Kadıköy’ün tarihini yazdı!
İlçenin binlerce yıllık geçmişini tarih tarih anlattığı bir ‘’Kadıköy Kronolojisi’’ kitabı yazan Doç. Dr. Nalan Türkmen, “Bu kitap Kadıköy’ün hikayesini kısa ve net olarak kavrayabilme imkanı sunuyor” diyor
Bundan 3 yıl önce Kadıköy’ün kronolojisini hazırlayan Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. F. Nalan Türkmen’in bu çalışması kitap oldu. Yeditepe Yayınevi tarafından basılan “Kadıköy Kronolojisi” adlı kitapta, ilçenin geçmişine tarihlerle ışık tutuyor.
Kendisi de bir Kadıköy sakini olan, bu ilçede yaşayan ve çalışan Türkmen, sorularımızı yanıtladı.
- Nalan hoca sizinle 2015’te bir röportaj yapmıştık, “Kadıköy Kronolojisi’nin bir kitap olarak basılmasını ve insanlara ulaşmasını arzu ediyorum” demiştiniz. Bu arzunuz gerçekleşti. Aradan geçen 3 yılda nasıl çalışmalar yaptınız, kronolojiye neler eklediniz/çıkardınız mesela? Kitabı yayına hazırlarken nasıl bir süreç geçirdiniz?
Kronoloji hazırlamak uzun soluklu bir çalışma, ciddi bir süreç. İlk etapta Kadıköy adı geçen kitap, makale, bildiri gibi aklınıza gelen her türlü kaynağa ulaşılmaya çalışıldı. Bu işe kalkışıldığında konuyla ilgili çok az yayın olduğunu fark ettik. Müfid Ekdal’ın eserleri çalışmanın başlangıcında bize adeta pusula gibi yön gösterdi. Daha sonraki aşamada İstanbul ile ilgili epey yayının taranması gerektiği ortaya çıktı. Süreli yayınlar başta olmak üzere yerel gazeteler ve dergiler, ansiklopediler, tezler mümkün olduğunca elden geçti. Elbette ki eksiklikler de olacaktır, ulaşılamayan yayınlar da… Hele bu tip kronoloji çalışmalarında. Kronolojide tarih baz alındığından araştırmacıyı çoğu zaman ikilemde bırakacak bir bilgi kirliliği de olabiliyor. Zira kaynaklarda birbirini tutmayan tarihler mevcut. Bunları ayıklamak ciddi bir sorun. Şunu da eklemek istiyorum Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’ne dayalı bir belgeleme çalışmasına girişilmedi. O başlı başına bir çalışma kaynağı. Umarım bu tip araştırmaya dayalı bir çalışmayı da gerçekleştirebiliriz.
Gökçe Hanım inanın neredeyse bu kitapta geçen bir bu kadar daha madde söz konusu. Ama bunları kullanmak pek sağlıklı olmazdı. Bazı kaynaklarda olaylar, yapılar, şahıslar, etkinlikler vb. maddeler birbirinden farklı iki hatta üç tarih şeklinde verilmiş. Yani kesin bir tarih söz konusu değildi. Bu durumda bu bilgiler kronolojiye alınmadı. Çalışmada Kadıköy’ün tarihsel ve sosyo kültür olayları, dini ve sivil mimari örnekleri, doğal afetleri, her biri topluma mal olmuş değerli şahsiyetleri birer cümlelik öz ve net bilgilerle sunuldu. Ayrıca bu çalışmada Miladi tarihler Hicri tarihin başlangıcından itibaren (622) verilirken, Hicri yılın başlangıç ve bitiş günleri de eklendi. Bu uygulama Cumhuriyet’in ilanı 1923 yılına kadar getirildi. Gün ve ay bilgisi mevcut olan maddeler yılın başına yazıldı. Zira her olayın günü ve ayı belli değil.
- Kronoloji (zaman bilimi), neden önemli?
Kronoloji, tarihsel olayları, meydana geliş sırasına göre tanzim eden, düzenleyen zaman dizinidir. Bir vakanın gerçekleştiği tarihte, bunun paralelinde yaşanan diğer olayları da gözler önüne serer. Bu olaylar arasındaki nedensellik bağlantılarını net bir şekilde görme imkanı sağlar. Başka bir deyişle kronolojik bir dizin, vakaların neden ve sonuç ilişkilerinin ortaya konulmasına katkıda bulunur. Hadiseleri bütüncül olarak kavramamıza imkan sağlar. Hatta Gökçe hanım hatırlayınız; ilkokuldayken sınıf duvarlarını boydan boya çevreleyen tarihsel olayların gerçekleşme sırasına göre dizildiği bir tarih şeridi mevcuttu. Bu tarih şeridi ilkokul öğrencilerinin daima hafızasındadır. Tarihsel olayların gelişimini daha anlaşılır kılar. Bizim bu çalışmamız da Kadıköy’ün “kronoloji tablosunu” ortaya koyan tam da böyle bir çalışmadır.
1000’İ AŞKIN MADDE
- M.Ö.685’te Kalkhedon’un kuruluşu ile başlayan kitap, 15 Eylül 2012’de Alex heykelinin dikilişiyle bitiyor. Arada toplam kaç madde var?
Arada 1000’den fazla madde yer alıyor. Kadıköy’le ile ilgili biraz önce bahsettiğimiz bütün faaliyetleri bulabildiğimiz ölçüde vermeye çalıştık. Tekrar ifade etmek isterim elbette ki eksiklikler olacaktır tüm kronoloji çalışmalarında olduğu gibi.
- Kronoloji 2012 yılında sonlanıyor. Günümüzle arasında 8 yıl var! Az değil. Bu yılların kronolojisi ne olacak peki?
Taramalar hala devam ediyor. Her yayında olduğu gibi gerçekten zorlu bir süreç. Umarım birkaç yıl sonra yeni eklemeler yapılarak kitabı yayınlama fırsatı buluruz.
- Kitabın ‘Bir Kronoloji Denemesi’ başlıklı önsözünde, Kadıköy’ün İstanbul’un en mutena semtlerinden biri olmasına rağmen, hakkında çok az yayın olmasının dikkat çekici olduğunu söylüyorsunuz. Acaba neden böyle? Neden bu güzel ilçemiz hakkında az yazılmış?
Osmanlı’nın Anadolu’ya açılan kapısı olan Kadıköy; tarihî, doğası ve Avrupa yakasına göre sakin ve mütevazı kimliği ile İstanbul’un güzide semtlerinden biri olarak dikkat çekiyor. Ne ilginçtir ki Kadıköy’le ilgili çok az sayıda çalışma mevcut. Sistematik yayınlar bir elin parmaklarını geçmez. Bunun nedenini açıkçası ben de bilmiyorum. Oysa Kadıköy her bakımdan çok donanımlı ve çok malzemeyi barındırıyor. Bu arada çalışmamızın bibliyografyasına göz gezdirdiğinizde kim, hangi çalışması ile Kadıköy’e katkıda bulunmuş derli toplu görebilmek mümkün. Bu bağlamda konuyla ilgili araştırma yapacaklara ışık tutacağını ümit ediyorum.
- Hocam siz bu açığı kapatan akademisyenlerden birisiniz. Bu kitabın, kent araştırmacılarına nasıl bir katkı sağlamasını umarsınız/öngörüyorsunuz?
Çok teşekkür ediyorum. Kent araştırmacıları, her kronolojik çalışmada olması gerektiği gibi kısa ve öz; açık ve net birkaç cümle ile İstanbul’un mutena semtlerinden biri olan Kadıköy ile ilgili bir bilgi dökümünü, başka bir deyişle tarihsel tablosunu, değişimini ve gelişimini sistematik bir düzen çerçevesinde bulacaklardır. Kadıköy’le ilgili tarihsel olaylar, sosyal ve kültürel etkinlikler (sinema, tiyatro, konser, sergi), sportif faaliyetler, burada kurulan kulüpler ve cemiyetler, dernekler, törenler, açılışlar, dinî ve sivil mimari örnekleri (cami, kilise, sinagog, köşk, konak, okul, hastane, gar, istasyon ve iskele binaları, çeşme, mezarlıklar vb.) restorasyonlar, arkeolojik kazılar, cadde ve sokaklar, doğal afetler (depremler), salgın hastalıklar, yangınlar, nüfus sayımları, azınlıklar, burada doğan ve ölen ünlü şahsiyetler (ressamlar, bestekârlar, edebiyatçılar, mimarlar, bilim insanları) ve yayınları (kitap, süreli yayınlar, yerel gazeteler, tezler) bir cümle de olsa bu çalışma da bulabilir. Biraz önce de ifade ettiğim gibi özellikle çalışmanın bibliyografyası, Kadıköy’le ilgili yayınların küçük bir dökümü niteliğindedir. Bu açıdan da kent araştırmacılarına yardımcı olacağı kanaatindeyim.
- Sizin bildiniz, İstanbul ve/veya bir başka ilçesi için böyle bir çalışma var mı? Bu kronoloji ilk ve tek olabilir mi acaba?
Bildiğim kadarı ile İstanbul’un herhangi bir ilçesine ait böyle bir çalışma yok. Bu Kadıköy kronoloji denemesi, semt veya bölge bazında tek çalışma gibi gözüküyor. İstanbul’un her semti tarih kokuyor, mimari zenginliği de cabası… Aslında her semti için ayrı ayrı böyle bir kronolojinin hazırlanması gerekiyor.
BİR REHBER KİTAP…
- Peki sıradan okuyucu/Kadıköylü bu kitabı neden okusun sizce?
Bu çalışma, Kadıköy’ün dinamik yapısını gözler önüne seren küçük bir rehber niteliğinde bir el kitabıdır. Kadıköy’lü bir okuyucunun yaşadığı bu bölgeyi daha geniş bir perspektiften kavramasını sağlayacaktır. Kadıköy’de aynı zaman dilimi içinde farklı olayların meydana geliş sırasını, neden ve sonuçlarını, birtakım olguların zaman içindeki değişimini rahatlıkla takip edebilir. Başka bir deyişle okuyucu, Kadıköy’ün toplumsal, sosyal, kültürel ve sanatsal değişimini ve gelişimini daha iyi sentezleyebilir ve kafasında oturtabilir. Kadıköy’ün hikayesini kısa ve net olarak kavrayabilme imkanı bulur.
- Röportajımızda bir de ‘Kadıköy Ansiklopedisi’ hazırlamak hayalinizden bahsetmiştiniz. Bu hayalinize ne kadar yaklaştınız?
Halâ o hayalim ve gerçekleştirme arzum var. Kuşkusuz böyle bir çalışma, uzun yıllara yayılan ve tam anlamı ile ekip çalışması gerektiren bir proje. Sanırım kısa bir müddet daha hayal olarak kalabilir.
- Hocam başka söylemek istediğiniz var mı?
Tüm Kadıköylüler’e ve Kadıköy’e emeği geçen herkese sevgi ve saygılarımı sunuyorum. Vefat etmiş olanları da rahmetle anıyorum.