MASALLARDA TOPLUMSAL ROLLERİN ÖĞRETİLMESİ

VE CİNSİYETÇİLİK – 1
 

Sene başından bu yana devam eden yazı dizimizde; Başparmak üzerinden masallarda çocuk köleliğini, Fareli Köyün Kavalcısı üzerinden masallarda salgın hastalıkları, Kibritçi Kız üzerinden masallarda yoksulluk ve çocuk işçiliğini, Parmak Kız üzerinden masallarda çocuk yaşta evlendirmeleri, Kurşun Asker üzerinden masalların kapitalizmin elinde oyuncak olmasını işledik. İki bölümlük bu yazımızdaysa masallarda toplumsal rollerin öğretilmesine ve cinsiyetçiliğe genel bir giriş yapacağız. Daha sonra, Rapunzel, Külkedisi, Kırmızı Başlıklı Kız, Pamuk Prenses, Uyuyan Güzel ve bunların farklı versiyonları üzerinden bu konuda derinlemesine ilerleyeceğiz.

Masallar, eski çağlardan bu yana gerek çocukları gerekse de toplumu şekillendirmek, disipline etmek için kullanılmış olan araçlardandır. Doğumdan itibaren kızlar için pembe, erkekler için mavi kalıplarının aşılanması gibi toplumun kız ve erkek çocuklarından beklediği roller de masallar aracılığıyla adeta beyinlerine ince ince işlenmektedir. Okuma yazma bilmeyen ilkel dönem ve topluluklardaki temel eğitim aracı olan masallar, gelişen teknolojiyle birlikte biraz daha geri plana itilse dahi, çağın koşullarına adapte olarak -yeniden yazımları, çizgi filmleri, filmleri, oyuncakları, bilgisayar oyunları vs. sayesinde- bu işlevlerini sürdürmeye devam etmektedir.

Masallarda erkek çocuklarından mücadele etmesi, kahramanlık göstermesi, karmaşık durumları çözmesi, olgunlaşması beklenir; bunların sonunda da kadınla, unvanla ya da zenginlikle ödüllendirilir. Korkmayı Öğrenenin Masalı’nda, korkmayı bilmeyen tembel oğlanı babası evden kovar. Yola çıkan çocuğun başından türlü macera geçtikten, türlü kahramanlık gösterdikten sonra prensesle evlenerek ödüllendirilir. Başparmak masalında ise, fakir ailesini zor durumdan kurtarmak için yola çıkan çocuk zenginlikle evine döner. Boratav’ın Dünya Güzeli masalında, babasını iyileştirmek için maceraya atılan üç şehzadeden, kahraman ve iyi kalpli olanı hem dünya güzeli prensesle evlenir hem de babasının yerine tahta çıkar.

Görüldüğü üzere, yol metaforu kahramanı erkek olan masallarının olmazsa olmaz unsurlarındandır. Çünkü masallarda yol olgunlaşmayı temsil eder ve yolun sonunda olgunlaşmayla birlikte, evlilik, evin geçimini sağlayacak zenginlik ve toplumsal statüde yükselme -biri, ikisi ya da tamamı-  gerçekleşir. Baba, erkek çocukları için olgunlaşmayı genellikle başlatan katalizördür. Ya tembel oğlanı evden kovar, ya oğlan güçten düşen babaya yardım etmek amacıyla yola çıkar ya da vaat edilen ödülü kazanmak -onun yerine layık olmak- için maceraya atılır. Oidipus Kompleksi’nin yoğun hissedildiği çocuklukta, rakip olarak görülen babanın yerine geçme duygusu masallar aracılığıyla tatmin edilir. Erkek çocuk, güçten düşen babanın yerine tahta geçer, evin geçimini sağlayarak evin reisi olur, babaya kendini ispat etmek için ayağına çağırıp kazandıklarını göstererek egosunu tatmin eder. Baba genellikle kahramanlık gösteren oğluna erkini bırakarak kenara çekilirken, kimi zaman bunu yapmaz; o durumda da -tıpkı doğada olduğu gibi- genç erkek yaşlı olanı alt ederek zorla yerine geçer.        

Masallar kız çocuklarına da, erkekler gibi evlilik, zenginlik ve asalet -hemen her zaman üçünü birden- vaat ederken, erkek çocuklarından farklı olarak mücadele etmelerini, kahramanlık göstermelerini beklemez; aksine uyumlu, sabırlı, sessiz, çalışkan olmalarını öğütler. Uyuyan Güzel, yüzyıl uyumasının karşılığında prenses olarak uyanır. Külkedisi evi silip süpürmesinin, tahtalarını ovmasının karşılığını prenses olarak alır. ‘Çirkin’ de olsa erkeğine katlanan ‘Güzel’ yakışıklı prense kavuşur. Tek meziyeti otuz kat şiltenin altındaki bezelyeden rahatsız olmak olan kız, kraliçe olur. Asilik yapan, ana babalarının (büyüklerinin) sözünü dinlemeyen kızlar mutlaka cezalandırılır ama yürekleri temizse yaratıcının inayetiyle affedilerek sonunda mutluluğa kavuşturulur. Yani tekkeyi bekleyen çorbayı içer; çilesini çeken ödülü kapar. Pamuk Prenses, tarak, korse gibi boş güzellik heveslerinin peşinde koşarak, büyüklerinin (baba yerine geçen cücelerin) sözünün dışına çıktığı için ölümle cezalandırılır, sonra ‘erkek’ (prens) tarafından kurtarılır. Kırmızı Başlıklı Kız, annesinin sözünü dinlemeyerek erkeklerin sözüne kanarak doğru yoldan saptığı için ölümle cezalandırılır, sonra ‘erkek’ (avcı / oduncu) tarafından kurtarılır. Rapunzel annesinin (annesinin yerine geçen cadının) sözünü dinlemeyip kuleye erkek aldığı için saçını -güzelliğini- kaybederek evden kovulur, uzun yıllar süren çilenin sonunda prensle birbirlerine kavuşabilirler.

Masallarda, söz dinlemeyen ‘asi’ kızlar belli bir süre ölümle, çileyle sınandıktan ve günahlarının kefaretini ödedikten sonra diriltilerek, çilelerine son verilerek mutluluğa kavuşsalar da, kahramanlığa soyunan yani erkeklerin rollerini çalan kadınlar genellikle iyi görünmez ve feci şekilde cezalandırılırlar. (Ortaçağ’da şekillenen masallarda kimi kadınlar, şeytanın dünyadaki temsilcisi, cadı olarak görülürler ve engizisyon kararlarının türevi olarak yakılarak ya da feci işkencelerden geçirilerek katledilirler. Bu arada iyi kızların acısız ölümlerine de dikkat çekmek isterim. Elma boğazına takılır, kurt hiçbir yerine zarar vermeden tek parçada yutar vs.) Pamuk Prenses’in üvey annesi tutkusunun peşinde koştuğu için kızgın ayakkabılarla ölünceye kadar dans ettirilir. Hansel ile Gretel’in cadısı fırında yakılır. Yakışıklı prensi elde etmeye çalışmaktan başka günahları olmayan Külkedisi’nin kardeşlerinin her iki gözü de oyulur. Tüm bu anlatılanlardan sonra kız çocukları ister istemez, sessiz sakin biçimde bir kenarda oturup, kısmetini bekler, biraz ayaklanacak olsa terliği poposuna yiyeceğini masallardan öğrenmiştir, çünkü. (,)

Çünkü diyelim, ay sonunda bir kez daha buluşmak üzere; hem masallarda cinsiyetçiliğe girişimizi tamamlamak hem de yeni yılınızı kutlamak üzere buraya virgülü koyalım,

Yazarın Diğer Yazıları

BABA BANA MASAL ANLATMA – 30

OSCAR WILDE MASALLARINDA SOSYALİZM VE İNSAN RUHU - 4 Kürk Mantolu Madonna ve samurlar içinde Mona Lisa     Sabahattin Ali, hiç Oscar Wilde okumuş mudur, onun Sırrı Olmayan Sfenks öyküsünden haberi var mıdır? Bilmiyorum. Buna ilişkin hiçbir yerde bir kanıta rastlamadım ama ben Oscar Wilde’ın Sırrı Olmayan Sfenks öyküsünü her okuduğumda aklıma S ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 29

Oscar Wilde Masallarında Sosyalizm ve insan ruhu -3 Genç Kral Skolastik Fantazya isimli kitapta yer alan “Simurg’un Kanatlarını Takmak mı? Sarayın Merdivenlerine Camdan Ayakkabı Bırakmak mı?” isimli makalesinde Melek Özlem Sezer, masallarda halkın krallık sistemini asla sorgulamamasını eleştirir: “Ülke yönetiminin bir sistem ve bilinç gerekti ...

Baba Bana Masal Anlatma- 28

Oscar Wilde masallarında sosyalizm ve insan ruhu -2   Mutlu Prens Pinokyo, Gulliver’in Yolculukları gibi yetişkinler için yazılmış pek çok roman zamanla kısaltılarak, ‘zararlı’ kısımları ayıklanarak kuşa çevrilerek çocukların okumasına hazır hale getirilmiştir. Büyükler için yazılan kimi masallar anlamından kopartılarak çocuklara anlatılmaya ...

Baba Bana Masal Anlatma – 27

Oscar Wilde masallarında sosyalizm ve insan ruhu -1 Tam adıyla söyleyecek olursak, Oscar Fingal O’Flahertie Wills Wilde ya da Herkes Öldürür Sevdiğini diye dilimize yerleşmiş olan Reading Zindanı Baladı’nın şairi, masal yazarı, sosyalist, ahlaksız Oscar Wilde.  Kulak verin sözlerime iyice,  Herkes öldürebilir sevdiğini Kimi bir bakışıyla ya ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 26

Rapunzel üzerinden çocuğa erginleşmenin anlatılması -2 Doğulu kimi edebiyat tarihçileri, Rapunzel’in esin kaynağının 11. Yüzyılda Firdevsi’nin yazdığı Şehname’de geçen Rudaba olduğu söyler. Şehnâme’de, Rüstem’in, Hükümdar Zal’ın kalesi Kabil’e, hükümdarın kızı Rudaba’nın sarkıttığı saçlarına tırmanarak girmesi anlatılır. Benzer bir olayı Osmanlı ...

Baba Bana Masal Anlatma – 25

RAPUNZEL ÜZERİNDEN ÇOCUĞA ERGİNLEŞMENİN ANLATILMASI - 1  Uzun sarı saçlı Rapunzel’i, kapatıldığı kuleyi falan hepimiz biliriz de masalın adının nereden geldiğini, sonunun nasıl olduğunu pek bilmeyiz. Fazla meraklandırmadan söyleyeyim masal adını maruldan alıyor. Yani Rapunzel, tıpkı kıvırcık, göbek, Çin gibi bir marul türünün adı. Bizim pazar ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 24

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN  MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 4 Babanın öz kızına göz koymasının yanı sıra gelinini almak için oğlunu öldürmeye çalışmasına da rastlarız masallarda. Boratav’ın Kral Padişahının Kızı böyle bir masaldır. Oğluna, kral padişahının kızını almak için iki sene harp ettiği savaştan yenilgiyle ayrılan padişahtır, bu namus ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 23

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN  MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 3 Ütelek ve Ahu Melek gibi bir başka Boratav masalı olan Yıldırım Padişahı’nda gene kızına göz koyan bir baba görürüz, ancak kızı kurtaran Yıldırım Padişahı da pek yüzüne bakılacak adam değildir. Masal boyunca resmen kızı taciz eder ve kız en sonunda tacizcisiyle evlenir. Bu masal as ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 22

Masallarda ensestin izini Grimm Kardeşlerin Binderili masalı üzerinden sürmeye başlamıştık, sonrasında bir Anadolu masalı olan Geyik Sultan’da da benzeri istismara rastlamıştık. “Durun, siz evlenemezsiniz. Siz baba kızsınız!” repliği Yeşilçam filmlerinde bile yoktur ama masalları okurken bunu yüksek sesle dile getirmemiz gerektiğini anlıyoruz. Pert ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 21

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 1 Çocuğunuza her gece yatmadan önce masal okuyorsunuz. Evdekiler bitti. Kitapçıya gidip, ne alsam ne alsam diye bakınırken gözünüz Grimm Masalları’na takılıyor. Tabii ya, siz de bu masallarla büyüdünüz. Hemen alıyorsunuz. Akşam çocuğunuz yatıyor, siz de başucuna oturup kitabı açıyorsunuz ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 20

KÜLKEDİSİ / CİNDERELLA MASALI ÜZERİNDEN   TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 4  Cinderella masalının altında gizli bir cinsel tutku yattığı söyleyerek, geçen yazıyı bitirmiştik. Daha da ileri gideyim, bu masalın kodlarında ayak fetişizmi gizlidir. Nasıl yani? diyerek kafanızı kaşıdığınızı görür gibiyim. Bunca ay sabrettiniz, yazın ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 19

Külkedisi / Cinderella masalı üzerinden toplumlar arasındaki farkların izinin sürülmesi - 3 Cinderella’nın, Küçük Annette isimli Fransız varyantı, geçen yazımızda bahsetmiş olduğumuz Eflatun Cem Güney’in Sırmalı Pabuç masalına daha yakın durmaktadır. Masal köyde geçer ve Annette koyun güder. Kötü kalpli üvey anne kızını etle beslerken, Annette h ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 18

KÜLKEDİSİ / CİNDERELLA MASALI ÜZERİNDEN  TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 2  Geçen yazımızı Cinderella’nın cariye olduğunu söyleyerek noktalamıştık. Kaldığımız yerden devam edelim o zaman. Yunanca yazan Romalı yazar Claudius Aelianus’un milattan sonra üçüncü yüzyılda, Antik dönem yazarlarından alıntılayarak derlediği Varia Hi ...

Baba bana masal anlatma – 17

KÜLKEDİSİ / SİNDİRELLA MASALI ÜZERİNDEN TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 1  Külkedisi aslında 9. yüzyıldan kalma eski bir Çin masalıdır ama sadece Avrupa’da 550’yi aşkın değişik biçimde anlatılmaktadır. Hatta Binbir Gece Masalları’nda bile yer almaktadır ama orada ayakkabı yerine daha doğulu bir obje olan halhal kullanılmıştır. ...

HANSEL VE GRETEL MASALI ÜZERİNDEN TARİHSEL OKUMA VE ERGİNLEŞME - 3

Çocukları eve dönüş yoluna çıkartmadan önce aklıma gelen bir hususu yazmazsam rahat edemem. Hansel’in, kıpırdayamadığı daracık kafese kapatılarak, kesilip yenilmek üzere sürekli beslenmesi sizlere bir şeyler çağrıştırıyor mu? Orta Çağ’da tavukları ya da başka hayvanları daracık kafeslerde besiye çekip, kısa sürede şişmanlatıp kesmek gibi bir uygula ...

HANSEL VE GRETEL MASALI ÜZERİNDEN TARİHSEL OKUMA VE ERGİNLEŞME - 2

Hansel ve Gretel’i ormanı derinlerinde bırakmış ve biz de peşleri sıra masalın içinde ilerlemiştik. Hansel ve Gretel’i kayboldukları ormandan kurtarmaya ne dersiniz? Ormanın haritasını çözebilmemiz için biraz yardıma ihtiyacımız olacak. En büyük yardımcılarımız Pinhan Yayınları tarafından basılan orijinaline sadık çevirisi ile Can Evrim Aslan’ın Ya ...

Hansel ve Gretel masalı üzerinden tarihsel okuma ve erginleşme - 1

“Baba Bana Masal Anlatma” diyerek başladığımız yazı serüvenimizde bir yılı devirdik, ilginiz ve izniniz olursa bu yıl da size masal anlatmaya devam edeceğim. Dilerim bu esnada sizler sonu mutlu biten masalların kahramanı olduğunuz bir sene yaşarsınız. 2023’e en sevdiğim masallardan olan ve sosyolojik açıdan hayli malzeme barındıran Hansel ve Gretel ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 13

MASALLARDA TOPLUMSAL ROLLERİN ÖĞRETİLMESİ VE CİNSİYETÇİLİK - 2 Masalların daha küçücük çocukken toplumsal rolleri kafamıza nasıl soktuğunun izini sürmeye, geçen yazıda koyduğumuz virgülden devam edelim, dilerseniz. Masallarda kızlardan beklenenin ev işi ve temizlik olduğu, beyinlerine bir dantelâ gibi işlenir. Orman Evi (Yoksul Oduncu) masal ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 11

MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI  KURŞUN ASKER – 3   Evet, kola, çay, kahve derken bu yazı dizimizin sonuna geldik. En güzeli su elbette ama suları da zehirli maddelerle kirlettiğimiz için onları da ancak bir dizi işlemden geçirip arıttıktan sonra içer olduk. Çocukluğumuzdaki gibi derelerden pınarlardan su içmeye kalksak, maazall ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 10

MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI KURŞUN ASKER – 2 Geçen yazıda sizlere Kurşun Asker’i kapitalizmin elinde oyuncak olmaktan kurtaran kahraman bilim insanı Clair Patterson’un hikâyesini anlatacağımdan bahsetmiştim değil mi? Demli çaylarımızı içip kafamız iyice açıldığına göre ekonominin ve bilimin karmaşık dünyasına girebiliriz. İlk ot ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 9

MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI  KURŞUN ASKER – 1  Karl Marx, çok doğru bir tespitle, “Kapitalizm, gölgesini satamadığı ağacı keser!” der ya, gerçekten de kapitalizm kullanamadığı şeyleri yok ederken kullanabildiklerini farklı ambalajlar içinde tüketiciye sunar. Bolivya dağlarında öldürdüğü Che Guevara’nın purosundan çakmağına, ...

Baba Bana Masal Anlatma – 8

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 3 Efendim, nihayet Parmak Kız – Thumbelina masalımızı anlatmayı bitirdik. Kralın yaptığı densizlik sinirlerimi bozsa da, kırlangıcın mutsuzluğuna üzülsem de şimdi daha iyiyim. Umarım Parmak Kız da, iyi ve mutludur, kralı yontarak insana benzetmiştir. Dilerseniz art ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 7

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 2 Geçen yazımızda anlatmaya başladığımız Parmak Kız masalını Köstebek’in Thumbelina’ya cinsel saldırıda bulunması üzerine daha fazla devam edemeyerek kesmiştik. Elbette yaptıkları Köstebek’in yanına kar kalmayacak. Buyurun o zaman masalın devamına… Köstebek, rah ...

Baba Bana Masal Anlatma – 6

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ: ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 1 Ülkemizde Parmak Kız olarak bilinen Andersen masalı fantastiktir, macera doludur, acıklıdır, sonu bile tam mutlu değil, parçalı bulutludur. Disney, Thumbelina’dan bir doğa savaşçısı yaratmıştır. Gözünü hırs bürümüş, bir parkı yok etmeye çalışan kapitalistlere ...

Baba Bana Masal Anlatma - 5

MASALLARDA YOKSULLUK VE ÇOCUK İŞÇİLER: KİBRİTÇİ KIZ’IN KIZIL İNTİKAMI İşçi Bayramı ile başlayan Mayıs ayında, çocuk işçiliğinin son bulmasını dileyerek, o çok bildik masala farklı bir açıdan yaklaşmaya ne dersiniz? Babasının ölümü üzerine, çocuk yaşta okulu bırakarak çalışmak zorunda kalan Andersen’in pek çok masalında çocuk işçiliğine ve çocukl ...

Baba Bana Masal Anlatma - 4

MASALLARDA SALGIN HASTALIKLAR: FARELİ KÖYÜN KAVALCISI Son dönemlerde sokak hayvanlarının şehirlerden tamamen çıkartılarak, hayvan barınaklarına hapsedilmesi tartışmaları ünlü bir sanatçımızın attığı tweet’le daha da alevlendi. Bir kap yemek, bir tas su ve bir de başlarının okşanmasından başka bir şey beklemeyen can dostlarımızı şehirden kovdu ...

Baba Bana Masal Anlatma-3

Masallarda Çocuk Köleliği  Parmak kadar çocukların satılması -2   Geçen ayki yazımızda masallarında parmak kadar çocukların satılmasının izini sürmeye Grimm Kardeşlerin Başparmak masalıyla Almanya’da başlamıştık ve Pertev Naili Boratav’la yurda giriş yapacağımızı söylemiştik. O halde buyrun Nohut Oğlan’a…    Boratav’ın Nohut Oğlan masalınd ...

Baba bana masal anlatma-2 

MASALLARDA ÇOCUK KÖLELİĞİ PARMAK KADAR ÇOCUKLARIN SATILMASI -1 Bu sayıda hangi masalı anlatsam diye düşünürken geçenlerde ‘Kim Milyoner Olmak İster?’ yarışma programında Kenan İmirzalıoğlu’nun sorduğu “1980’lere kadar hangi ülkedeki yetim, gayrimeşru doğmuş, ebeveyni alkolik, ayrılmış veya fakir olan çocuklar devlet tarafından bazen açık artı ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 1 

Evvel zaman içinde Evvel zaman içinde, kalbursaman içinde Develer tellal iken, pireler berber iken. Annem kaşıkta, babam beşikte iken… Ben babamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken, Babam düştü beşikten, alnını yardı eşikten. Annem kaptı maşayı, babam kaptı küreği, Gösterdiler bana kapı arkasındaki köşeyi… Neyse sözü fazla ...