Kadıköy'ün raylı geçmişi
Üsküdar, Kadıköy ve Maltepe’yi birbirine bağlayan ‘Anadolu Tramvayı’ projesi vesilesiyle Kadıköy’ün çeyrek asra yakın tramvaylı yıllarına nostaljik bir yolculuk ...
Kadıköy’ün tramvaylarına anlatmadan evvel, İstanbul’un tramvay geçmişine bir bakalım. İstanbul, tramvaylar ile Cumhuriyet’ten çok önce, 1871 senesinde tanıştı. Takvimler 31 Temmuz’u gösterdiğinde, Tophane’de yapılan bir törenle Azapkapı-Beşiktaş arasında ilk tramvay hattı açıldı. Bu hattın inşasını, Kostantin Karapano Efendi kendisine verilen imtiyaz neticesinde gerçekleştirdi. Onun açtığı şirket, sonraki senelerde faaliyet alanını genişleterek, 1881’den itibaren ‘Dersaadet Tramvay Şirketi’ adını aldı. Daha sonra Ortaköy’e uzatılan bu ilk hatta atlı tramvaylar çalışıyordu. Ardından da Eminönü-Aksaray, Aksaray-Yedikule ve Aksaray-Topkapı hatları açıldı. Bu hatların ilk senesinde 430 at kullanılarak 4,5 milyon yolcu karşılığında 53 bin lira gelir elde edildi. Ancak Balkan Savaşı ve Birinci Dünya Savaşı şehirdeki ulaşımı da etkilendi, atlı tramvayların işletmeciliğine 1914 yılında son verildi. Tam da o sene (1913 yılında Türkiye’nin ilk elektrik fabrikasının Silahtarağa’da kurulması vesilesiyle) elektrikli tramvay işletmeciliğine geçildi.
TRAMVAYLAR KARŞIYA GEÇİYOR
Tramvayın Avrupa yakasından Asya’ya geçişi ise 13 yıl sürdü. 1927 yılında Anadolu yakasında başlayan çalışmalar neticesinde, ilk olarak, 1928’de Üsküdar-Bağlarbaşı–Kısıklı hattı hizmete girdi. Bir yıl sonra da Bağlarbaşı-Haydarpaşa ve Üsküdar-Haydarpaşa hatları hizmet vermeye başladı. Sonraki dönemler de ilerleyen dönemlerde Bostancı, Moda, Feneryolu hatları açıldı.
2 Temmuz 1928 tarihinde Nafia Vekili Recep ve İstanbul Şehremini Hamit Bey arasında imzalanan anlaşma ile Üsküdar, Kadıköy çevresi ile Beykoz ve Anadolu Feneri’ ne kadar olan bölgede tramvay işletmesi hakkı, Üsküdar ve Havalisi Halk Tramvayları Şirketi’ ne devredildi. Anlaşma gereğince; Üsküdar – Haydarpaşa; Karacaahmet – Bağlarbaşı; Haydarpaşa – Kadıköy; Kadıköy – Kızıltoprak – Feneryolu ve Kadıköy – Moda hatlarının 5 yıl boyunca çalıştırılması kararlaştırıldı. Ayrıca Kadıköy-Gazhane, Feneryolu – Fenerbahçe, Feneryolu – Bostancı, Üsküdar – Beykoz, Kadıköy – Acıbadem – K.Çamlıca hatları ile Gazhane- Merdivenköy, Merdivenköy – Erenköy, Caddebostan- Bostancı hatlarında isteğe bağlı olarak seferler düzenlendi.Bostancı’ya 4, Fenerbahçe’ye 6, Hasanpaşa’ya 8, Moda’ya ise 20 hat numaralı tramvaylar çalıştırıldı. Ayrıca 12 numaralı Kadıköy - Üsküdar hattı da (Kadıköy’den kalkıp, Selimiye - Karacaahmet- Tunus Bağı - Ahmediye üzerinden son durağı Üsküdar’da gelirdi) çalıştırılıyordu.
Gazetemiz yazarı Emre Muşazlıoğlu’nun arşivine göre; “Kadıköy tramvayla 1 Eylül 1934’te tanışmıştı. Üsküdar’dan gelen tramvay, İbrahimağa çayırını takip edip, şimendifer köprüsünün altından geçiyor, Yeldeğirmeni’ne sapıp, Karakolhane Caddesi ve şimdi Kadıköy-Maltepe minibüslerinin güzergahında olan Yavuztürk sokağından Söğütlüçeşme Caddesi’ne iniyor, Altıyol’dan sonra Kadıköy İskelesi’ne ulaşıyordu. Tramvay İşletmesi Kadıköyü de ulaşım ağına katması şerefine yıllardır şikayet konusu olan bilet fiyatlarında indirime gitmiş ve tramvayı insanlara daha cazip hale getirmeye çalışmıştı. 1 Eylül’de deneme seferlerine başlayan tramvay hattı için özel bir merasim yapılmayıp, Cumhuriyet Bayramı’nda çifte kutlama yapmaya karar verilmişti.”
Ancak, “Menderes İmarı” denilen dönemde, 1956 yılında tramvayların köprüden geçişi yasaklanıp, İstiklal Caddesi’nde raylar sökülüp, tünel hattı iptal edildi. 1960 yılında Avrupa yakasında sadece 16 hat kalmıştı. Sonraki senenin yazında da tramvaylar Avrupa yakasında son seferlerine çıktı. Ancak bu durum Anadolu yakasının bir nevi işine yaramış, artık Avrupa yakasında kullanılmayacak tramvaylar mavnalara yüklenerek, Anadolu yakasına gönderildi. Böylelikle Kadıköy’deki tramvay sayısı ve seferleri (Kadıköy- Selamiçeşme, Kadıköy-Fenerbahçe, Kadıköy-Hasanpaşa ve Üsküdar-Kadıköy...) arttı. Fakat bu durum uzun sürmedi, 1966 yılında tramvay işletmeciliğine Anadolu yakasında son verildi.
Tramvaylar, İETT'nin Kadıköy Kuşdili’ndeki deposuna konularak, uzunca burada bekletildi. 1967’de burası elden geçirilerek “İETT Ulaşım ve Tramvay Müzesi”ne çevrildi. 15 yıl hizmet veren müze, 1981 yılında binaya Kadıköy İtfaiyesi birimlerinin yerleştirilmesi sebebiyle İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından kapatıldı.
