İstanbul'un ve Kadıköy'ün seçimleri...
Türkiye'nin en kalabalık ve ekonomik açıdan en önemli şehri İstanbul, her yerel seçimde olduğu gibi 31 Mart öncesi de büyük bir ilgiyle takip ediliyor. İstanbul'un yanı sıra Kadıköy ilçesi de seçimlerin kritik bir noktası olarak dikkat çekiyor. İşte, İstanbul'un ve Kadıköy'ün yerel yönetim tarihindeki önemli dönemeçler ve seçim sonuçları...
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin sitesinde yer verilen bilgilere göre İstanbul, tarih sahnesine çıktığı ilk devirlerden bu yana hep önemli bir şehirdi. Cumhuriyet’in kuruluşuna kadar başkent olma imtiyazını da hemen hemen her devirde üzerinde taşıdı. Bu nedenle, İstanbul’la ilgili şehircilik hizmetleri, çoğu kez kralları, imparatorları, padişahları ilgilendirdi. Osmanlı döneminde, şehirle ilgili hizmetlerden kadılar sorumluydu. Kadılar, şehirdeki bütün hizmetleri koordine ediyordu. Osmanlı devrinde İstanbul’da 422 kadı görev yaptı. Bir ara, Belediye’nin işlevlerini İhtisap Nezareti üstlendi. Osmanlı devrinde bugünkü belediyelerin işlevini gören kurum Şehremaneti idi. Belediye başkanlarına Şehremini adı veriliyordu. İstanbul’un, 1855’te göreve gelen ilk Şehremini, Salih Paşa idi. 1877’de çıkarılan Vilâyât ve Dersaadet Belediye Kanunu İstanbul Şehremaneti’ni 20 belediye dairesine ayırıyordu. Şehremaneti’nin organları, Şehremini ve Şehremaneti Meclisi’ydi. Şehremaneti Meclisi, Padişah tarafından atanan 6 üye ve Şehremini ile birlikte 7 kişiden oluşuyordu. 1913’te çıkarılan Dersaadet Teşkilat-ı Belediyesi Hakkında Kanun-ı Muvakkat, şehir yönetimini yeniden düzenledi. Bu düzenleme, diğer belediye dairelerini kaldırıyor, İstanbul’u tek bir belediye dairesi ve dokuz idare şubesi altında topluyordu. Şehremaneti Meclisi’nin yerine de Encümen-i Emanet kuruldu.
CUMHURİYET İLE GELEN DEĞİŞİM
Cumhuriyet kurulduktan sonra uzun süre belediye hizmetleri valilik tarafından yürütüldü. Cumhuriyet’in ilanı sırasında İstanbul şehremini ve valisi olarak Ali Haydar Bey (Yuluğ) görev yapıyordu. Haydar Bey, Ankara Belediye Başkanlığına atandı İstanbul Belediye Başkanlığı görevini 8 Haziran 1924 tarihinde Emin Bey’e (Erkul) devretti.İstanbul Belediye Başkanlığı görevine atanan Emin Erkul bu görevde 2 yıl kaldıktan sonra yerini Muhittin Üstündağ’a bıraktı. 3 Nisan 1930’da çıkarılan 1580 sayılı belediyeler yasası ile belediye hizmetleri yeniden düzenlendi. İstanbul, belediyeye bağlı 10 şubeye ayrıldı. Şehremaneti ve Şehremini ünvanları kaldırıldı. Halk tarafından seçilen Cemiyet-i Umumiye-i Belediye ve özel idare işlerini yürüten Meclis-i Umumi-i Vilayet de kaldırılarak ikisinin yerine seçimle işbaşına gelen İstanbul Umumi Meclisi kuruldu. Böylece 12 yıl boyunca belediye başkanı olan Muhittin Üstündağ, 21 Ağustos 1930 tarihinden itibaren de İstanbul valisi oldu.Muhittin Üstündağ’dan sonra sırasıyla Lütfi Kırdar ve Fahrettin Kerim Gökay hem vali hem de belediye başkanı olarak görev yaptı.
1 Mart 1957’de belediye ile özel idare tekrar birbirinden ayrıldı. Belediye ve özel idare işleri, halk tarafından seçilen Belediye Meclisi ve Vilayet Meclisi’nin yetki ve denetimine bırakıldı. 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin ertesi günü Belediye ve Vilayet meclisleri feshedildi.1961 Anayasası’yla belediye başkanlarının seçimle işbaşına gelmesi kuralı getirildi. 17 Kasım 1963’te yerel seçimler yapıldı. İstanbul’da seçimle işbaşına gelen ilk belediye başkanı CHP’den Haşim İşcan oldu. 1968 seçimlerinde ise AP’den Fahri Atabey belediye başkanı seçildi. 1973 yerel seçimlerinde CHP’den Ahmet İsvan, AP adayı Fahri Atabey karşısında yüzde 63,5 gibi rekor bir oranla belediye başkanı seçildi. 1977 seçimlerinde ise yeni belediye başkanı Aytekin Kotil oldu.
İstanbul’da Seçimle işbaşına gelen Belediye Başkanları’nın yönetimi 12 Eylül 1980’e kadar devam etti. 1980-84 arasında, İstanbul askeri yönetim tarafından atanan başkanlar tarafından yönetildi. Bu dönemde İstanbul 1984 yerel seçimlerine kadar İsmail Hakkı Akansel, Ecmel Kutay, Abdullah Tırtıl olmak üzere 3 atanmış belediye başkanı gördü. 4 Aralık 1981 günü çıkarılan 2561 sayılı yasa ile büyük şehirlerin yakın çevresindeki yerlerin ana belediyelere bağlanması kararlaştırıldı. 8 Mart 1984’te Büyükşehir Belediye Kararnamesi kabul edildi. Aynı yıl, 23 Mart’ta da Büyükşehir Belediyesi Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname yayımlandı. İstanbul, Ankara ve İzmir’de Büyükşehir Belediye Başkanlıkları kuruldu.
40 YILDA NELER OLDU?
1984 yılında İstanbul'un ilk seçilmiş belediye başkanı olan Bedrettin Dalan, oyların yüzde 51,1'ini alarak göreve başladı. Beş yılın ardından Nurettin Sözen 1989'da yüzde 47,8'lik bir oy oranıyla belediye başkanlığı koltuğuna oturdu. Recep Tayyip Erdoğan, 1994'te yüzde 25,2 oy alarak görevi devraldı. Ali Müfit Gürtuna, 1999 seçimlerinde yüzde 27,2 oy oranı ile seçimleri kazandı ve İstanbul'u yönetti. 2004 seçimlerinde yüzde 45,32 oy oranı ile Kadir Topbaş belediye başkanı oldu. 2009'da yüzde 44,71 oy oranıyla, 2014'te ise yüzde 47,95 oy alarak İstanbul'u yönetti. 2017’de Topbaş’ın istifa etmesiyle Mevlüt Uysal, İstanbul'u temsil etti. Son olarak, 2019 yerel seçimlerinde Ekrem İmamoğlu, yüzde 54,2 oy oranıyla büyük bir destek alarak İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı oldu.
KADIKÖY’ÜN SEÇİMLERİ
1855'te yönetimi İstanbul Şehremaneti'ne bırakılan Kadıköy, 1869'da Üsküdar Sancağı'na bağlandı. Bu yönetsel konumu Cumhuriyet'in ilk yıllarında da süren Kadıköy, 23 Mart 1930'da ilçe yapıldı. Kadıköy 1984 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde bir ilçe belediyesi olarak yapılandırıldı ve büyükşehire bağlı bir ilçe belediyesi olarak hizmet vermeye başladı. Kadıköy’ün seçimle göreve gelen ilk belediye başkanı ise 1984 yılındaki seçimlerde yüzde 57,42 oranında oy alan Osman Hızlan oldu. 1989 yılında ise Cengiz Özyalçın yüzde 45 oyla görevi devraldı. 27 Mart 1994 yerel seçimlerinde Selami Öztürk oyların yüzde 27,14’ünü kazanarak Kadıköy Belediye Başkanı seçildi. Görevini sürdüren Öztürk, 1999 seçimlerinde oyların yüzde 26,16’sını, 2004 yılında yüzde 51,27’isini, 2009’da ise yüzde 68,2’sini kazandı. Öztürk’ten sonra 2014 yılında göreve gelen Aykurt Nuhoğlu oyların yüzde 72,4’ünü kazanarak 2019 yılına kadar görevini sürdürdü. 2019 yılında yapılan son yerel seçimlerde de Şerdil Dara Odabaşı, yüzde 65,9 oy oranı ile göreve başladı.