Kesilmiş, yırtılmış, karalanmış aile fotoğrafları...
Bir fotoğraf neden deforme edilir? “Touched By Family” projesi özellikle deforme olmuş aile fotoğraflarının peşine düşüyor ve bu fotoğrafları sosyolojik açıdan inceliyor
Sahaflarda gezerseniz, orada yığın halinde duran birçok eski fotoğrafa denk gelirsiniz. Bunlardan bazıları aile fotoğraflarıdır. Kimi sararmış kimisi yırtılmış bu fotoğrafların benzerleri, bir dolabın içinde tozlanmaya bırakılmış aile albümlerimizde de yer alır. Peki, bu fotoğraflar bize ne anlatır?
Selin Gökçe Süzmetaş ve Doğukan Koray Dörtkaş bu sorunun peşine düşüyor ve 2020 yılında başlattıkları Touched By Family projesiyle deforme olmuş aile fotoğraflarını inceliyor. Deforme aile fotoğraflarının ne anlama gelebileceğini araştıran Süzmetaş ve Dörtkaş, fotoğrafları @touchedbyfamily adlı Instagram hesabından paylaşıyor.
Süzmetaş ve Dörtkaş ile proje hakkında konuştuk.
Touched By Family projesine başlamaya nasıl karar verdiniz? Süreci biraz anlatır mısınız?
Biz aslında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde sosyoloji yüksek lisansı yapan iki arkadaşız. Görsel sosyoloji dersiyle birlikte fotoğraf ve toplumsal ilişkiler üzerine düşünmeye başladık. Bir dönem aile fotoğrafları üzerine odaklanalım diye konuştuk. Derslerimize ayrıca fotoğrafçı ve sanatçılar da katılıyordu. Aile fotoğrafları üzerine konuşurken ikimiz de ailemizde deforme fotoğrafların ne kadar çok olduğunu fark ettik ve başka ailelerde de böyle fotoğrafların olup olmadığını merak ettik. Önce çevremize sorarak ilerledik daha sonra bir Instagram sayfası açmaya karar verdik. Bu sayfa vasıtasıyla tanımadığımız kişilerden de fotoğraflar aldık. Makalemizin ana malzemesini bu fotoğraflar oluşturmuş oldu. Bir yandan da literatürde aile fotoğrafları üzerine okumalar yapıyor, bir şeyler yazıyorduk. Nihayetinde makalemiz çıktı ve biz bu işi bırakmak istemedik. Hala devam ediyoruz. Belki bambaşka hikayelere ve kişilere ulaşırız diye çalışmalarımızı sürdürüyoruz.
Deforme olmuş fotoğraflar bize ne anlatabilir? Özellikle deforme olmuş fotoğrafları araştırmanızın bir sebebi var mı?
Aile fotoğrafları üzerine çalışırken her ikimiz de ailemizde deforme fotoğrafların ne kadar fazla olduğuna dikkat ettik ve bunun sosyolojik altyapısını araştırmak istedik. Odak noktamız buradan çıktı. Bireylerin albümlerde deforme ettikleri fotoğraflar bize birçok şey anlatıyor. Öncelikle ideal aile imgesinin yeniden oluşturulmasına hizmet ediyorlar. İkinci olarak da duygu durumu yansıtıyorlar. Yani bireyler fotoğrafları deforme ederken fotoğrafla bir duygulanım içerisine giriyor. Kimi kızgınlık duyarak yanındaki kişiyi kesiyor, kimi çocukken korktuğu kişinin üstünü karalıyor, kimiyse arkadaşının üzerine muzip bir şeyler yazıyor. Öfke, korku ve nefret gibi duygulanımların yanı sıra çocukluk hissiyatı ve eğlenme amacıyla da deformeler yapılıyor. Özetle deforme fotoğraflar bize yukarıda bahsettiklerimizi anlatabilir.
SUNULAN MUTLU AİLE İMAJI
“Aile fotoğrafları, mutlu aile yaşamlarının bir yansıması mı?” sorusu üzerinden bu araştırmaya başladınız. Bu soruya şimdi ne cevap verirdiniz?
Fotoğrafın işlevi, icat edildiği tarihten bu yana çeşitlilik gösterdi. Aile fotoğrafları da keza “birlik, beraberlik” hissiyatını her daim bünyesinde barındırdı. Fotoğrafın özellikle mutlu anlara odaklanması, aile arasındaki problemleri göstermemesi ve bahsettiğimiz bir aradalık hissini vermesi açısından çoğu zaman mutlu veya mutlu gözüken aile yaşamlarının bir yansıması. Ancak şunu da belirtmeliyiz ki deforme aile fotoğrafları, bu verilen mutlu ve bir arada aile imajına ket vuran, hiçbir şeyin göründüğü gibi olmadığını vurgulayan fotoğraflar. Dolayısıyla bu sorunun evet ya da hayır gibi bir cevabı yok. Daha ziyade bahsettiğimiz gibi kimisi mutlu bir aile yaşamı yansıtmak için uğraşırken kimisi fotoğrafı bozuma uğratarak “işte şimdi mutlu aile fotoğrafı oldu” da diyebiliyor.
Yaptığınız araştırmalardan ne gibi sonuçlar çıkardınız?
Araştırmamızda yer alan fotoğraflar aile belleğinin şekillenmesinde bireylerin fotoğraflara yükledikleri değeri farklı bir açıdan görmemizi sağladı. Özel alanın kayıtları diye düşünülse de aile fotoğrafları, ailenin bütünlüğünün kamusal alana sergilendiği imgelerdir. İstenmeyen anılar fotoğraflardan uzaklaştırıldığında ya da ailede eksik olduğu düşünülen kişiler sonradan fotoğrafa eklendiğinde, her ne kadar fotoğraflar deforme edilmiş olsalar da kişiler için arzu edilen ideal aile yaşantısına yaklaştırılmışlardır. Bu bağlamda fotoğrafların bıraktığı izler, toplumsal değerlerin ve kültürel alışkanlıkların incelenmesine zemin sağlarlar. Biz de araştırmamız sonucunda bu sonuçlara ulaşarak deforme aile fotoğraflarının hem biricikliği hem de sandığımızdan daha yaygın çıkması arasındaki paradoksu göstermek istedik.
“DEFORME FOTOĞRAFIN HİKAYESİ BAMBAŞKADIR”
Aynı zamanda fotoğrafların hikayesini de paylaşıyorsunuz? Fotoğraflara ve onların hikayelerine nasıl ulaşıyorsunuz?
Fotoğrafları bize gönderen kişilerden hikayelerini de istiyoruz. Tabii her zaman bilinen bir hikayesi olmayabiliyor. Örneğin fotoğrafı kimin deforme ettiğini ya da ne sebeple bunu yaptığını bilmeyenler oluyor. Yalnızca aile albümünde öylece duran bir fotoğraf. Atmaya da kıyamıyorlar, saklıyorlar. Onları da yine belirtiyoruz.
Fotoğraftaki kişileri de tanıyoruz bu hikayeler sayesinde. Hiç tanımadığımız insanlarken, onları tanımaya, dünyalarına girmeye başlıyoruz. Sizce fotoğraftaki kişileri tanımamız, hikayelerini bilmemiz neden önemli?
Şöyle ki fotoğrafların her daim bir hikayesi olur. Hele ki deforme fotoğrafın hikayesi bambaşkadır. Birini fotoğraftan kesmişseniz veya karalamışsanız bunun altında yatan sebep ve hissiyatı ortaya çıkarmak son derece önemli. Hem bu davranışın kökenlerine inmek hem de kişinin bir fotoğrafı deforme ederkenki amaç ve hislerini ortaya çıkarmak bizim hareket noktamız. Dolayısıyla fotoğraftaki kişileri tanımamız ve hikayelerini bilmemiz deforme fotoğrafın mantığını ve duygusunu anlayabilmek için önemli diyebiliriz. 
“SERGİ KURMA HAYALİMİZ VAR”
Projeden sonra bulduğunuz sonuçları paylaşmayı veya akademik bir makale yazmayı düşünüyor musunuz?
Geçtiğimiz yılın aralık ayında Yeditepe Üniversitesi Global Media Journal’da yayınlanmış “Aile Fotoğraflarında ‘İzler’” başlıklı bir makalemiz bulunuyor. Okumak isteyen Academia’dan veya derginin kendi sitesinden ulaşabilir. Bir de çevrimiçi Sekme dergisi için bir yazı hazırlamıştık. Arşiv-Temas’ta yer alan yazımıza da Sekme’nin kendi sitesinden ulaşabilirler.
Kadıköy'ün yerel bir gazetesi olduğumuz için sormak istedim. Hiç Kadıköy'den bir fotoğrafa, hikayeye denk geldiniz mi?
Fotoğraf yollayan kişilere yer sormadığımız için bunun bilgisine vakıf değiliz. Belki de Kadıköy’den bir fotoğrafın yolu da düşmüştür sayfamıza…
Eklemek istediğiniz bir şey var mı?
Biz sayfamızda ayrıca sanatçıların bozuma uğrattıkları, üzerinde çalıştıkları fotoğraflara da yer veriyoruz. Hatta bir seri yaptık ismi “Touched by artists”. Ulaşabildiğimiz, çalışmalarını dijital mecrada yayınlayan sanatçıları keşfetmekten ve paylaşmaktan büyük mutluluk duyuyoruz. Bu çalışmaları görmek için de sayfamızı ziyaret edebilirler. Bir de deforme işlerden oluşan kolektif bir sergi kurma hayalimiz var, umarım bunu da gerçekleştirebiliriz.
Instagram ve Twitter: @touchedbyfamily