Haydarpaşa Garı’nın çatısında çıkan yangının üzerinden tam 10 yıl geçti. Yangından altı yıl sonra başlayan restorasyon projesi hala sürerken, Haydarpaşa Garı’nın tren ulaşımında kullanılması için mücadele devam ediyor. Peki tarihi garın akıbeti ne olacak? Geçmişten bugüne Haydarpaşa Garı’nda neler olduğunu derledik

Geçtiğimiz günlerde Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu’nun yaptığı  “Haydarpaşa Garı eski Türkiye'de kaldı. Arkeolojik kazıların bitmesiyle burayı İstanbul'un hizmetine müze olarak sunacağız” açıklamasından sonra gözler yeniden Haydarpaşa Garı’na çevrildi. Uzun yıllardır yetkililer tarafından farklı fonksiyonlarda kullanılmak istenen tarihi yapının geleceği ile ilgili tartışmalar sürüyor. Bu tartışmaların uzun süre gündemde kalmasını sağlayan şey ise 2010 yılında 28 Kasım Pazar günü Haydarpaşa Garı’nın çatısında çıkan yangın olmuştu.

Haydarpaşa Dayanışması yangının onuncu yılında basın açıklaması düzenleyerek hem müze tartışmalarına hem de garda yürütülen restorasyon çalışmalarına açıklık getirdi. 29 Kasım Pazar günü garın önünde gerçekleştiren basın açıklamasında Haydarpaşa Garı’nın; 1917,1918 ve 1979 yıllarında gerçekleşen patlamalar ve yangınlarla ciddi hasarlar aldığı hatırlatıldı.

DÖNÜM NOKTASI 2010

Açıklamanın devamında şu ifadelere yer verildi: “1917 ve 1918’deki yangın ve patlama sonucu tamamen yanan çatı katı ve ahşap doğramaların onarımı 1930 yılının teknolojisi ile iki yıl içinde yapılabilmiştir. 28 Kasım 2010 tarihindeki yangında kısmen yanan çatı katının ve hasarlanan ahşap doğrama ile dış kaplama taşlarının 2016 yılında başlanılan restorasyonu 500 gün içinde bitirileceği söylenirken geçen dört yılda hala tamamlanamamıştır. 2010 yangını Haydarpaşa’yı insansız, vapursuz ve trensiz bırakan, onu yalnızlaştıran sürecin somut başlangıcıdır. Yangın, Haydarpaşa Garı’nın kapatılması ve dönüşüm arasındaki üçlü ilişki, 2014 yılındaki restorasyon projesi ile açığa çıkmıştır. Bu proje kapsamında, garın çatı katına sergi salonu, restoran ve konferans salonu gibi ticari işlevler verilmiştir. Binanın iç avlusunda çatıya çıkan şeffaf bir asansör ve iç avlunun üzerini kapatan şeffaf bir çatı örtüsü, yeraltı otoparkı ve çarşısı gibi yeni işlevler de öngörülmüştür.”

Fotoğraf: Semra Çelebi 

Kadıköy sahilindeki insanlar, Haydarpaşa Garı'nda çıkan yangını izlerken.  28 Kasım 2010  

RESTORASYON BİTİRİLEMEDİ

Açıklamada, TMMOB Mimarlar Odası ve BTS’nin kararlı mücadelesi ve Kadıköy Belediyesi’nin restorasyon projesine inşaat ruhsatı vermemesi sonucunda restorasyon projesinin revize edildiği vurgulanırken şöyle devam edildi: “Tüm bu sürecin sonunda, Haydarpaşa Garı’nın restorasyonu fiili olarak ancak 2016 yılında başlayabildi. Bugün restorasyonun önemli bir bölümü bitmiş olsa da, restorasyon hala tamamlanamadı. Günümüzün teknolojik imkanlarının gelişmişliği düşünüldüğünde, 20 milyonluk mega kentin demiryolu ulaşımı için hayati önem taşıyan merkez garı Haydarpaşa’nın restorasyon çalışmasının daha program ve taahhüt edilen süre içinde tamamlanması gerekmez miydi? Restorasyon sürecinin bu kadar uzaması, Haydarpaşa Garı’nın esas işlevine dönmesini geciktirdiği gibi halkın demiryolu ile ulaşım hakkını engellemektedir.”

“KAZILAR TAMAMLANMALI”

Açıklamada, Haydarpaşa Garı’nın tekrar açılabilmesi için 2018 yılında başlayan arkeolojik kazıların biran önce tamamlanması gerektiği ifade edilirken, “Ne yazık ki, Haydarpaşa Garı’nda devam eden restorasyon ve arkeolojik kazılara dair şeffaf ve herkes tarafından erişilebilir bilgilendirme yapılmıyor, bakandan bakana değişen farklı açıklamalarla yetinilmektedir. Yapılan kentsel planlama çalışmalarında Haydarpaşa Gar ve Limanın demiryolu ve denizyolu ulaşım işlevinden ayrı bir şekilde düşünülmemesi gerektiğinin altını bir kez daha vurguluyoruz.

Haydarpaşa yangını üzerinden 10 yıl geçti. Ve bu 10 yıl boyunca Haydarpaşa Garı’nın ne restorasyonu, ne arkeolojik kazıları, ne de dönüşüm arzusu bitti. Koskoca bir dört yıl, restorasyon için yeterince fazla bir süre değil mi? Bu kadar zaman içinde belki de Haydarpaşa Garı iki defa restore edilebilir ve çoktan hizmete sunulabilirdi. Bizler, Haydarpaşa Dayanışması bileşenleri olarak; Haydarpaşa Garı’nın restorasyonun ve arkeolojik kazılarının bir an önce tamamlanmasını ve Haydarpaşa Garı’nın her türlü kültürel mirasa saygılı, gar işleviyle biran önce halka açılmasını bir kez daha talep ediyoruz. Haydarpaşa’nın geleceğini muğlak bırakan veya bırakmaya çalışan bir sürecin hala işlediğini de belirtmek zorundayız. Bu sebeple tüm kent sakinlerini şehrimizin tek merkez garına sahip çıkmaya çağırıyoruz.” denildi.

GARIN HAYATTA KALMA MÜCADELESİ

İstanbulların ve Kadıköylülerin tarihi belleğinde önemli bir yere sahip olan Haydarpaşa Garı ve çevresine dair yıllardır farklı açıklamalar yapıldı. Gelin hep birlikte otel ve müze tartışmalarının odağında yer alan tarihi yapının geçmişten bugüne neler yaşadığına bakalım:

-Haydarpaşa Garı, İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 21.08.1997 gün ve 4542 sayılı kararı ile “1. Grup Korunması Gerekli Kültür Varlığı” olarak tescil edilerek korumaya alındı.

-2004 yılında basında “Haydarpaşa Manhattan olacak” başlığı ile verilen haberlerde Haydarpaşa limanı ve çevresi için hazırlanan proje ile bölgenin dünya ticaret merkezi olarak planlandığı duyuruldu.

-Mart 2005’te dönemin İBB Belediye Başkanı Kadir Topbaş, Uluslararası Cannes Emlak Fuarında "İstanbul'u görücüye çıkardıklarını" ilan etti. Görücüye çıkarılan 20 Vizyon Projesi arasında; Dubai, Çamlıca, Karayolları Kuleleri ile Tarihi Yarımada, Zeytinburnu, Kartal, Küçükçekmece, Yedikule ve Haydarpaşa Gar ve Liman Alanı Dönüşüm Projesi de vardı.

- 27 Nisan 2005 tarihinde sosyal güvenlik değişikliklerini de içeren Cumhurbaşkanının meclise iade ettiği 5335 sayılı "Torba Yasa" Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. 32. Madde ile birlikte Haydarpaşa Gar ve Liman alanındaki taşınmazların satış, devir, plan ve projelendirme yetkisi TCDD Genel Müdürlüğü'ne devredildi.

-TCDD Genel Müdürlüğü ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi arasında 2007’de imzalanan protokol ile Haydarpaşa Limanı ve geri sahasını kapsayan bölge için “1/5000 ölçekli nazım imar planı” yapma yetkisi İBB’ye devredildi. 

PROJELER, PLANLAR, MÜCADELE...

-13 Mayıs 2005 tarihinde sivil toplum örgütlerinin katılımıyla yapılan basın toplantısında, "Toplum, Kent ve Çevre için Haydarpaşa Dayanışması" kuruldu.

-2005 tarihinde TMMOB Mimarlar Odası "Haydarpaşa Dünya Ticaret Merkezi ve Kruvaziyer Liman" projesinin uygun görülmediğini açıkladı.

-13 Temmuz 2005 tarihinde dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, ABD gezisi dönüşü yaptığı açıklamada projede ısrarlı olduklarını Haydarpaşa ve Galataport projesi ile İstanbul'un çehresini değiştirmeye kararlı olduklarını bildirdi.

- 24 Ağustos 2005 tarihinde Ulaştırma Bakanlığı, Marmaray nedeniyle Haydarpaşa Garı'nın 2009 yılında kapatılacağı ve bu alana dünya ticaret ve turizm merkezi yapılacağını açıkladı.

- İstanbul 5 No'lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, 26 Nisan 2006 tarih 85 sayılı kararı ile  “Haydarpaşa Garı Çevresini "Tarihi ve Kentsel Sit Alanı" ilan ederek korumaya aldı.

ADIM ADIM DÖNÜŞÜM

-Haydarpaşa Gar ve çevresindeki 1 milyon metrekare alanı "kentsel dönüşüme” açmak isteyen TCDD, bu kararın iptali için İstanbul 1.İdare Mahkemesine 25 Haziran 2007 tarih ve 2007/1294 esas sayılı dosyası ile dava açtı. Mimarlar Odasının müdahil olduğu, TCDD'nin kurul kararının iptali amacıyla açtığı dava 30 Ocak 2008'de yargı tarafından reddedildi. TCDD kararı temyiz etti ancak bu talep Danıştay tarafından reddedildi.

 -2010 yılının 28 Kasım’ında Haydarpaşa Garı’nın çatısında yangın çıktı. Saat 14.30’da başlayan yangın uzun uğraşlar sonunda söndürüldü, yangının ardından tarihi yapı zarar gördü.

-Şubat 2012’de “Haydarpaşa Gar, Liman ve Geri Sahası Koruma Amaçlı Nâzım İmar Planı” İstanbul Büyükşehir Belediyesi Meclisi’nde onaylandı. Dönemin İstanbul Belediye Başkanı Kadir Topbaş, “Gar fonksiyonunu kaybedecek. Garı konaklama fırsatı verebilecek şekilde değerlendireceğiz.” dedi.

-Eylül 2012’de “Haydarpaşa Garı ve Liman Dönüşüm Projesi” için nihai düzenleme kararı, AKP’li üyelerin çoğunluk oyları ile İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisinden geçti.

-Kasım 2012’de İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın “tüp geçit var, bina yapılamaz” itirazı üzerine, Haydarpaşa garı ve liman dönüşüm projesi için TCDD arsalarına verdiği ticaret imar iznini iptal etti. Arsalar imar planına yeşil alan olarak işlendi.

-Aralık 2012’de İstanbul 5 No’lu Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu 27 Aralık 2012 tarih ve 899 sayılı kararı ile Haydarpaşa Gar restorasyon projesini onayladı.

-19 Şubat 2013’te TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi ve Birleşik Taşımacılık Çalışanları Sendikası tarafından İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı'na; Haydarpaşa Garı, Kadıköy Meydanı ve Harem otogarının bulunduğu bölgenin kültür, turizm, ticaret alanına dönüştürülmesini amaçlayan "1/5000 Ölçekli Haydarpaşa Garı ile Kadıköy Meydanı ve Çevresi Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı"nın yürütmesinin durdurulması ve iptali istemiyle dava açıldı.

- Şubat 2013’te dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım, Haydarpaşa Garı’nın otel olmayacağını söyledi.

İTİRAZLAR SONUÇ VERDİ

-7 Şubat 2014 tarihinde bilirkişi heyeti "İstanbul'un terası Haydarpaşa bölünemez" dedi. İBB yeni plan notlarında değişiklik yaparak askıya çıkardı. Yeni plan notunda yeşil alan toplu taşıma peronu oldu, yeraltı otopark sayısı da artırıldı.

-Mayıs 2014 tarihinde “Haydarpaşa Garı Kadıköy Meydanı ve Çevresi 1/5000 ölçekli Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı” için yürütmeyi durdurma kararı verildi.

-Haziran 2014’te restorasyon ihalesini Delta inşaat şirketi kazandı. Şirket 13 Haziran 2014 tarihinde işe başlama sözleşmesi imzaladı. Eylül 2014’te Kadıköy Belediyesi Haydarpaşa restorasyon projesini reddederek ruhsat vermedi. Kadıköy Belediyesi’nin reddettiği Haydarpaşa Garı restorasyon projesinde, gara 100 bin metrekarelik workshop, yeraltı otoparkı ve yeraltı çarşısı gibi yeni bölümler eklendiği ortaya çıktı.

-Ağustos 2015’te “Haydarpaşa Liman ve Geri Sahası 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı” şehircilik ilkeleri, planlama esasları ve kamu yararına uygun olmadığı gerekçeleriyle iptal edildi.

-Aralık 2015’te Ulaştırma Bakanlığı’nın Haydarpaşa Garı ile ilgili plan detayları belli oldu: Haydarpaşa Garı aslına uygun restore edilecek, gar fonksiyonu korunacaktı. Bölgede planlanan birçok ticaret alanı da iptal edildi. Kadıköy Belediyesi projede değişiklik yapılarak garın aslına uygun restore edilmesine onay verdi. 2016 yılında restorasyon projesi başladı.

ÇELİŞKİLİ AÇIKLAMALAR

- 10 Mayıs 2018’te o dönem Ulaştırma Bakanı olan Ahmet Arslan “Ankara’dan kalkan YHT kesintisiz bir şekilde Haydarpaşa’ya gidecek. Dolayısıyla YHT yolcularımız Gebze’den başlayarak Halkalı’ya kadar ana istasyonlarda inip Marmaray trenlerini veya diğer raylı sistemleri kullanarak İstanbul’un her yerine gidebilecekler.” açıklamasını yaptı.

- 2018 yılının Mayıs ayında Haydarpaşa Garı peronlarında yapılan çalışmalar sırasında tarihi kalıntılara rastlandı. Arkeoloji Müze Müdürlüğü’nün denetiminde sürdürülen kazı çalışmaları Haydarpaşa arazisinin geniş bir kesiminde devam ediyor.

-Geçtiğimiz yerel seçimlerde AKP İstanbul Büyükşehir Belediye Başkan Adayı olan Binali Yıldırım, İstanbul Tasarım Zirvesi'nde yaptığı konuşmada; “Haydarpaşa Garı’nın da içinde olduğu Haydarpaşa Limanı’nı İstanbul Tasarım Merkezi yapacağız.” dedi.

-Şubat 2019’da CİMER üzerinden sorularımızı yanıtlayan Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı “Haydarpaşa bağlantısı inşaatı sırasında rastlanılan buluntular sebebiyle trenlerin Haydarpaşa Garına erişimi işlerinde gecikme olmuştur. Bu bölge için bir tarih verilememekle birlikte şehirlerarası trenler için Haydarpaşa Garına erişim temin edilecektir.” cevabını verdi.

HALA BELİRSİZ

-2020 yılının Kasım ayında TBMM Plan Bütçe Komisyonu’nda konuşma yapan Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu, “Haydarpaşa Garı, eski Türkiye’de kaldı. Yeni Türkiye’de Marmaray var. Marmaray’a Sirkeci’den Kadıköy’e, Ayrılıkçeşme’ye beş dakikada gidebiliyorsunuz. Ayrılıkçeşme’den Kadıköy-Kartal hattına binip Pendik Tavşantepe’ye kadar gidebiliyorsunuz. Pendik Tavşantepe’den önümüzdeki yıl Sabiha Gökçen Havalimanı’na kadar ulaşabileceksiniz. Haydarpaşa Garı’nda arkeolojik kazılar, kurul denetiminde devam ediyor. Arkeolojik kazıların bitmesiyle burayı İstanbul’un hizmetine müze olarak sunacağız.” dedi.

-Yirmi yılı aşkın süredir bu gelişmeler yaşanırken, Haydarpaşa Garı’nda sürdürülen restorasyon çalışmalarının önemli bir bölümü tamamlandı ancak projenin ne zaman bitirileceği henüz net değil. Öte yandan 2018 yılında başlayan arkeolojik kazı çalışmaları da devam ediyor. TCDD. 1 Bölge Müdürlüğü, 2020 yılının Ocak ayında garın ne zaman tren trafiğine açılacağını Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı DHL Marmaray Bölge Müdürlüğü’ne sormuştu. Bakanlığın cevap yazısında “Haydarpaşa Garı yenileme projesinin  ilk etap yapım işleri için planlanan tahmini bitiş tarihinin verilebilmesi için ilgili alandaki arkeolojik kazı, belgeleme ve kurul süreçlerinin tamamlanması gerekmektedir.” ifadelerine yer verilmişti.

---