem de Kadıköy’ün mimarlarını konuştuk.
Gerekli Apartmanı,1960'lar, Mimar Muammer Gerekli
Bu hesap üzerinden Kadıköy'ün mimarisine örnek olabilecek apartmanlar hakkında fotoğraflar ve bilgiler paylaşıyorsunuz. Projeyi oluşturma fikri nasıl gelişti, nasıl bir ihtiyaçtan hareket ettiniz?
Hande Tulum: Türkiye’deki, özellikle İstanbul’daki 20. yüzyıl mimarlık pratiği ve çeşitli tasarım yaklaşımları ortak ilgi alanımız. Barınma kültürü ve dolayısıyla konut kavramı bizim için önemli ve her ikimiz de Kadıköy’de yaşadığımız için bu bölgeyi bu bağlamda daha iyi tanımak, bilmek ve de tanıtmak amacıyla çalışmalarımızda buraya odaklanıyoruz. Aslında kentsel dönüşüm süreci bizim için bir motivasyon kaynağı oldu çünkü yıkılan yapılarla birlikte içinde yaşadığımız doku hızla değişmeye başladı. Görmekten ya da bakmaktan büyük keyif aldığımız yapılar kentten silinirken onları hiç olmazsa bir biçimde bizim hafızamızda ve elbette toplumsal hafızada da saklamak istedik. Bu yapıları sadece kendimiz için belgelesek anlamlı olmazdı, insanlarla; Kadıköy’ü seven, tasarım ve mimarlıkla ilgilenen ya da nostaljik bir bağ arayan herkesle belgelediklerimizi paylaşma ihtiyacı hissettik. Bu noktada bizim de sıklıkla kullandığımız sosyal medyadan faydalanmaya karar verdik, bu sayede daha fazla kişiye daha kolay bir biçimde ulaşma imkânımız olacağını düşündük.
Efsun Ekenyazıcı Güney: Öte yandan, bu hesabı kurgularken ikincil motivasyon kaynağımız ise literatürde çoğu zaman kamusal yapılara odaklanılması ve apartmanların ya da
konutların nispeten dışlanması idi. Halbuki, apartmanlar, konutlar, cepheleriyle kamusal bir yüzü de olan belki de en çok vakit geçirdiğimiz yerler. Bu noktada, bizce apartmanların vurgulanması kesinlikle gerekli. Söylemeden geçemeyeceğimiz başka bir husus da şu; Türkiye’de, 1950 sonrası mimarlık pratiği, özellikle 1960’lar ve 1980’ler arasındaki gelişmeler oldukça nadiren ele alınır. Kadıköy özelinde, özellikle bu döneme eğildiğimizde az sayıda yayın ve araştırmaya rastlanmakta. Bu yüzden “1960’lar ve 1980’ler arasında Kadıköy’de mimarlık bağlamında, apartman yapı tipinin üretimi bağlamında ne oldu, bu üretimin örnekleri nelerdi” gibi sorulara cevap bulma ve bu cevapları paylaşma arzusu da bizi yüreklendirdi.
KADIKÖYLÜLER PAYLAŞIYOR
Özellikle fotoğraf anlamında Kadıköylüler önemli bir kaynak. Sizinle belge ve bilgi paylaşanlar oldu mu?
Hande Tulum: İlk başta olmasa da paylaşımlarımız arttıkça takipçilerden de çeşitli geri dönüşler almaya başladık, onlar da kendileri için önemli olan yapıları bizlerle paylaşmaya başladı, literatürde ya da arşivde bilgi edinemediğimiz, mimarını bulamadığımız bazı yapılara ilişkin bilgi/belge paylaşımları yapmaya başladılar. Hatta kimi takipçilerimiz bizzat komşularıyla konuşup yapıların geçmişleri hakkında bilgi almaya bile çalıştı. Bu bizim için beklenmedik ve hoş bir sürpriz oldu, bu sayede önceleri yalnızca kendi paylaşımlarımızın yer alacağını öngördüğümüz hesap gittikçe takipçilerin de katkısı ile kolektif bir hal aldı. Bu sayede fark ettik ki aslında Kadıköy’deki apartman dokusunun kentsel dönüşümle uğradığı değişim sadece biz mimarları/tasarımcıları değil Kadıköy’e temas etmiş çoğu kişiyi etkiliyor. Bu hesapla birlikte, takipçilerimizin de yardımıyla Kadıköy’e ait bir hafıza albümünün/arşivinin oluşmaya başladığını söyleyebiliriz.
Dilman Apartmanı, 1966, Mimar Melih Koray
İstanbul da Kadıköy de fiziksel anlamda çok hızlı değişiyor. Yeni binalar yapılırken inşaat alanında eskiden nasıl bir yapının olduğunu hatırlamak oldukça güç hale geliyor.
Efsun Ekenyazıcı Güney: Bunda Kadıköy’ün özellikle son on yılda yeniden bir cazibe merkezi olarak tanımlanmasının önemi var. Ayrıca, elbette kentsel dönüşüm sürecinin etkisi ile yenilenen dokunun da buradaki rolünü unutmamak lazım. Apartmanlar yıkılıyor yerlerine yenileri geliyor evet ama durum yalnızca bundan ibaret değil. Örneğin çoğu semtte giriş katlarında kafeler konumlandırılıyor ve onların önemli bir kısmı da kısa soluklu oluyor. Bu gibi nedenlerden ötürü süregelen değişimi izlemek hiç kolay değil. Aynı zamanda bu bahsettiklerimiz çok kısa sürede yaşanan değişimler, haliyle takip etmek, mekânla ilişki kurmak zorlaşırken eskiyi hatırlamak da gittikçe güçleşiyor. Kişisel olarak bağlarımızın olduğu yapıları; örneğin çocukluğumuzun geçtiği evi hatırlamak görece daha kolayken bu kadar bağ kurmadığımız yapıların hafızamızdan daha hızlı silinmesi ihtimali daha kuvvetli.
Sönmezler Apartmanı, 1967, Mimar Hayri Aybar
KADIKÖY’ÜN ÖZGÜN MİMARİSİ
Verileri nasıl toparlıyorsunuz, masa başında mı yoksa sokak sokak geziyor musunuz?
Hande Tulum: Aslında her ikisi de. Tabii ki sürecin başında sokak sokak gezerek ilgimizi çeken, kentsel dönüşümle yıkılması muhtemel olan yapıları belgelemek için uğraştık. Bu amaçla aylarca Kadıköy’ün farklı bölgelerinde dolaşarak fotoğraflar çektik. Ardından bu yapıları listeledik ve Kadıköy Belediyesi’ne giderek arşivde bu yapıları araştırmaya başladık. Kimi zaman arşivde yapılara ilişkin bilgiler bulabilirken kimi zaman ise elimiz boş döndük.
Sizce Kadıköy mimarisi denen bir şey var mı?
Efsun Ekenyazıcı Güney: Kesinlikle. Özellikle apartman mimarlığı bağlamında oldukça özgün bir mimarlık dili olduğunu düşünüyoruz. Örneğin listemizdeki yapıları araştırdığımızda çoğunluğunun 1960’lar ve 1980’ler arasına tarihlendiğini tespit ettik. Dolayısıyla rahatlıkla söyleyebiliriz ki Kadıköy sadece tarihi ahşap ve kagir köşklerden ve erken Cumhuriyet dönemi yapılarından çok daha fazlasına sahip. Bu bölge neredeyse her dönemden barınma kültürüne ait nitelikli örnekleri sergileyen zengin bir dokuya sahip.
Hande Tulum: İncelediğimiz yapılardan gördüğümüz kadarıyla bu bölgede mimarlar hem birbirleri ile uyumlu hem de deneysel bir mimarlık yaklaşımını takip etmiş. Özellikle cephe dili bağlamında nitelikli bir benzerliğin söz konusu olduğunu söyleyebiliriz. Kullanılan malzeme, tercih edilen renk paleti, oluşturulan cephe kurgusu, giriş düzeni, mimarlık sanat ilişkisi bağlamında cephelerde yer verilen panolar bu dönemi ilginç kılan özelliklerden. Biz de aslında bu hesapta ve çalışmalarımızda bu durumun altını çizmeye çalışıyoruz. Hesabın adının “Kadıköy Apartmanları” oluşunun nedeni sadece bölgesel değil aynı zamanda niteliksel de bir seçim.
Nil Apartmanı, 1974, Mimar İbrahim Paşalıoğlu
APARTMANLARI YAPAN KİMLER?
Sizden Kadıköy’de öne çıkan apartmanları sıralamanızı istesem, nasıl bir liste yaparsınız?
Efsun Ekenyazıcı Güney: Kadıköy’de nitelikli bir mimarlık yaklaşımı izlediğini düşündüğümüz pek çok apartman var. Kadıköy bu anlamda çok sürprizli bir bölge. Örneğin dışarıdan bakıldığında, oldukça sade gözükebilen apartmanların giriş holleri, kullanılan malzemeler, heykelsi merdivenler ve mimarlık-sanat ilişkisinin birer örneği olan seramik panolar ile göz alıcı olabiliyor. Hamit Duru’nun 1961 yılında tasarladığı Moda’daki Leylak Apartmanı, giriş holü ile çarpıcı bir atmosfere sahip olan apartmanlardan. Yine Moda’da konumlanan başka bir ilgi çekici yapı ise Emin Onat’ın 1956-57 yılları arasında tasarladığı Marmara Apartmanı’dır. Bu apartmanın giriş holünde, sanatçı Ercüment Kalmık’a ait panolar bulunuyor. Bu açıdan bu yapılar, dönemi yansıtmaları açısından oldukça önemli.
Hande Tulum: Diğerlerine göre Kadıköy bölgesinde biraz daha öne çıkan mimarları saymak istersek, kuşkusuz ilk önce aklımıza Melih Koray gelir. Kendisinin Kadıköy’de pek çok semtte apartman tasarımları var. Bize göre bunların en önemlilerinden ikisi Suadiye’deki ahşap güneş kırıcılarıyla dikkat çeken 1966 tarihli Dilman Apartmanı ve yine aynı yıla tarihlenen ve dinamik cephe kurgusu ile çoğu apartman yapısından ayrılan Erenköy’deki Erenköy Palas Apartmanı’dır. Koray’ın dışında Kadıköy’de pek çok üretken mimarın varlığından da bahsedilebilir elbette. 1960’ların başında tasarladığı Dilek (Caddebostan) ve Gerekli Apartmanları (Suadiye) ile nitelikli bir mimarlık diline imza atan Muammer Gerekli de bu figürlerdendir. Yapmakta olduğumuz araştırma da bize gösteriyor ki Kadıköy’de apartman tasarımı bağlamında karşımıza çıkan İbrahim Paşalıoğlu, Hayri Aybar gibi pek çok üretken mimardan, tasarımcıdan bahsedilebilir. Bu çeşitlilik bizim özellikle önemsediğimiz bir nokta, bu anlamda da hesabımızda farklı mimarlara yer vermeye dikkat ediyoruz. Bu sayede mimarlık literatüründe adına çoğunlukla rastlanmayan figürleri tanıtmaya, apartman yapıları ile bu mimarlara da dikkat çekmeye çalışıyoruz.
Gezi Apartmanı, 1968, Mimar Melih Koray
“EN ÇOK FİKİRTEPE DEĞİŞTİ”
Apartmanları incelerken aslında semtlerin değişimini de gözlemliyorsunuz. Sizce Kadıköy'de en çok hangi semt değişti?
Efsun Ekenyazıcı Güney: Kentsel dönüşümün etkisi bağlamında düşünüldüğünde neredeyse tamamen yıkılıp yeniden inşa edilen Fikirtepe bu anlamda enteresan bir örnek. Ancak bunun yanında eski dokuya ait konut örneklerinin bir bir yıkıldığı ve onların yerine çok katlı, insan ve sokak ile ilişkisinin yeniden düşünülmesi gereken bazen tekil bazen çoklu blokların inşa edildiği pek çok semt de mevcut. Bu semtlerde doku tamamen dönüşmüş olmasa da ciddi anlamda bir farklılıktan bahsetmek mümkün. Kimi zaman insan doğup büyüdüğü sokağı tanımakta güçlük çekiyor, ne yıllarca yaşadığı apartman kalmış geride ne komşular ne de bakkal. Onun yerine yeni apartmanlardan oluşan bambaşka bir görüntü sunan bir sokak karşınıza çıkabiliyor.
Bu değişimi nasıl tanımlıyorsunuz?
Hande Tulum:Biz bu değişimin oldukça hızlı ve yıkıcı olduğunu düşünüyoruz. Aslında tam da bu nedenle instagram hesabımızda paylaşımlar yapmaya başlamıştık. Biliyoruz ki İstanbul daha önceleri de kentsel dönüşüm süreçleri ile karşı karşıya kalmış ve kentsel dokusunda pek çok değişim meydana gelmiş. Özellikle Kadıköy’deki barınma kültürü bağlamında düşünürsek, ahşap-kagir köşklerin/konakların yerini bahçe içindeki müstakil evler ya da az katlı kira evleri almış; sonrasında onlar yerini önce az katlı apartman örneklerine sonrasındaysa daha yüksek apartmanlara bırakmış. Günümüzdeyse artık karşımıza apartmanlara ek olarak popüler bir barınma türü olarak kapalı siteler ve rezidans örnekleri çıkıyor. Dolayısıyla geçmişten bugüne kentin karşılaştığı dönüşümler düşünüldüğünde gittikçe dönüşüm hızının ve etkisinin arttığını düşünüyoruz. Bu hızın ve yıkıcı etkinin insanlar için gittikçe baş edilmesi daha zor bir hal aldığını düşünüyoruz. Bizce bu durum insanların konuya nispeten daha duyarlı yaklaşmasını sağlamaya da başladı.
Kadıköy Apartmanları'nın Instagram sayfasına buradan ulaşabilirsiniz.