Kadıköy’den Apartman Öyküleri -11- : Mahmut Muhtar Paşa Köşkü
Kadıköy’den Apartman Öyküleri'ne Mahmut Muhtar Paşa Köşkü ile devam ediyoruz
Moda’nın en ihtişamlı binalarından biri olan Mahmut Muhtar Paşa Köşkü nam-ı diğer Mermer Konak, İstanbul Kadıköy Lisesi içerisinde bulunuyor ve uzun süredir kaderine terk edildiği için bir an önce restorasyona başlanıp kurtarılmayı bekliyor. Apartman Öyküleri Yazı Dizisi’nin bu bölümünde paşaların yaşadığı, öğrencilerin eğitim gördüğü Moda’daki Mahmut Muhtar Köşkü’nü Mimar ve Yazar Elif Tuğba Gürkan Yılmaz’ın yazılarından derlediğimiz bilgilerle anlattık.
“DEVLET ERKÂNININ KÖŞKÜ”
Mahmut Muhtar Paşa Köşkü, Kadıköy’ün simgelerinden bir yapı. Köşk “Devlet erkânına ait” eserlerden. Tarihi ise 1870’lere kadar uzanıyor. Yılmaz’ın aktardığına göre İtalyan bir mimarın inşa ettiği yapıda banker Alfred Frederic James Barker ve ailesi 10 yıl yaşamış. 1894 depreminden sonra binayı Dimitri Veldemi’ye satarken, Veldemi’den satın alan kişi ise Gazi Ahmet Muhtar Paşa olmuş. Paşa bu köşkü evlenecek olan oğlu Mahmut Muhtar Paşa için seçmiş.
Yapıda billur tokmakların açtığı kapılar Gazi Ahmet Muhtar Paşa’nın başarılarına da açılmış. 1860 yılında Harbiye’yi birincilikle bitirip sadrazam olan paşa, dönemin önemli bilim ve eğitim insanlarından biri olmuş. Uluslararası saat sistemi ve miladi takvime geçmeyi öneren ilk Osmanlı yöneticisi olan paşa, Darüşşafaka Cemiyeti’nin de kurucularından. Oğlu için satın aldığı köşkün kaderinin eğitimle kesişmesi hoş bir tesadüften ibaret…
TEKNOLOJİSİYLE ÜNLÜYDÜ
Gazi Ahmet Muhtar Paşa’nın oğlu Mahmut Muhtar Paşa da babasının izinden giderek Bahriye Nazırı oldu. Yılmaz’ın aktardığına göre Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın kızı Prenses Nimetullah Sultan ile evlenerek köşke yerleşti. Köşk bundan sonra, 1897-1929 yılları arasında burada yaşayan Mahmut Muhtar Paşa adıyla anıldı.
Köşk dönemin en dikkat çekici yapılarından biriymiş. Özellikle teknolojisiyle de ününe ün katmış. Anadolu yakasına henüz elektrik gelmemişken bahçeye kurulan sistemle elektrik sağlanmış köşke. Kabartma desenli petekler, bronz at ve geyik heykeller, çeşmeler, tavan ve duvar süslemeleri, Morano vitraylı mitolojik figürlerle süslü pencereler, mermer korkuluklar köşke şıklık ekleyen detaylar arasındaymış.
Yılmaz köşkün içyapısından ise “Duvarlarla çevrili, dikdörtgen planlı, neoklasik yapı, mimari özellikleriyle de göz kamaştırıyor. Bodrum, giriş ve sofadan oluşan mermer köşkün kuzey, batı ve doğu cephelerinde birer kapısı bulunuyor. Doğu kapısı hareme, dört sütunlu ana giriş kapısı ise selamlığa açılıyor. Girişteki karşılıklı ve eş planlı altı oda misafirler, sofadaki odalar ev sakinleri, son kattaki odalar ise hizmetçiler için yapılmış. Üçüncü kata çıkılan ve hizmetçilerin kullandığı merdivenler köşkü mutfağa bağlıyor. Köşkün bahçesinde ise selamlık, kapalı bir manej, ahırlar, mutfak, kiler ve yemekhane bulunuyor.” sözleriyle bahsediyor.
‘‘TALİHSİZLİK ZİNCİRİ’’
Bahriye Nazırlığı’ndan sonra Berlin’de sefirlik yapan Mahmut Muhtar Paşa İstanbul’a dönerek köşke yerleşmiş ancak beklenmedik bir olay, ailenin hayatını kökten değiştirmiş. Paşa, nazırlığı sırasında Osmanlı Donanması için İngiltere’ye ‘Sultan Osman’ ve ‘Reşadiye’ zırhlılarını sipariş edip bedelini ödemiş ancak bu gemiler Osmanlı’ya teslim edilmeyince paşa ‘hazine hakkının kaybına sebepten’ yargılanıp suçlu bulunmuş. 22 bin altını ödeyen Paşa, ‘ailesinin adına leke sürüldüğü için’ ülkeyi terk edip Mısır’a yerleşmiş. 1935’te ise bir gemi yolculuğunda hayatını kaybetmiş. Felaket bununla bitmiş mi? Hayır. 1952’deki Mısır ihtilalinde varlığını kaybeden aile İstanbul’a geri dönmüş.
Aile köşke dönmüş, borçları ödemek için 1956’da bir müzayede düzenlemiş. Bu müzayedede Fransız heykeltıraş Louis Doumas’ın 1864 yılında yaptığı ve Emirgan’daki Atlı Köşk’e ismini veren bronz at heykeli Sabancı ailesinin, Divan Oteli’nin simgesi geyik heykeli Koç ailesinin, bina ve arazi ise Milli Eğitim Bakanlığı’nın olmuş.
OKUL OLDU
Milli Eğitim Bakanlığı köşkte Kadıköy Kız Lisesi’ni açtı. 2002’de karma eğitime geçilmesiyle Kadıköy Lisesi, 2008’de İstanbul Kadıköy Lisesi adını aldı. Akademik ve spordaki başarılarıyla önemli bir eğitim kurumu olan okulun özellikle basketbol alanında çok sayıda Türkiye ve dünya derecesi bulunuyor. Daha sonra yapı kullanılmaz hale geldi ve uzun yıllardır restore edilmesi beklenen ve İstanbul Kadıköy Lisesi’nin içinde bulunan tarihi Muhtar Paşa Köşkü için olumlu karar geç de olsa geldi. 2017’nin Ağustos ayında Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 1981 yılında aldığı karar ile tescillenen, İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 2006 yılında aldığı kararla da 1. derece korunması gereken eski eser olarak belirlenen Muhtar Paşa Köşkü, İstanbul V Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun kararı ile restore edilecek.