TARİH YAZAN KADINLAR-33
Basında eskiden çokça rastladığımız ‘arka sayfa güzeli’ geleneğini geri getiriyoruz ancak büyük bir farkla! Alanında ilk’lere imza atmış, ‘kadınlar yapamaz’ denilen mesleklerdeki cinsiyetçi kalıpları kırmış, cesur ve azimli kadın kahramanları tanıtacağız size. Onlar, bizlerle bu topraklarda yaşadı, mücadele etti ve başarılar kazandı. Lakin erkek egemen tarih anlayışı çoğunlukla onları yoksaydı. Bu kadınları tarihin tozlu sayfalarından çıkarıp, kamuoyunun yeniden dikkatine sunmayı hedefliyoruz. Buyurun tarih yazan kadınların öykülerine…
İlk belediye başkanı: Müfide İlhan
1950 yılı yerel seçimlerinde Mersin Belediye Başkanı seçilen öğretmen, siyasetçi Müfide İlhan, böylelikle Türkiye'de İl Belediye Başkanı olarak seçilmiş ilk kadın oldu.
19 Şubat 1911’de İstanbul Beykoz’da doğdu. Babası, Mareşal Fevzi Çakmak'ın, I. Dünya Savaşı sırasında Çanakkale Cephesi'nde şehit düşen kardeşi Mehmet Nafiz Çakmak’tı. Annesi Emine Hanım'dı. Amcası Fevzi Çakmak'ın himayesinde yetişti. İlkokulu Ankara'da amcasının çocuklarıyla birlikte okuduktan sonra öğrenimine İstanbul Kandilli Kız Lisesi'nde devam etti. Liseden mezun olduktan sonra 1927–1928 öğretim yılında İstanbul Öğretmen Okulu'ndan, ilkokul öğretmeni diplomasını aldı.
İLK GÖREV KADIKÖY’DE
Meslek yaşamına İstanbul Moda İlkokulu'nda başladı. İlk evliliğini bir subay olan Nuri Çetinkaya ile yaptı. Eşinin görev yerleri olan Erzurum, Doğu Beyazıt ve Kırklareli'nde öğretmenlik yaptı. Eşinin Berlin'e askeri ateşe olarak tayini üzerine 1936–1937 yıllarında Almanya'ya giderek Almanca öğrendi ve Alman okullarında incelemelerde bulundu. Bu evlilik boşanma ile sonuçlanınca Ankara'ya döndü ve özel bir anaokulu açtı ancak mali sıkıntılardan ötürü okulu kapatmak zorunda kaldı. İlk eşinden iki kızı oldu.
İLK BAŞKANIN OĞLUYLA EVLİLİK
Daha sonra Mersin'in ilk Belediye Başkanı Galip İlhan'ın oğlu Doktor Faruk İlhan ile evlendi. Eşinin Ankara'ya tayini olmasından sonra Türk Eğitim Derneği Ankara Koleji'nde çalıştı. Türkiye ve Afganistan hükümetleri arasında yapılan bir anlaşmaya göre, Kabil Tıp Fakültesi’nde görevlendirilmesi üzerine eşi ile birlikte Kâbil'e gitti. Gönüllü olarak Türkiye sefaretinin desteği ile Türk çocuklarının eğitimi ile uğraştı, burada Türk okulu açılması için çaba gösterdi. Fakat 2.Dünya Savaşı'nın son yılında buradaki şartlar nedeniyle Türkiye'ye dönme kararı aldılar. Pakistan'ın Karaçi kentindeki karışıklık nedeniyle deniz yolundan dönemedikleri için o yıllarda hayli hayret verici bir yolculuk şekli olarak İran üzerinden araba ile Türkiye'ye dönebildiler.
1945’te Türkiye'ye dönünce Çocuk Esirgeme Kurumu'nun Gündüz Bakımevi'nde idarecilik yaptı. Bir yıl sonra eşi ile birlikte eşinin memleketi olan Mersin'e yerleşti ve burada aktif siyasete başladı. 1950 yerel seçimlerinde Demokrat Parti'den (DP) aday olarak Belediye Başkanı seçildi.
İSTİFA ETTİ
Müfide İlhan’ın belediye başkanı seçildiği haberi, ulusal basında olduğu kadar uluslararası basında da yankı buldu. Özellikle ABD basını Müfide İlhan’ın belediye başkanı seçilmesine ilgi gösterdi. Fakat bir süre sonra bazı ödünler vermesi için baskılar yapılmaya başlandı. Baskılar artınca kişiliğinden ve dürüstlüğünden ödün vermeyen Müfide İlhan, Aralık 1951’de istifa etti.
YILIN ANNESİ SEÇİLDİ
DP’den ayrılmasının ardından Mersin’de kendisi gibi düşünen arkadaşlarıyla birlikte "Müstakilleri Destekleme Cemiyeti" adlı bir demek kurdu ve bir süre "Mücadele" adlı bir dergi çıkardı. Eşinin İzmit'e atanması üzerine İzmit'e gitti ve orada Türk Kadınlar Birliği'nin şubesini kurdu. 1958’de Kızılay'ın ilk yardım öğretmenliği kurslarında sertifika alarak bir süre Kızılay bünyesinde ülkenin çeşitli yerlerinde vatandaşlara ilk yardım öğretmenliği yaptı. Yedi çocuk annesi olan Müfide hanım, 1966’da Türk Anneler Derneği tarafından "Yılın Annesi" seçildi.
Eşini 1967’de yitirdi. Bu kaybın ardından Almanya'da okumakta olan en küçük kızının yanına gitti ve 1968-1981 arasında bu ülkede yaşadı. Alman hükümetinin Türk çocuklarını Alman okullarına hazırlama programı kapsamında öğretmen olarak görev yaptı. 1980 döneminde Türkiye’ye döndükten sonra yeniden aktif siyasete ilgi gösterdi. Turgut Sunalp'ın kurduğu Milliyetçi Demokrasi Partisi'nin (MDP) çalışmalarına katılsa da, bu çalışmaları çok uzun sürmedi.
HEYKELİ DİKİLDİ
2 Şubat 1996’da, yaşadığı Bodrum'da çocuklarının yanında kalp krizi sonucu öldü ve orada toprağa verildi. Müfide İlhan Özel Arşivi Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı'ndadır. Mersin'de bir mahalleye ve bir ilköğretim okuluna Müfide İlhan’ın adı verildi, Mersin Büyükşehir Belediyesi tarafından da heykeli dikildi.
KIZI ANLATIYOR
Annesi Müfide İlhan, başkan seçildiğinde 15 yaşında olan kızı Gül Önür, bir röportajında şunları anlatmıştı:
“Annemin başkanlığı bütün dünyada yankı uyandırdı. İngiltere hükümeti annemi bu ülkeye davet etti. Ancak, annemin belediye başkanlığı Türkiye’de bazı çevrelerce kabullenilmedi. Evimize sürekli imzasız mektuplar gönderiliyordu. ‘Kadından başkan olur mu? Git 7 çocuğuna bak’ diye baskılar yapılıyordu. Ancak annem her türlü zorluğa göğüs gerdi. Annem, belediye başkanlığı yaptığı dönemlerde sabah 05.00’de kalkardı. Sokak sokak gezip yağmurlu havalarda kenti su basmasın diye rögar kapaklarını kendi elleriyle temizlerdi. Toptancı Hali’ne gider, tüm reyonlarını kontrol ederdi. Mersin’deki at arabalarının tekerlerine, yapılan yolların bozulmaması için ilk kez annemin talimatı ve çalışmalarıyla lastik geçirildi. O şehirciliğe çok önem verirdi. Esnafı, temizlik kurallarına uymaları için tek tek kontrol ederdi.”
Gazeteci-akademisyen-yazar Türker Alkan, Radikal gazetesindeki bir yazısında, hemşehrisi Müfide İlhan’ı şu satırlarla anmıştı: “Yağmurlu havalarda lastik çizmesini ve yağmurluğunu giyer, işçilerin başında sokaklarda tıkanmış mazgal var mı diye denetime çıkardı. Ve Mersin halkı onu pek sever, hatta onunla gururlanırdı. Bundan 50 yıl önceydi. Şimdikinden daha az kentleşmiş, daha az eğitilmiş bir toplumduk. Ne televizyondan dünyayı izliyorduk ne de Avrupa Birliği’ne girme gibi işler peşindeydik. Ama bir kadını Mersin gibi büyük bir kentin başına belediye başkanı olarak seçip getirecek kadar kadın haklarını içselleştirmiş olmalıydık.”
“FEVKALADE ENERJİK BİR BAYAN”
Mersin Üniversitesi akademisyenleri Birgül ve İbrahim Bozkurt’un hazırladığı Türkiye’nin İlk Kadın İl Belediye Başkanı ‘Müfide İlhan’ ve Mersin’deki Çalışmaları” başlıklı makalede, seçim öncesi Yeni Mersin gazetesindeki bir yazıda Müfide İlhan’ın bu göreve neden uygun görüldüğü şöyle anlatılmıştı:
“Bu bayan, bütün mesaisini belediye işlerine hasr edebilecek bir durumdadır. Fevkalade enerjik olduğu için belediye dairesindeki koltuğuna yaslanarak akşama kadar ‘kağıt havalesi’ ile vakit gayp etmez. Şehrin her tarafını gezer, her ihtiyacı tesbit eder ve şehir halkına faideli olur. Dünyanın muhtelif şehir ve kasabalarını sayın eşi Faruk ile beraber gezmiş, görmüş olması sebebi ile şehirlerin ihtiyaçları, imarı işleri hakkında bilgisi vardır. Mersinli seçicilerin en fazla reyini kazanmış olmasından dolayı şehir halkının çoğunluğunun kendisinin Belediye Reisi olmasını istediklerini farz etmekte yanlış olmaz. Ve nihayet Mersinde Belediye Reisi’nin bir bayan olması hem Mersinliler için pek haklı bir iftihar vesilesidir, hem de dünya ölçüsünde Türkiye’miz için yepyeni bir zihniyetin ifadesidir”.
ŞAİR BAŞKAN
Müfide İlhan, Mersin’i karış karış gezerken şu şiiri yazmıştı:
“Bana hayat verir yurdu dolaşmak,
Üşütse rüzgarı yaksa güneşi.
Dağlardan inerek dereler aşmak,
En büyük zevkimdir, bulunmaz eşi.
Kah söğüt gölgesi, kah çınar altı
Yurttaşlarla bana açıyor kucak.
Eşeğine binerim, bulamazsam atı,
Yayan da yürürüm hep bucak bucak.”
İLK KADIN BELDE BELEDİYE BAŞKANI
Öte yandan Türkiye’nin ilk kadın belde belediye başkanı da Sadiye Hanımdı. Doğum ve ölüm tarihi bilinmeyen Sadiye Hanım, İstanbul'da yetişti. Ardahanlı malül gazi Binbaşı Atabey ile evlendi. Bu evlilikten oğlu Ali Babür Ata Ardahan dünyaya geldi. 1930 yılında çıkarılan Belediye Yasası ile kadınlara da belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanınması ile Sadiye Hanım aynı yıl belediye seçimlerine aday oldu, Kılıçkaya kasabasında belediye başkanı seçildi ve iki yıl görev yaptı. Sadiye Hanım’ın Belediye Başkanlığı yaptığı dönemde Belediye Meclis Üyesi olan teyzesinin kızı Mediha Hanım da Türkiye’nin ilk kadın belediye meclis üyelerindendi.
