Yeldeğirmeni’nin tarihi 18. yüzyıla kadar gider. İstanbul Kadıköy’de kuzeyde Haydarpaşa Garı’ndan başlayan Bağdat-Demiryolu hattı, batıda Rıhtım Caddesi, doğuda Söğütlüçeşme Caddesi ve güneyde Recaizade Sokağı ile sınırlanan bölgeyle ilgili en eski bilgilerden biri, adını Osmanlı sarayına un sağlayan yeldeğirmenlerinden almasıdır.

Yeldeğirmeni bölgesinin kuzeyinde yer alan Haydarpaşa Çayırı ve Talimhane de Osmanlı döneminde askerin talim yaptığı alandır. Ayrılık Çeşmesi, Anadolu’ya giden ordunun yola çıkmadan önce son toplanma yeri idi. V. Murat ve II. Abdülhamit’in sünnet düğünlerinin yanı sıra I. Abdülmecit’in kızkardeşi Adile Sultan’ın düğünü de burada yapılmıştır. Tarumar etmekte hiçbir sorun görmediler. Bölgede kentsel gelişme bakımından ilk defa 18. yüzyıl sonlarında III. Selim (1789-1807) zamanında bağ ve bahçeler içinde evlerin artmasıyla sokakların oluşmaya başladığı aktarılır. 1843’te I. Abdülmecit zamanında İzzettin Sokak’ta ilk PTT kurulmuştur. 

1873 senesinde hizmete giren İstanbul-İzmit demiryolu hattı, Haydarpaşa Garı’nın yapılmasına kadar geçen sure ve sonrasında bölgeyi ekonomik, toplumsal ve kültürel bakımdan canlı tutmuştur. 19. yüzyıl sonunda geniş alanlara yayılan Haydarpaşa Çayırı da daha sonraki yıllarda yapılaşma sonucunda tamamen yok olmuştur.  

Burada nüfusun artışında Kuzguncuk Dağhamamı’nda çıkan yangın sonrası gelip yerleşen Yahudi cemaati, önemli bir etkendir. O tarihe kadar daha çok Türk ve Rum ağırlıklı olan Yeldeğirmeni ahalisi içinde Yahudiler giderek çoğaldı. Yeldeğirmeni’nin demografik yapısını belirleyen bir diğer etken, 19. yüzyılın son çeyreğinde Bağdat Demiryolu hattında çalışan Alman mühendislerin aileleriyle birlikte burada yaşamaya başlamalarıdır. Katolik misyonerler ise, kayda değer bir nüfus yaratmazlar. Ancak her kesimden ve milletten bölge halkına verdikleri sağlık ve eğitim hizmetleriyle bir boşluğu dolduruyorlardı. Eğitim kurumlarıyla hem örnek teşkil etmiş, hem rekabet oluşturmuşlardır.

19. yüzyılda modern normlara göre mimari ve kentsel uygulamaları yasayla bağlayan Ebniye Nizamnameleri, Yeldeğirmeni’nin mimari ve kentsel gelişimini biçimlemiştir. Kadıköy Rıhtım Caddesi’ne inen tepe yamaçlarında birbirini dik kesen sokakların oluşturduğu ızgara sistem böyle uygulanmıştır. Batılı yaşam biçimleri gayrimüslimler açısından bir kültürel kimlik olarak benimsenirken Avrupa’ya ticari ilişkileri dolayısıyla yaptıkları seyahatlerde karşılaştıkları mimari çevre, Galata ve Beyoğlu ile aynı zamanda Yeldeğirmeni’nde de ortaya çıktı. Bununla birlikte yüksek katlı yapılaşmanın, Galata ve Beyoğlu’nda olduğu gibi Anadolu yakasında burada ilk örneklerini vermesi, nüfusun gayrimüslim kesiminin ekonomik olarak güçlenmesinin yanı sıra Tanzimat sonrası çıkarılan yasa ve yönetmeliklerin sağladığı hak ve olanaklarla kültürel ve toplumsal bir tavır ortaya koyarken mimarlığı araç olarak kullanmalarıyla mümkün olmuştur. 19. Yüzyıl modernitesinin gerçekleştirilmesi bağlamında çok katlı yapılaşmanın karşımıza çıktığı Beyoğlu ile Yeldeğirmeni arasındaki fark, Beyoğlu’nun sosyal ve ekonomik olarak yüksek sınıfa mensup gayrimüslimlerin gözde ikametgah alanı olarak gelişmesine karşın Yeldeğirmeni’nin ilk başlardan bu yana daha küçük esnaf ve zanaatkar sınıfının yaşadığı bir yer olmasıdır. Bölge nüfusunun yapısı, toplumsal ilişkilerin komşuluğa ve mimari çevreye yansımasında da görülür. 

Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında Yeldeğirmeni’nde eşit oranda Türk ve Yahudi ile daha az sayıda Rum ve Ermeni yaşamaktaydı. Fırıncı kahveci, şekerci, helvacı, kasap ve kömürcüler Türk; meyhaneci, aktar, kırtasiyeci ve marangozlar Rum; eczacı, tenekeci, manav, seyyar balıkçı, camcılar Yahudi, ciğerci, şıracı, bozacılar Arnavut, sobacılar Ermeni; sütçüler Bulgar olarak geçmektedir. Semtte varlıklılar ile yoksullar bir arada yaşıyordu. 

Semt halkının bir araya gelerek sosyalleştiği alanlar Karakolhane Caddesi’nde akşamları geç saatlere kadar açık kalan çarşısı, Abdülaziz devrinde askerler için talim alanı olarak hizmet verirken 20. Yüzyıl başlarında bölge halkı için mesire yerine dönüşen, günümüzde Kadıköy Gazi Mustafa Kemal İlköğretim Okulu’nun ve yanındaki meydan çeşmesinin bulunduğu Talimhane ile birlikte Mısırlıoğlu Bahçesi, Bayram Yeri, Paşa Çayırı adlarıyla bilinen açık sinema, tiyatro, bahçe ve mesire alanı olarak çoklu işlev gören yerlerdi. Bölgeye adını veren Haydarpaşa Çayırı, otlak olarak kullanılırken I. Dünya Savaşı’ndan sonra mesire yeri olarak ünlenmiştir. Örneğin Yahudiler Pesah Bayramı’nı burada kutluyor, cumartesi günleri ibadet çıkışlarında piknik yapmaya geliyorlardı. Mütareke yıllarında bölge halkından oluşan seyircisiyle İngilizlerin hokey oynadığı yerdi. Bu alanlar zaman içinde yapılan inşaatlarla açık alan-mesire yeri olma özelliklerini yitirdiler. Artık bir karış yeşil alan bulmak mümkün değil bu çevrede. 

Yazarın Diğer Yazıları

1855 Kadıköy Yangını ve ilk ızgara plan uygulaması

1855 Büyük Kadıköy Yangını, İskele Yangını olarak da bilinir, 19. yüzyılda Kadıköy'ün geçmişten gelen kentsel dokusunu tamamen değiştirmiştir. İstanbul’un artan nüfusu ve ahalinin ahşap yapıları tercih etmesi nedeniyle yangınlar şehri sürekli tüketirken, yeni kanunlara göre düzenlemeler yapılıyordu. Kadıköy plan değişikliği, Tanzimat döneminde ...

Halitağa Caddesi, Zamboğlu ve Mısırlıoğlu Bahçeleri

Kadıköy'ün çehresi aslında 1960’lara 70’lere kadar özgünlüğünü korumuş sayılabilir. Bu tarihten sonra hızlı bir değişimle kalabalık bir ilçe halini aldı. Söğütlüçeşme caddesi, Altıyol'dan Kadıköy iskelesine, konservatuara inen caddedir. Siz aşağıya doğru sağ koldan yürüyün. Halitağa Caddesi’ne sapınca pek kederli bir halde Halitağa Çeşmesi’ni görec ...

Eski zamanlarda bazı yaşam alışkanlıkları, kira evleri, bakkallar ve misafirler

1900’lü yılların başlarında İstanbul’da kira evlerinin azlığı, mahallelerdeki evlerin hemen tamamına yakın çoğunluğunda sahiplerinin oturması kulağa inanılmaz gelir. Nüfusu bir milyonu bulmayan şehirde çok odalı konakların yanı sıra daha orta halli, bodrum katıyla birlikte iki veya üç katlı evlerde dahi selamlık bulunabiliyordu. Burhan Felek, “biti ...

Suadiye’de Tabakhane, Çılbıryan Kardeşler ve Bolbedros

Haydarpaşa – İzmit demiryolu hattı inşa edilirken 1888’de Erenköy’de Tellikavak’tan Bostancı’ya uzanan demiryolu, Almanlar tarafından kısaltılarak şimdiki hattan geçirilmiş ve Suadiye’de bir istasyon yapılmış. Çevrede tek tük evler varken 1890’lardan sonra köşk konak sayısı artmaya başlıyor. Saray entrikaları ve jurnaller, İstanbul’da yeni semtler ...

Çıkmaz sokaklar, patlıcan yangınları ve Kadıköy

  İstanbul yangınları, 19. yüzyılda şehrin değişmesine neden olan ve maddi manevi can yakan en önemli felaketlerdendi. Daha eski devirlerde de yangın çıkıyordu fakat 19. yüzyılda nüfus arttı. Şehir kalabalıklaştı. Yangınlar yüzünden Avrupa şehirlerinde daha erken tarihlerde ahşap terk edilip kargir yapılaşmaya geçilmişti. Bizde demek ki deprem, ...

Fenerbahçe’de saray terzisinin köşkü

19. yüzyılda çıkarılan kanunlarla Osmanlı İstanbul’unda yabancıların mülk sahibi olmaları kolaylaştı. Böylece Levantenler Kadıköy ve çevresine daha rahat yerleşebildiler. Devletin içine düştüğü ekonomik kriz, bütün bu gelişmeleri belirlemiştir elbette. Örneğin Fenerbahçe çevresinde Yavuz Sultan Selim Vakfı’na ait 100 dönümden fazla arazi, 1870’li y ...

Kadıköy Yoğurtçu Çayırı’nda futbolun doğuşu ve Lazari’nin Kahvesi

Türkiye’de İzmir’den sonra futbol maçlarının ilk oynandığı yer Kadıköy idi. İstanbul o vakitler çayır çimen; henüz koskoca Haydarpaşa Çayırı’na market inşa etmek kimsenin aklına gelmemiş. Kuşdili’nde kuşlar ötüyor, insanlar gazinolarda bugün isimlerini hayal meyal hatırladığımız yazar ve şairlerle yan yana şehrin o meşhur seslerini dinleyerek hülya ...

Yüz yıl önce kagir köşk inşaatı dedikoduları

20. yüzyılın başlarında İstanbul’da farklı ekonomik sınıflardan aileler, aynı mahallelerde oturuyordu. Öyle pek de zengin muhiti diye bir şey yoktu, her mahallenin hem zengini, hem fakiri vardı. Konutların boyutları adamına göre bitişik nizam iki göz iki kat küçücük ahşap cumbalı bir ev de olabilir, görkemli bir köşk de.  Paşaların ve varlıklı aile ...

İşgal yıllarında Üsküdar-Kadıköy su şirketi

Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında Batılı ülkelerin en sevdiği şey, ekonomik imtiyazlar elde etmekti. Örneğin İstanbul’daki Şirketi Hayriye vapurları İngilizlerin, Tünel, Galata ve Sirkeci rıhtımlarının yapımı Fransızların, Bağdat Demiryolu Almanların idi. Yirminci yüzyılın başlarında Osmanlı-Alman ilişkileri geliştikçe İstanbul’da Alman etkisi ve ...

Kadıköy’le ilgili az bilinen şeyler

Eski zamanlarda Kadıköy ve çevresiyle ilgili bazı kalıntılar ortalıktaydı veya eski insanlar henüz hayatta olduğu için geçmiş yaşantıları, duyduklarını, kulaktan kulağa aktarılmışları konuşuyorlardı. Şimdi nüfus, bu silsilenin işleyemeyeceği kadar kalabalıklaştı. Bari ben az bilinen ilginç detayları sizinle paylaşayım. Yüzlerce yüzlerce yıl önce ...

Caddebostan’da Mösyö Landel’in Zift fabrikası

İstanbul’un en gözde muhitlerinden Bağdat Caddesi’nin “kambur kumbur, toz duman, çamur, batak” bir yer olarak tarif edildiği 20. Yüzyıl başlarında Caddebostan’da çıkıntılı burunda bir zift fabrikası işliyormuş. Göztepe’de, Merdivenköy’de, Erenköy’de hastalıktan öksürüğe tutulmuş ne kadar çoluk çocuk varsa, anneleri ellerinden tutup fabrikanın etraf ...

Şevketlu padişahım, baloya buyurmaz mıydınız?

Kim derdi ki Osmanlı sultanları konsere, operaya gidecek, yılbaşı, Noel kutlayacak… 19. yüzyılda Avrupalı ülkelerle temaslar daha önce görülmemiş oranda artınca Osmanlı Devleti’nin Batılı ülkelerle ilişkileri değişmiştir. II. Mahmut döneminden başlayarak önce devlet erkanının ve sonra sultanların, yabancı elçilikler tarafından düzenlenen balolara v ...

İstanbul’un en şahane haritalarını çizen adam ve Kadıköy

Pervititch Sigorta Haritaları, İstanbul’u çalışan, merak eden, araştıran kimselerin yakından tanıdığı bir malzemedir. 1922 ile 1945 yılları arasında çizilmişlerdir ve bu dönemin İstanbul sokakları, yapıları hakkında çok zengin bir içerik sunar çünkü haritalara yangın risklerini değerlendirmeyi sağlayacak eşsiz veriler işlenmiştir; bakmalara doyamaz ...

Eski Kadıköy’de zeytin ağaçları

Kadıköy’ün antik dönemlerdeki haliyle ilgili elimizdeki bilgilerden biri de Moda Yarımadası’nın karaya bağlandığı bölümün, yani kıstağın bugünkü halinden dar olduğu. Kurbağalıdere’nin daha içerlek bir haliç oluşturduğu söylenir. Buna göre Fenerbahçe Stadyumu tam kıyıda kalıyor, Belediye binası ile eski Salıpazarı’nın kurulduğu alan halicin içinde; ...

Gravier ailesi, Kadıköy ve Hasanpaşa gazhanesi

Yüz yıllık yakın tarihimiz olmasına karşın Kadıköy’de yaşamış birçok ailenin kent tarihimizin neresinde durduklarını, Kadıköy’ü Kadıköy yapan hangi olayların parçası olduklarını bilmiyoruz. Birçok şeyi tesadüfen öğreniyoruz. Yine öyle oldu ve 2019 yılının nisan ayında tarihin derinliklerinden çıkıp gelmiş fotoğraf albümleri 2000 Euro’ya Fransa’daki ...

İngilizler ve Moda

Kadıköy’de Moda Caddesi aksının antik dönemde de var olduğu düşünülür. Buna karşın 1700lerin haritalarında Kadıköy iki camisi olan küçücük bir köydür ve 1776 tarihli Kauffer Haritası’nda da yarımada ve çevresi, olduğu gibi bağlık olarak işlenmiştir. Haritada görülen “vignes” kelimesi, üzüm asmalarını tarif eder. Mühürdar sahilinde “kiosk” kelimesiy ...

Yeldeğirmeni’nde bir Fransız okulu

1911 yılının 6 Ağustos akşamı saat sekizde rahibeler kapıya koşarak seslendiler. Evler sırayla yanıyordu ve manastırı mutlaka korumak lazımdı.  - Su!.. Su!.. diye bağırıyordu rahibeler ama musluklardan bir türlü su gelmiyordu. Kıvılcımlar, manastırın birinci ve ikinci katlarına çoktan sıçramıştı. Merdivenler alevler içinde yıkılıyordu. Bir kaç k ...

Kadıköy sayfiyesi ve denizde yüzen evler

Kadıköy’ün yazlarında yakın yıllara kadar ne hoşluklar buluyordu insanlar fakat şehir değişip dönüştükçe kentte yaşam alışkanlıkları başka bir şekle evrildi. Örneğin Moda burnu ve çevresindeki koylar, Kadıköy’ün sayfiye olarak denizle buluşulan en renkli yerlerindendi. Günümüzde ise burnun etrafını dolaşan dolgu yol, İstanbul’u İstanbul yapan kıyı ...

Eski Kadıköy’ün yolları, Kızkulesi ve Altıyol’daki 12 Heykelli Saray

Khalkedon sadece günümüzdeki merkez Kadıköy’den ibaret olmayıp kuzeye doğru Boğaziçi kıyıları boyunca devam eden bölgeyi kontrol ediyordu. 16. yüzyılda Gyllius’un anlatmasına göre Kurbağalıdere’nin 1000 adım uzunluğa vardığı yerde Üsküdar’ı İzmit’e bağlayan yolun köprüsü vardı. Üstelik bu tarihlerde dere boyunca bir de sur duvarı yükseliyormuş. Kad ...

Erenköy'de köşkler ve hayat

Yüzyıllarca İstanbul’un karşı kıyısında, en şaşaalı zamanında sayfiye olarak değer bulan Kadıköy ve çevresi çeşitli sebeplerle Tarihi Yarımada’dan ve İstanbul’un mahallelerinden göç aldığı için gelişme imkanı bulmuş ve kalabalıklaşmıştır. Daha önce II. Dünya Savaşı sırasında Hitler’in şehri bombalayacağı söylentisi nedeniyle Kadıköy’e taşınan ailel ...

Askeri Tıp Okulu’nun Haydarpaşa’ya taşınması

Kimi kaynaklarda Sultan Abdülhamit vizyon sahibi olduğu için sağlık kuruluşları açılmasına destek vermiştir deniyorsa da saray hekimi Cemil Topuzlu Paşa’nın anlattıklarına bakılırsa en azından Askeri Tıp Okulu için destek gönüllü değil, mecburiyetten verilmiştir. Sultan II. Abdülhamit devrinde İstanbul’da iki tıp okulu vardı. Biri, Sirkeci Tren İst ...

Kadıköy’ün tarihi çevresi ve değişimler

Karşı kıyıda o şahane elverişli yarımada (Tarihi Yarımada) dururken önce Kadıköy tarafında şehir kurulmasına anlam veremeyip Körler Ülkesi efsaneleri yaratılmasının sebepleri vardı mutlaka. Antik yazarlar da Byzantion’un konumunu överken, Kalkhedon’un şansızlığından söz etmişler. Boğaz akıntıları bunlardan biri. Boğaz akıntısı, Boğaz’ın dar yeri ol ...

Deprem, İstanbul, kıyılar ve Kadıköy

Tarihteki depremlerin İstanbul’da yarattığı etkiler konuşulurken kaynaklarda Kadıköy ve Anadolu yakasından az söz edilir. Bunun çeşitli sebepleri var. Bir kere İstanbul, 19. yüzyılın ikinci yarısına gelene kadar günümüzde Tarihi Yarımada dediğimiz, Sarayburnu, Yedikule, Ayvansaray üçgeninde, Suriçi bölge ile sınırlı kalmıştır. Galata, Beyoğlu, Boğa ...

Abdülhamit devrinde Kadıköy’de Demiryolu ile Şamil ve Rıdvan Paşalar

Bağdat Demiryolu hattı, Haydarpaşa Garı’ndan 30 yıl önce yapıldı ve açıldı. Kadıköy’den Bostancı ve ötesine en kolay, en konforlu ulaşım aracı, tren idi. Demiryolu, yıllar içinde hem Kadıköy’ün çehresini değiştirdi, hem de toplumsal yaşamı etkiledi. Kent hizmetleri gelişip değişirken ortaya çıkan sorunlara bazen kan dondurucu ilkellikte çözümler bu ...

Khalkedon’da spor oyunları ve tiyatrolar

İstanbul’un antik dönemlerde nasıl bir yerleşim düzenine sahip olduğunu anlamaya çalışan araştırmacılar, farklı kaynaklardan elde ettikleri ipuçlarını birleştirip mantıklı bir sonuç ve yorum çıkarmaya çalışırlar. Kadıköy’ün antik dönemlerde nasıl bir yer olduğuyla ilgili bilmediklerimiz, bildiklerimizden çok olduğu için gidecek henüz çok yolumuz va ...

Kadıköy’de Kumluk

20. yüzyılın başlarında Kadıköy’de Yeldeğirmeni tepesini sağ yanınıza alıp çarşıdan Haydarpaşa’ya doğru yürürken çekilmiş fotoğrafların içine girebilseniz, kendinizi Ege’nin bir kıyı köyünde zannetmeniz işten bile değil. Deniz henüz doldurulmamış. O zamanlar Haydarpaşa Koyu denilen kıyıda sular şıpır şıpır sahile vuruyor. Ayaklarınızı suya sokup se ...

Antik devirlerde Kadıköy-Khalkedon

Kadıköy’ün antik dönemde nasıl bir yerleşim yeri olduğunu pek az biliyoruz. Akademik çalışmalar haricinde kaynağa ulaşmak zor. Antik kaynaklarda da örneğin Kalkhedon surlarıyla ilgili bilgi sınırlı. Şehir defalarca kuşatmaya uğramıştır. Surların kolayca aşılamayacak denli güçlü olduğu anlaşılıyor. Roma döneminde İmparator Valens, surların yıkılması ...

Süreyya Sineması, Suzan Lütfullah Hanım ve Süreyya Opereti

Süreyya Sineması'nın öyküsü Kadıköy tarihi için önemli. 1923'te inşaatına başlanan sinema, 1927'de açılmış. Köseoğlu Paşa’nın ikiz kâgir konağının yanı sıra sedir ağaçlarıyla doluymuş arazisi. 1908 yılında konak satışa çıkarılınca selamlık kısmını Süreyya Paşa, haremlik kısmını ise Kadıköy Metropolitliği satın alır. Süreyya Paşa, Kadıköy’e yaptığı ...

Bir zamanlar Suadiye, Emeç Yalısı ve Cahide Sonku

Alman Demiryolları Şirketi’nin müdürü Mösyö Huguenin, görevini büyük bir hırsla yerine getiren bir yönetici olarak Haydarpaşa – Pendik hattını döşetirken bölgenin köşkler, bağlar bahçelerle donanıp Caddebostan, Suadiye gibi ücra yerlerin nüfusunun artmasına katkıda bulunmuştur. Haydarpaşa – Pendik hattı sayesinde Kadıköy sahilleri kalabalıklaştıkça ...

Geçmişten günümüze Çiftehavuzlar’da hayat

Yüz yıl önce Çiftehavuzlar’da deniz kıyısından kışın kurt sesleri gelirmiş. Henüz her yer bağlık bahçelik, yollar toprak. Kadıköy’de Çiftehavuzlar semtine ismini veren ise içinde içilebilir su biriken gerçekten çifte havuz. Kaynağı tam bilinmeyen bir ayazmadan gelen su lıkır lıkır içilebilecek güzellikte ve ferahlıkta imiş. Havuzların küçük olanını ...

Acıbadem ve Şehzade Ziyaeddin Efendi Köşkü

Kadıköy’ün her yerinde ayrı bir saray masalı geçiyor usul usul ama duyabilmek için kulak kabartmak gerekli. Rasimpaşa Mahallesi’nden Çamlıca’ya kadar günümüzde Acıbadem olarak bilinen bölge, 17. yüzyılda Kızlarağası Mısırlı Osman Ağa’nın mülkü olarak geçer. Kadıköy’de olduğu gibi Acıbadem’de de çok sayıda haremağası iz bırakmış. 15. yüzyılda 100 bi ...

Kurbağalıdere, Gazhane ve Hasanpaşa çevresine tarihten bir bakış

Hasanpaşa, Kadıköy merkezi ile ötesini birleştiren bir bölgedir. Geçen yüzyıldan günümüze Kadıköy’ün karakteristiğindeki dönüşümü belirleyen değişimlere maruz kalmıştır fakat geçiş noktası olduğu için olsa gerek, üzerinde az durulan bir mahalledir. Hasanpaşa Gazhanesi’nin tarihi ise 19. yüzyıl sonlarına dayanıyor. Kuzguncuk’taki gazhane Anadolu yak ...

Kadıköy’de iz bırakan bir Alman ve Bostancı’da Huguenin köşkü

Anadolu yakasında ilk tren yolu hattı, Abdülaziz döneminde Haydarpaşa ile Pendik arasında inşa edildi ve 1872 yılında açıldı. Önce Gebze’ye, sonra İzmit’e uzatıldı. Zaman içinde Ankara’ya kadar gitmesi planlanırken anlaşma bozulunca, Bağdat Demiryolu hattının inşası için Almanlarla yeni bir anlaşma yapıldı.  Demiryolu çalışmaya başladıktan sonra ...

Kadıköy’ün Alman cemaati

Kadıköy’de Almanların varlığı daha çok Bağdat Demiryolu hattının ve Haydarpaşa Garı’nın inşası döneminde bilinir ancak Cumhuriyet döneminde de çok sayıda Alman Moda’ya gelip yerleşmiştir. 1930’lu yıllarda yeni kurulan Cumhuriyetin gereklerinden biri olarak bir üniversite reformu yapılması için girişimlerde bulunuldu. Aynı yıllarda Hitler hükümetini ...

Bir anının çağrıştırdıkları

Küçücük bir anı aklımdan çıkmayıp bana bu yazıyı yazdıran. 19. yüzyılın son çeyreğinde özellikle Abdülhamit devrinde paşaların satın aldıkları arazilere yaptırdıkları köşk ve konaklarla Kadıköy, Bostancı’ya kadar son derece hareketli ve renkli bir sayfiyeye dönüştü. Ancak köşkler ve konaklar sadece sayfiye değil, yaz kış oturulan daimi aile konu ...

Kadıköy’de Sultan V. Murat’ın sarayı

Kuyubaşı’nda günümüzde Marmara Üniversitesi yerleşkesinin bulunduğu yerde eskiden V. Murat Köşkü vardı. Burası biraz yüksekçe bir tepe üzerinde bomboş bir araziydi. Kuyubaşı’ndan Göztepe’ye doğru baktığınızda ufukta büyükçe bir ağaç kümesi arasında V. Murat’ın köşkünü seçebilirdiniz. Etrafı yüksek duvarlarla çevriliydi. O vakitler yoldan bakılınca ...

Göztepe'nin unutulmuş kuruluşu

Göztepe adının gözetlemekten geldiği söylenir. Bizans devrinde Çiftehavuzlar ile Caddebostan sahil şeridinin en yüksek noktası olan günümüzün Göztepe’sinde imparatorların Anadolu’ya çıkmadan önce dinlendikleri veya seferden dönerken gemileriyle şehre girmeden önce konakladıkları bir av köşkü anlatılır. 1329’da yapılan Osmanlı-Bizans antlaşmasına gö ...

Yılbaşı, Noel ve aralık sonunun kerameti

Son yıllarda yılbaşı kutlayanlar, bir Hristiyan kutlaması yapıldığını iddia edenlere, yılbaşı ile Noelin farklı şeyler olduğunu anlatmaya çalışıyor. 24 Aralık’ta Noeli kutlamak bir dini bayram olmaktan öteye Batı’da herkesin hoşuna giden bir gelenek ve keyif. Hz. İsa’nın doğum günü olarak ifade edilir. Halbuki Hz. İsa’nın doğum gününü bilen yok ger ...

Yeldeğirmeni’nde Fransızlar ve Almanlar

Yeldeğirmeni’nde 19. yüzyıla ait eğitim yapıları mimari çevreyi zenginleştiriyor ve bu kentsel biçimlenmede Fransız misyonerleriyle Almanların çekişmelerinin epeyi katkısı var. 19. yüzyılda Katolik misyonerler, Yeldeğirmeni’nde kayda değer bir nüfus yaratmazlar. Ancak her kesimden ve milletten bölge halkına verdikleri sağlık ve eğitim hizmetleriyle ...

Feneryolu’nda bir konak

Gazi Ahmet Muhtar Paşa, Abdülhamit döneminde ordunun isim yapmış kumandanlarındandı. Konağın yolunda Feneryolu İstasyonu’na giderken köprünün yokuşunu tırmanınca ötede çift kanatlı demir bir kapı varmış. Şimdi elbette yok. Kapıdan girince yol devam ediyor, iki yanında kestane ağaçları. Yan tarafta bir oda var ki buna Fener Odası derlermiş. Rafların ...

Kadıköy’de kaybolup gitmiş Katolik Ermeni ve İtalyan okulları

Yıllar önce Moda’da bir okul için araştırma yaparken bir bakkala girip sokakta okulun yerini sormuş, bakkaldan, “Burada öyle bir okul yok, hiç olmadı, olsa ben bilirdim, uzun yıllardır buradayız biz”, yanıtını almıştım. Dönüp sokağın ismini gösterdim: Mektep Sokak. Okuldan sadece sokağın adı kalmıştı fakat bakkal bir kere olsun bu sokak niçin Mekte ...

Yoğurtçu Parkı

Kurbağalıdere’nin Kalamış’ta denize döküldüğü sahilin, çok eskiden Hasanpaşa’ya yaklaşan daha içerlek bir kıyı çizgisiyle bir haliç oluşturduğu tahmin edilir. Vadinin alçak kesimleri İncirlibostan’a kadar suyla kaplıyken, zaman içinde alüvyonla dolmuş. Ayrıca derenin, denize kavuştuğu noktada Yoğurtçu Deresi adıyla da anıldığı zamanlar var. Günümüz ...

Fenerbahçe Tren İstasyonu

22 Eylül 1872 tarihinden itibaren Feneryolu Tren İstasyonu’ndan başlayıp TCDD tesislerinin bahçesinde biten bir tren yolu hattı, Fenerbahçe’ye yolcu taşıyordu. Darca bir dekovil hattı çapında hizmet verdiği de söylenir fakat fazlası olduğu anlaşılıyor. Fenerbahçe, deniz kenarı mesiresi olmasının yanı sıra, düzenli bahçeler içinde serpilmiş, birkaç ...

Haydarpaşa Çayırı ile yitip gidenler

Rivayete göre Sokrat antik dönemde günümüzdeki Koşuyolu ile Acıbadem arasında kalan bölgenin, Halkedonluların hipodromu olduğunu yazmış. Sokrat bunu gerçekten yazdı mı bilmiyoruz ama antik dönemde burada at yarışları ve binicilik sporlarının yapıldığı anlaşılıyor. Koşuyolu, bir hipodromun izlerini çağırıştıran biçimlenmesiyle bunu destekler nitelik ...

Kızıltoprak’ın hikâyesinden bir kesit

Kadıköy Bizans devrinde de imparatorluğun sayfiyesiydi. Kızıltoprak o zamanlar bağ bahçe içinde bir mesire imiş. Zareta Çeşmesi’nde büyücek bir havuzun içinde küçük timsahlar besledikleri anlatılır. Strabon’un şehirde bulunduğunu söylediği timsahlar acaba bunlar mıydı diyeceğim ama arada en az 300 yıl var. İşte o timsahlı havuzun olduğu yere yüzler ...

Moda’da Dame de Sion Okulu ve yer altı tünelleri

Osmanlı döneminde özellikle kapitülasyonlardan sonra her milletten insan gelip yazları Moda’da oturmaya başladı. İngilizler, Fransızlar, Avusturyalılar, İtalyanlar ve hatta Ruslar vardı. Bu aileler, Kadıköy’ün diğer yerlerinde yaşayan yerli halktan farklıydı; yaşam tarzları, giyimleri, konuştukları dil değişik ve Avrupai idi. Moda adı bundan mı, yo ...

Kasımpatılı ev, kumlu bağlar ve apartmanlar

Eskiden çarşıdan gelen asfalt kaplı ana cadde, yılların boş vermişliğiyle kanalizasyona dönmüş dereyi aşan köprüyü geçerek düz devam eder, camiye varınca ikiye ayrılırdı. Bir kolu aşağıya, sahile uzanır, diğeri ise yukarıya, tren yoluna kavuşurdu. Büyücek bir çay bahçesi vardı tren yolunun yakınında. Çay bahçesinin hemen arkasında da anneannemin, g ...

Kadıköy’ün ilk köşkünden son fıstık çamına

Kadıköy’ün ara sokaklarında alçak katlı bir apartman daha yıkılıp yerine 35 katlı binalar dikildikçe, mahallenin son kalan fıstık çamı da kesildikçe Kadıköy ahalisinin canı yanıyor. Kadıköy’ün o sayfiye hali, yaz kış çınaraltı püfürtüsüne karşı oturuyormuşuz hissi ne zaman gitti bizden ve ne zamandır üstünü ince bir tabaka plaza çimentosu örtmüş ma ...

Kadıköy’de buluşma vakti

Salgının ilk başladığı zamanlarda İtalya’da istisnasız herkesin ev hapsinde olduğu günlerde bir video düşmüştü sosyal medyaya. Gecenin karanlığında biri, pencerenin gerisinden boş sokağa arya okuyor, diğer evlerin açık pencerelerinden sesler ona katılıyordu. Çünkü insan sosyal bir varlık. Kadıköy de İstanbul’da her dönem bir buluşma yeri olmuştu ...