Türkiye’nin inişli çıkışlı ve çalkantılı dönemlerine tanıklık etmiş maliyeci, bürokrat, politikacı ve yazar Cahit Kayra da koca bir ömre sığdırdığı ve günümüze ışık tutacak bilgileri tarihe not düşüyor

10 Mayıs 2011 - 14:47

A ⁺ A^- Yazdır

Geçmişten günümüze izler taşıyanlar, geleceğe dair notlar bırakırlar. Türkiye’nin inişli çıkışlı ve çalkantılı dönemlerine tanıklık etmiş maliyeci, bürokrat, politikacı ve yazar Cahit Kayra da koca bir ömre sığdırdığı ve günümüze ışık tutacak bilgileri tarihe not düşüyor. Bulutlu bir havada yağmurun yumuşak dokunuşları ile kendini inceden inceye hissettirmeye başladığı bir havada ara sokaklardan ilerleyip Kayra’nın Moda’daki evine vardığımda, beni tarihin derin izlerini yüzünde taşıyan ‘koca bir çınar ’karşıladı. Tarihe not düşen Kayra ile ‘Savaş Türkiye ve Varlık Vergisi’ kitabını, İstanbul’u, Kadıköy’ü ve Türkiye’nin şu an içinde bulunduğu politik tabloyu konuştuk.

Varlık Vergisi’ni anlattığınız ‘Savaş Türkiye ve Varlık Vergisi’ kitabını neden 70 yıl sonra yazdınız?

Varlık Vergisi kötü bir vergidir. Vergi kapsamında servetler alınır. Üstelik on beş gün içinde ödeme zorunluluğu vardır. İtiraz edilemez. Rahatsız edici birçok şey vardı. Çok acılar çekildi. Ama bu bir zorunluluktu. Bu konu hakkında zamanında tenkitler ve tahliller yapıldı. Fakat Türkiye’yi büyük bir kaostan ve dağınıklıktan kurtarmış bir uygulamadır. 80’li yılların sonunda Sovyetler Birliği’nin dağılması ve soğuk savaşın bitmesi ile Türkiye’nin dünyadaki durumu da değişti. Türkiye üzerinde birçok büyüklü ve küçüklü planın uygulandığını biliyoruz. Küçük bir plan olarak görünse de bir takım yazarlar ortaya çıktı. Varlık Vergisi konusu arkasından Türkiye Cumhuriyeti’ne ve Cumhuriyet’in inandığımız değerlerine haksız bir şekilde eleştirmenin yanında bir de suçlamalar yönelttiler. ‘Varlık Vergisi şöyle kötüydü böyle kötüydü’ dediler. Evet öyledi ama bu kampanya nedir?. Bu kampanya akıl almaz ve sebepsiz bir şekilde devam ediyor. Hiçbir şeyi tek başına alıp, değerlendirmezsiniz. Bu yaklaşım doğru değildir. Bir bütünün içindeki yeri ile ele almalısınız. Varlık Vergisi’ne de bu şekilde yaklaşmak gerekiyor. Bu konu hakkında o kadar çok şey yazıldı ve çizildi ki arkadaşlarım beni uyardılar. ‘Kalan tek kişisin o yüzden birşeyler yapman gerekiyor’ dediler. Varlık Vergisi uygulamasında görev alan ve yaşayan tek kişi olmam ve bir kampanya çerçevesinde yapılan haksız eleştiriler bu kitabı yazmama neden oldu.
 

Varlık Vergisi gibi geçmişten bugüne taşımak istediğiniz başka konular var mı?

Tabii ki var. Cumhuriyet’in birçok evrelerini, Mustafa Kemal ile İsmet Paşa dönemini sonraki olayları, darbeleri bunların hepsini yaşadım. Nasıl oldu da Cumhuriyet oldu. Osmanlıdan nasıl bir Cumhuriyet doğdu. Bunun nedenleri ve koşulları nedir. Kimler yaptı. Bu bilgilerin hepsini içeren bir kitap bulamadım. Cumhuriyet çok fazla anlaşılmıyor. O yüzden keşke yapabilseydim de Cumhuriyet olayını anlatabilseydim. İsterdim ama yapamadım.

Milletvekilliği ve Bakanlık yapmış bir politikacı olarak ülkenin şu an içinde bulunduğu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?

Bu yöneticiler bu toplum için yeterli değil. Ekonomik ve sosyal politikasını, iç ve dış politikasını... Beğenmiyorum. Hastane açtım diye bir sosyal politika olmaz. Çünkü sosyal politika anlayışı bu şekilde değildir.

'' BUGÜNKÜ KADIKÖY MUHTEŞEM...''

Biraz da Kadıköy'ü konuşalım... Çocukluğunuzun ve gençliğinizin Kadıköy’ü ile bugünkü Kadıköy’ü karşılaştırdığınız da nasıl bir tablo çıkıyor ortaya?

Bir metaforik benzetme yapmak istiyorum. İstanbul üç bölümdür. Bu üç bölüm; eski İstanbul, Beyoğlu ve Kadıköy’dür. Eski İstanbul bir eski zaman efendisine benzer. Tozlu bir redingot giyer, nargile içer, durgun ve sakin bir adamdır. Beyoğlu bir delikanlıdır. Biraz ne oldum delisi, şımarık çok hareketli ve canlı. Kadıköy ise sakin, temiz ve soylu bir hanımefendidir. Bu vasıfları ile çocuklarına yani bizlere mutlu bir hayat sağlayabilmek için çalışır. Çocukluğumun ve gençliğimin Kadıköy’ü durgun, sessiz ufak taşra görünümündeydi. Bugünkü Kadıköy muhteşem. Daha canlı. Bu günkü Kadiköy’de gezilecek ve gidilecek yerler çok fazla. Tiyatroları ve operası var. Akşamları iskeleye ve çarşıya indiğiniz zaman insanların nasıl eğlendiğini görüyorsunuz. Eski Kadıköy’de beş on tane Rum meyhanesi vardı. Genç insanın yapacağı hiçbir şey yoktu. Şimdiki insanlar daha mutlu tabii ki ben de çok mutluyum.

Kadıköy Belediyesi’nin bir kültür hizmeti olan ‘Kadı Köyü Hakkında Belediye Araştırmaları’ kitabının çevirisini yaptınız. Kitap hakkındaki değerlendirmeniz nedir?

Celal Esad bey bir dahiydi. 1914’te Kadıköy Belediye Başkanlığı yaptı ve bir kitap hazırladı. Biz de plansızlık esas aslında. Fakat; Esad Bey bu kitapta, 1914’te Kadıköy’ün nasıl planlanması gerektiğini göstermektedir. Çok ince bilgiler vardır. Nereye tiyatro nereye sinema yapılacak bu bilgilerin hepsi mevcut. Şaşılacak kadar güzel tarihi bir kitap. Kitabı çevirirken duyduğum heyecan ve hoşnutluk çok fazlaydı.

İstanbul’u konu alan birçok kitabınız var. Şu an İstanbul ile ilgili bir kitap yazsanız konusu ne olurdu?

İstanbul’da insanları mutlu edecek ne varsa onları yazmak isterdim. Operaları, tiyatroları, eğlence mekanlarını, gezilecek yerleri...Konu olarak ele alırdım. Bizim felsefemizde dünya yaşamı yok. Batılılardan farkımız bu. Güzel yaşamın şartları neyse onları aramak gerekiyor. Yaşam müthiş bir şey. Dünyaya geldiğimiz için borçluyuz. İyi ve mutlu yaşayarak bunun hakkını vermek zorundayız. İnsanlar kendilerini gerçekleştirerek yaşama cevap verir.

Cahit Kayra kimdir?
Evli ve iki çocuk babası olan ve ‘Fahri Maliye Müfettişi’ ünvanına sahip olan Cahit Kayra, 1917 yılında İstanbul'da doğdu. 1935'de Özel Boğaziçi Lisesi'nden, 1938'de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nden mezun oldu. Maliye Müfettiş Muavini olarak 14 Ocak 1939 tarihinde Maliye Teftiş Kurulu'na girdi. Maliye Müfettişi olduktan sonra 1948 yılında staj için bir yıl süreyle Londra'ya gönderildi. 15 Kasım 1950 tarihinde Gelirler Genel Müşavirliği’ne atandı. Daha sonra; Ticaret Vekâleti Tetkik Kurulu Üyeliği ile Dış Ticaret Dairesi Reisliği (1959-1960), Hazine Genel Müdürlüğü ve MİİT Genel Sekreterliği Dış Temsilcilikler Delegeliği (Heyet Başkanı) (1960-1964), Hazine Genel Müdürlüğü ve MİİT Genel Sekreterliği OECD Daimi Temsilciliği ve Heyet Başkanlığı (1964-1967), Maliye Tetkik Kurulu Başkanlığı (1967-1972) yaptı. 1972 yılında emekli olan Cahit Kayra, T.İş Bankası Yönetim Kurulu Üyeliğine getirildi. 1973 yılında Ankara Milletvekili olarak seçilen Kayra, 1974 yılında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı oldu. 1978 yılında tekrar Türkiye İş Bankası A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi, 1980 yılında da İş Bankası'nın yan kuruluşu olan Yatırım ve Finansman A.Ş.'nin Yönetim Kurulu Üyesi oldu. 1990 yılında bu görevinden ayrılan Kayra, çeşitli gazete ve dergilerde serbest yazarlık yaptı.

Cahit Kayra’nın eserleri

-Yakın Doğu ve Irak Petrolleri (Araştırma) (1953)
-A Guide to the Turkish System of Taxation (Araştırma) (1957)
-Türkiye'nin İthalât Politikası (Araştırma) (1964)
-Maliye Bakanlğ Yüksek Basamaklar Hizmetlilerinin Çalışma Modelleri Hakkında Bir -Anket (Araştırma) (1968)
-Türkiye'de Serbest Piyasada Altın Ticareti (Araştırma) (1970)
-Türkiye'nin Gerçek Ödemeler Dengesi (Araştırma) (1972)
-Dış Finansman Teknikleri (Araştırma) (1972)
-Bodrum Üzerine Çeşitlemeler (Öyküler) (1983)
-Romantik Bir Karga (Öyküler) (1984)
-Turan Güneş'in Şiirleri (Siyaset) (1985)
-Tarih-i Enderun (Çeviri) (1987)
-Edâ Hanım'ın Kırmızı Kedileri (Öyküler) (1989)
-İstanbul Zamanlar ve Mekânlar (Araştırma) (1990)
-İstanbul Haritaları (Araştırma) (1990)
-Eski İstanbul'un Eski Haritaları (Araştırma) (1990)
-İstanbul'un Yokuş ve Merdivenleri (Araştırma) (1991)
-İkinci Mahmut'un İstanbul'u. Bostancı Sicilleri (Araştırma) (Ortak Çalışma) (1992)
-Bebek. Mekanlar ve Zamanlar (Araştırma) (1993)
-Kandilli-Vaniköy-Çengelköy (Araştırma) (Ortak Çalışma) (1993)
-Büyük Efendi'nin Sarayı (Çeviri) (1996)
-Hoşçakal Bodrum (Öyküler) (1997)
-Kadıköy Rüzgarları (Öyküler) (1997)
-Sevr Dosyası (Araştırma) (1997)
-Çiçekleri Unuttular (Öyküler) (1999)
-Bir Osmanlı Doktorunun Anıları (Çeviri) (2001)
-Bir Mavi Yolculuk Seyir Defteri (Öyküler) (2001)
-38 Kuşağı (Anılar) (2002)
-Dicle'de Kelek İle Yolculuk (Çeviri) (2003)
-Bilgeler ve Balıklar (2004)
-Dünya Erkekleri Birleşiniz (2005)
-Telefon Defteri (Anı) (2006)
-Yorgunluk Gideren Hikayeler (Öyküler) (2007)
-Osmanlı'da Fetvalar ve Günlük Yaşam (2008)
-Savaş Türkiye ve Varlık Vergisi (2011)
-Kadı Köyü Hakkında Belediye Araştırmaları (Çeviri) (2011)

Seyhan KALKAN VAYİÇ