Kadıköy'den Apartman Öyküleri -5-: Valpreda Apartmanı
Atölyelerin, sanat evlerinin, Mural Festivali’yle renklenmiş duvarların arasından geçerek tarih kokusunu içinize kadar hissettiğiniz Yeldeğirmeni’nde, heybeti ve mimarisiyle dikkat çeken Valpreda Apartmanı’nı mutlaka görmüşsünüzdür. Yazı dizimizin bu bölümünde çeşitli kaynaklardan derlediğimiz bilgilerle Valpreda namıdiğer İtalyan Apartmanı’yla ilgili doğruları ve yanlış bilinenleri anlatacağız.
“İTALYAN TAŞ USTALARI KALIYORDU”
Haydarpaşa manzarasını en iyi görebileceğiniz yerlerden olan İskele Sokak’ta bulunan apartman daha çok “İtalyan Apartmanı” olarak biliniyor. Böyle bilinmesinin sebebi ise binanın içinde kalanlar. Haydarpaşa Garı’nın inşası sırasında özellikle cephelerdeki taş kaplamaların işçilikleri için İtalyan taş ustaları çalışmış. Tıpkı yazı dizimizin ilk bölümünde tanıttığımız Alman mimar ve mühendislerin kaldığı Sünget Apartmanı gibi bu bina da, Haydarpaşa Garı’nın yapımında çalışan İtalyan mühendis ve taş işçilerinin kaldığı bir apartman…
İSTANBUL’UN İLK APARTMANLARINDAN
Efsanelere, söylentilere, kitaplara konu olan bu apartman yalnızca Yeldeğirmeni’nin değil İstanbul tarihinin de konut olarak yapılan ilk yüksek apartmanlarından. Yapılış tarihi tam olarak bilinmese de, Sebah-Joaillier stüdyosuna ait 1909 tarihli fotoğrafta, duvar boşluklarının verdiği karanlık görüntü ve en üst katının henüz inşa edilmemiş olması, yapının inşaat halinde olduğunu düşündürüyor ve apartmanın yapılış tarihi 1909 olarak biliniyor.
HAVA GAZIYLA AYDINLANIYORDU
Bilinenlerin aksine Musevi cemaatinden Levi Kehribarcı tarafından yaptırılan yedi katlı, 14 daireli bina, o zamanın popüler mimari üslubu “Art nouveau” tarzıyla yapılmış. Mimar Canay Tunçer’in aktardığına göre parseldeki yerleşimi gereği, dairelerin mekânsal anlamda simetrik olmadığı bir plan şeması vardır. Bu nedenle bazı farklılıklar görülmekle birlikte, iki dairede de koridor olarak başlayıp merkezde sofalaşan sirkülasyon mekanları okunuyor.
Tıpkı Celal Muhtar Apartmanı’nda bulunan gibi Valpreda Apartmanı’nın da daire giriş kapıları üzerinde havagazı numaralarının bulunması, bu yapıda aydınlanma için hava gazı kullanılmış olduğunu gösteriyor.
RİVAYETLERE KONU OLDU
Yapım tarihi eski, bina da ilgi çekici olunca yıllar içerisinde Valpreda Apartmanı ile ilgili birçok rivayet ortaya atılmış. Bunlardan ilki apartmanın Haydarpaşa Garı’nda çalışan İtalyan işçiler tarafından yapıldığı. Apartmanda Haydarpaşa Garı’nın inşaatında çalışan İtalyan taş işçilerin kaldığı doğru fakat apartman, İstanbul’a birçok yapı kazandıran Musevi Kehribarcı ailesinden Levi Kehribarcı tarafından yapılmış.
Bir diğer iddia ise binanın Haydarpaşa’daki demiryolu demirleriyle yapıldığı iddiasıdır. Arif Atılgan’ın belirttiğine göre Alman Okulu ile Valpreda Apartmanı’nın yapımında, garın inşaatından artan bazı malzemelerin kullanıldığı kaynaklarda yazar fakat binanın demiryolu demirlerinden yapıldığı iddiası doğru değildir.
Aralarında en popüler olan bir diğer rivayet ise apartmandan Haydarpaşa Garı’na uzanan gizli bir tünel olduğu. Dönemin kritik şartlarında yapıldığı, bu süreçten sonra da giriş ve çıkışlarının kapatıldığı iddia edilir. Bu rivayeti henüz yalanlayan hiç kimse olmasa da doğrulayan kimse de yok. Bu sebeple bir şehir efsanesi olarak akıllara kazınmış…
RESTORASYON DEVAM EDİYOR
Uzun süre bakımsız olarak kalan binanın Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nün aldığı kararla restorasyonuna başlandı. Çalışmalar ise uzun süredir devam ediyor.