MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI 

KURŞUN ASKER – 1 

Karl Marx, çok doğru bir tespitle, “Kapitalizm, gölgesini satamadığı ağacı keser!” der ya, gerçekten de kapitalizm kullanamadığı şeyleri yok ederken kullanabildiklerini farklı ambalajlar içinde tüketiciye sunar. Bolivya dağlarında öldürdüğü Che Guevara’nın purosundan çakmağına, şapkasından tişörtüne, kolyesinden bilekliğine, telefon kılıfından termosuna binlerce ürününü pazarlamakta herhangi sakınca görmez. Öyle ki alışveriş sitelerinde ‘Che Guevara Hediyelik Eşya’ başlığı altında binlerce ürün çeşidiyle karşılaşmanız işten bile değildir. Noel Baba, belki de kapitalizmin ilk kurbanlarındandır. Demre’de yaşamış olan ihtiyacı olanlara yardım etmesiyle bilinen Aziz Nikolas ölümünden sonra denizcilerin ve çocukların azizi ilan edilmiştir ama Antalya’nın yakıcı sıcağında asla kürk giymemiştir. IV. yüzyılda yaşamış olan Aziz Nikolas Türkiye’den yola çıkıp, IXX. yüzyıl Amerika’sına varana kadar sadece kürk kuşanmakla kalmaz adı da Santa Claus olarak değiştirilir. Ama Santa Claus, hemşerimiz Aziz Nikolas kadar gani gönüllü değildir, o çocuklar arasında ayırım yaparak sadece uslu çocuklara hediye verir. Bu arada Amerika, Santa Claus’u da değiştirir, yıllarca bir papaz gibi giyinmiş olarak resmedilen Noel Baba imajını fazla dini bulan Amerikan gazete ve dergileri, ona kürklü yeşil renkli kışlık kıyafetler giydirmeyi uygun bulur. Kapitalizmin ağına bulaşan Noel Baba’nın oyuncak endüstrisine katkısından gözü kamaşan Coca Cola, o zaman bizim için de o yeşil kürkünü çıkartıp allara bürüneceksin der. 1930’lu yıllarda kışın düşen satışlarını artırmak için “Susuzluk Mevsim Bilmez” sloganlı bir kampanya düzenler. Kampanyanın ana figürü de elinde kola şişesiyle kırmızı beyazlı kıyafetler içinde kahkahalar atan bizim Noel Baba’dan başkası değildir. Kapitalizmin elinde oyuncak olan meşhur figürlerden biri de Andersen’in Kurşun Asker’idir. O zaten oyuncak ne var ki bunda demeden önce anlatacaklarımı bir dinleyin isterseniz. 

Andersen’in çileli çocukluğuyla doğru orantılı olarak masallarında elem ve üzüntünün yoğun olduğunu görürüz. Hatta öyle ki bunlar bir çocuğun dünyasını alt üst edecek kadar şiddetlidir. Papatya öyküsünde tarla kuşunu kafese kapatan çocukların ona yem vermeyi unutarak ölüme terk etmesini karnımıza kramplar girerek okuruz. Noel gecesi kibrit satan küçük Kibritçi Kız’la birlikte donarız. Kurşun Asker de benzer şekilde yüreğimize oturan masallardandır. Grimm Kardeşler’den farklı olarak Andersen’in betimlemelere ve kahramanların kişilik tahlillerine girişmesi onun masallarının aslında hikâyeye daha yakın durmasını sağlar. Bu da okuyanların kalplerine indirilen ölümcül darbelerinin şiddetini arttırır. Andersen için ülkemizin çocuk edebiyatındaki ‘Kemalettin Tuğcu Duygusallığı’nın’ Danimarka’daki öncülüdür, diyebiliriz.

Kurşun Asker, oldukça trajik bir masaldır. Çocuğa yaş günü hediyesi olarak alınan yirmi beş kurşun askerden birinin bacağı eksiktir. Ama o bu eksikliğine rağmen diğerleri gibi sapasağlam ayakta nöbetini tutar. Bu sırada bir bacağını yukarı kaldırdığı için tek bacaklı gibi gözüken balerine -kendisi gibi eksik olduğu düşüncesiyle- âşık olur. (Burada kurşun askerin balerin tamam olsa kendisine bakmayacağı ama bu özdeşlik ve karşılıklı şefkat duygusuyla bir şanslarının olacağı düşüncesiyle hareket ettiğini görürüz. Andersen’in yansıması olan kurşun asker, yazardaki güvensizlik ve kendini hor görmenin yanı sıra alınganlık ve ‘gurur yapma’nın tezahürü gibidir.) Kurşun asker pencereden düşer, onu bulan çocuklar kâğıttan bir gemiyle yolculuğa yollarlar. Başından türlü macera geçtikten sonra bir balık tarafından yutulur ve balık, çocuğun ailesi tarafından alınınca evine geri döner. (Burada Yunus Peygamber ve kurtarıcı miti masalın içine yerleştirilmiştir.) Ancak balığın karnından çıktığı için artık pis ve yıpranmış olan kurşun askeri çocuğun kardeşi alıp şömineye atar. Kurşun asker ateşin içinde erirken, balerin de havalanır ve süzülerek kendisine âşık olan askerin yanına konar. Ertesi sabah küllerin içinde kurşun bir kalp bulunur. 

Kurşun askerler, eski Mısır mezarlarından Alman generallerin masalarına varıncaya dek, çok farklı yer ve kültürde karşımıza çıkar. Almanya’da 1730’larda iki taş kalıp arasına kalay dökülerek asker heykelcikleri yapılmaktaydı. Büyük Frederik’in savaşarak topraklarına toprak katmasıyla birlikte minyatür asker üretimi de patlama yapmıştır. Öyle ki, bu askerler bizzat cephede de savaşmışlardır, hatta yaralanıp bacaklarını bile kaybetmişlerdir. XVII. – IXX. yüzyıl arasında komutanlar savaş taktik planları yaparken, haritaların üzerinde gerçek birlikleri temsilen bu minyatür askerleri kullanmışlardır. Her ne kadar Andersen, tek bacaklı kurşun askerin üretim hatası olduğunu yazsa da, ünlü çocuk yazarı Yalvaç Ural, bacağını girdiği bir savaşta kaybeden cesur bir gazi olduğuna inanmaktadır.  

Masalın acıklı yapısının çocuklar için uygun olup olmadığı bir yana insanın kötülüğüne şahit olan bir başka yanı daha vardır ki, Kurşun Asker’i kapitalizmin elinde oyuncak yapan da budur. Clair Patterson, masalı esaretten kurtarıp çocuklara geri veren, kahraman bilim insanıdır. Hikâyemiz de aslında onunla ilgilidir. Bunca laf anlatırken dilim damağım kurudu, izin verirseniz iki yudum bir şeyler içmek için burada ara verelim. Elbette kola içmeyeceğim. Çay ne güne duruyor? Haa çay, bu topraklarda en çok tüketilen içecek olmasına rağmen gelişi kahveden bile çok sonraya dayanır. Türkiye’de üretilemediği için Yemen’den ithal edilen kahvenin fiyatının özellikle I. Dünya Savaşı’ndan sonra alıp başını gitmesi karşısında alternatif ürün arayışına giren Yeni Cumhuriyetimiz Gürcistan’dan aldığı çay tohumlarını Rize’de eker ve böylece Türk çayı efsanesi başlar. Daha fazla lafa tutmayın beni, çaydanlıktaki su kaynadı, demlemeye gidiyorum. Gelecek sayıda Kurşun Asker’den devam etmek üzere, hoşça kalın, çayda kalın.  

Yazarın Diğer Yazıları

BABA BANA MASAL ANLATMA – 30

OSCAR WILDE MASALLARINDA SOSYALİZM VE İNSAN RUHU - 4 Kürk Mantolu Madonna ve samurlar içinde Mona Lisa     Sabahattin Ali, hiç Oscar Wilde okumuş mudur, onun Sırrı Olmayan Sfenks öyküsünden haberi var mıdır? Bilmiyorum. Buna ilişkin hiçbir yerde bir kanıta rastlamadım ama ben Oscar Wilde’ın Sırrı Olmayan Sfenks öyküsünü her okuduğumda aklıma S ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 29

Oscar Wilde Masallarında Sosyalizm ve insan ruhu -3 Genç Kral Skolastik Fantazya isimli kitapta yer alan “Simurg’un Kanatlarını Takmak mı? Sarayın Merdivenlerine Camdan Ayakkabı Bırakmak mı?” isimli makalesinde Melek Özlem Sezer, masallarda halkın krallık sistemini asla sorgulamamasını eleştirir: “Ülke yönetiminin bir sistem ve bilinç gerekti ...

Baba Bana Masal Anlatma- 28

Oscar Wilde masallarında sosyalizm ve insan ruhu -2   Mutlu Prens Pinokyo, Gulliver’in Yolculukları gibi yetişkinler için yazılmış pek çok roman zamanla kısaltılarak, ‘zararlı’ kısımları ayıklanarak kuşa çevrilerek çocukların okumasına hazır hale getirilmiştir. Büyükler için yazılan kimi masallar anlamından kopartılarak çocuklara anlatılmaya ...

Baba Bana Masal Anlatma – 27

Oscar Wilde masallarında sosyalizm ve insan ruhu -1 Tam adıyla söyleyecek olursak, Oscar Fingal O’Flahertie Wills Wilde ya da Herkes Öldürür Sevdiğini diye dilimize yerleşmiş olan Reading Zindanı Baladı’nın şairi, masal yazarı, sosyalist, ahlaksız Oscar Wilde.  Kulak verin sözlerime iyice,  Herkes öldürebilir sevdiğini Kimi bir bakışıyla ya ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 26

Rapunzel üzerinden çocuğa erginleşmenin anlatılması -2 Doğulu kimi edebiyat tarihçileri, Rapunzel’in esin kaynağının 11. Yüzyılda Firdevsi’nin yazdığı Şehname’de geçen Rudaba olduğu söyler. Şehnâme’de, Rüstem’in, Hükümdar Zal’ın kalesi Kabil’e, hükümdarın kızı Rudaba’nın sarkıttığı saçlarına tırmanarak girmesi anlatılır. Benzer bir olayı Osmanlı ...

Baba Bana Masal Anlatma – 25

RAPUNZEL ÜZERİNDEN ÇOCUĞA ERGİNLEŞMENİN ANLATILMASI - 1  Uzun sarı saçlı Rapunzel’i, kapatıldığı kuleyi falan hepimiz biliriz de masalın adının nereden geldiğini, sonunun nasıl olduğunu pek bilmeyiz. Fazla meraklandırmadan söyleyeyim masal adını maruldan alıyor. Yani Rapunzel, tıpkı kıvırcık, göbek, Çin gibi bir marul türünün adı. Bizim pazar ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 24

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN  MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 4 Babanın öz kızına göz koymasının yanı sıra gelinini almak için oğlunu öldürmeye çalışmasına da rastlarız masallarda. Boratav’ın Kral Padişahının Kızı böyle bir masaldır. Oğluna, kral padişahının kızını almak için iki sene harp ettiği savaştan yenilgiyle ayrılan padişahtır, bu namus ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 23

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN  MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 3 Ütelek ve Ahu Melek gibi bir başka Boratav masalı olan Yıldırım Padişahı’nda gene kızına göz koyan bir baba görürüz, ancak kızı kurtaran Yıldırım Padişahı da pek yüzüne bakılacak adam değildir. Masal boyunca resmen kızı taciz eder ve kız en sonunda tacizcisiyle evlenir. Bu masal as ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 22

Masallarda ensestin izini Grimm Kardeşlerin Binderili masalı üzerinden sürmeye başlamıştık, sonrasında bir Anadolu masalı olan Geyik Sultan’da da benzeri istismara rastlamıştık. “Durun, siz evlenemezsiniz. Siz baba kızsınız!” repliği Yeşilçam filmlerinde bile yoktur ama masalları okurken bunu yüksek sesle dile getirmemiz gerektiğini anlıyoruz. Pert ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 21

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 1 Çocuğunuza her gece yatmadan önce masal okuyorsunuz. Evdekiler bitti. Kitapçıya gidip, ne alsam ne alsam diye bakınırken gözünüz Grimm Masalları’na takılıyor. Tabii ya, siz de bu masallarla büyüdünüz. Hemen alıyorsunuz. Akşam çocuğunuz yatıyor, siz de başucuna oturup kitabı açıyorsunuz ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 20

KÜLKEDİSİ / CİNDERELLA MASALI ÜZERİNDEN   TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 4  Cinderella masalının altında gizli bir cinsel tutku yattığı söyleyerek, geçen yazıyı bitirmiştik. Daha da ileri gideyim, bu masalın kodlarında ayak fetişizmi gizlidir. Nasıl yani? diyerek kafanızı kaşıdığınızı görür gibiyim. Bunca ay sabrettiniz, yazın ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 19

Külkedisi / Cinderella masalı üzerinden toplumlar arasındaki farkların izinin sürülmesi - 3 Cinderella’nın, Küçük Annette isimli Fransız varyantı, geçen yazımızda bahsetmiş olduğumuz Eflatun Cem Güney’in Sırmalı Pabuç masalına daha yakın durmaktadır. Masal köyde geçer ve Annette koyun güder. Kötü kalpli üvey anne kızını etle beslerken, Annette h ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 18

KÜLKEDİSİ / CİNDERELLA MASALI ÜZERİNDEN  TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 2  Geçen yazımızı Cinderella’nın cariye olduğunu söyleyerek noktalamıştık. Kaldığımız yerden devam edelim o zaman. Yunanca yazan Romalı yazar Claudius Aelianus’un milattan sonra üçüncü yüzyılda, Antik dönem yazarlarından alıntılayarak derlediği Varia Hi ...

Baba bana masal anlatma – 17

KÜLKEDİSİ / SİNDİRELLA MASALI ÜZERİNDEN TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 1  Külkedisi aslında 9. yüzyıldan kalma eski bir Çin masalıdır ama sadece Avrupa’da 550’yi aşkın değişik biçimde anlatılmaktadır. Hatta Binbir Gece Masalları’nda bile yer almaktadır ama orada ayakkabı yerine daha doğulu bir obje olan halhal kullanılmıştır. ...

HANSEL VE GRETEL MASALI ÜZERİNDEN TARİHSEL OKUMA VE ERGİNLEŞME - 3

Çocukları eve dönüş yoluna çıkartmadan önce aklıma gelen bir hususu yazmazsam rahat edemem. Hansel’in, kıpırdayamadığı daracık kafese kapatılarak, kesilip yenilmek üzere sürekli beslenmesi sizlere bir şeyler çağrıştırıyor mu? Orta Çağ’da tavukları ya da başka hayvanları daracık kafeslerde besiye çekip, kısa sürede şişmanlatıp kesmek gibi bir uygula ...

HANSEL VE GRETEL MASALI ÜZERİNDEN TARİHSEL OKUMA VE ERGİNLEŞME - 2

Hansel ve Gretel’i ormanı derinlerinde bırakmış ve biz de peşleri sıra masalın içinde ilerlemiştik. Hansel ve Gretel’i kayboldukları ormandan kurtarmaya ne dersiniz? Ormanın haritasını çözebilmemiz için biraz yardıma ihtiyacımız olacak. En büyük yardımcılarımız Pinhan Yayınları tarafından basılan orijinaline sadık çevirisi ile Can Evrim Aslan’ın Ya ...

Hansel ve Gretel masalı üzerinden tarihsel okuma ve erginleşme - 1

“Baba Bana Masal Anlatma” diyerek başladığımız yazı serüvenimizde bir yılı devirdik, ilginiz ve izniniz olursa bu yıl da size masal anlatmaya devam edeceğim. Dilerim bu esnada sizler sonu mutlu biten masalların kahramanı olduğunuz bir sene yaşarsınız. 2023’e en sevdiğim masallardan olan ve sosyolojik açıdan hayli malzeme barındıran Hansel ve Gretel ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 13

MASALLARDA TOPLUMSAL ROLLERİN ÖĞRETİLMESİ VE CİNSİYETÇİLİK - 2 Masalların daha küçücük çocukken toplumsal rolleri kafamıza nasıl soktuğunun izini sürmeye, geçen yazıda koyduğumuz virgülden devam edelim, dilerseniz. Masallarda kızlardan beklenenin ev işi ve temizlik olduğu, beyinlerine bir dantelâ gibi işlenir. Orman Evi (Yoksul Oduncu) masal ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 12

MASALLARDA TOPLUMSAL ROLLERİN ÖĞRETİLMESİ VE CİNSİYETÇİLİK – 1   Sene başından bu yana devam eden yazı dizimizde; Başparmak üzerinden masallarda çocuk köleliğini, Fareli Köyün Kavalcısı üzerinden masallarda salgın hastalıkları, Kibritçi Kız üzerinden masallarda yoksulluk ve çocuk işçiliğini, Parmak Kız üzerinden masallarda çocuk yaşta evlend ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 11

MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI  KURŞUN ASKER – 3   Evet, kola, çay, kahve derken bu yazı dizimizin sonuna geldik. En güzeli su elbette ama suları da zehirli maddelerle kirlettiğimiz için onları da ancak bir dizi işlemden geçirip arıttıktan sonra içer olduk. Çocukluğumuzdaki gibi derelerden pınarlardan su içmeye kalksak, maazall ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 10

MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI KURŞUN ASKER – 2 Geçen yazıda sizlere Kurşun Asker’i kapitalizmin elinde oyuncak olmaktan kurtaran kahraman bilim insanı Clair Patterson’un hikâyesini anlatacağımdan bahsetmiştim değil mi? Demli çaylarımızı içip kafamız iyice açıldığına göre ekonominin ve bilimin karmaşık dünyasına girebiliriz. İlk ot ...

Baba Bana Masal Anlatma – 8

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 3 Efendim, nihayet Parmak Kız – Thumbelina masalımızı anlatmayı bitirdik. Kralın yaptığı densizlik sinirlerimi bozsa da, kırlangıcın mutsuzluğuna üzülsem de şimdi daha iyiyim. Umarım Parmak Kız da, iyi ve mutludur, kralı yontarak insana benzetmiştir. Dilerseniz art ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 7

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 2 Geçen yazımızda anlatmaya başladığımız Parmak Kız masalını Köstebek’in Thumbelina’ya cinsel saldırıda bulunması üzerine daha fazla devam edemeyerek kesmiştik. Elbette yaptıkları Köstebek’in yanına kar kalmayacak. Buyurun o zaman masalın devamına… Köstebek, rah ...

Baba Bana Masal Anlatma – 6

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ: ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 1 Ülkemizde Parmak Kız olarak bilinen Andersen masalı fantastiktir, macera doludur, acıklıdır, sonu bile tam mutlu değil, parçalı bulutludur. Disney, Thumbelina’dan bir doğa savaşçısı yaratmıştır. Gözünü hırs bürümüş, bir parkı yok etmeye çalışan kapitalistlere ...

Baba Bana Masal Anlatma - 5

MASALLARDA YOKSULLUK VE ÇOCUK İŞÇİLER: KİBRİTÇİ KIZ’IN KIZIL İNTİKAMI İşçi Bayramı ile başlayan Mayıs ayında, çocuk işçiliğinin son bulmasını dileyerek, o çok bildik masala farklı bir açıdan yaklaşmaya ne dersiniz? Babasının ölümü üzerine, çocuk yaşta okulu bırakarak çalışmak zorunda kalan Andersen’in pek çok masalında çocuk işçiliğine ve çocukl ...

Baba Bana Masal Anlatma - 4

MASALLARDA SALGIN HASTALIKLAR: FARELİ KÖYÜN KAVALCISI Son dönemlerde sokak hayvanlarının şehirlerden tamamen çıkartılarak, hayvan barınaklarına hapsedilmesi tartışmaları ünlü bir sanatçımızın attığı tweet’le daha da alevlendi. Bir kap yemek, bir tas su ve bir de başlarının okşanmasından başka bir şey beklemeyen can dostlarımızı şehirden kovdu ...

Baba Bana Masal Anlatma-3

Masallarda Çocuk Köleliği  Parmak kadar çocukların satılması -2   Geçen ayki yazımızda masallarında parmak kadar çocukların satılmasının izini sürmeye Grimm Kardeşlerin Başparmak masalıyla Almanya’da başlamıştık ve Pertev Naili Boratav’la yurda giriş yapacağımızı söylemiştik. O halde buyrun Nohut Oğlan’a…    Boratav’ın Nohut Oğlan masalınd ...

Baba bana masal anlatma-2 

MASALLARDA ÇOCUK KÖLELİĞİ PARMAK KADAR ÇOCUKLARIN SATILMASI -1 Bu sayıda hangi masalı anlatsam diye düşünürken geçenlerde ‘Kim Milyoner Olmak İster?’ yarışma programında Kenan İmirzalıoğlu’nun sorduğu “1980’lere kadar hangi ülkedeki yetim, gayrimeşru doğmuş, ebeveyni alkolik, ayrılmış veya fakir olan çocuklar devlet tarafından bazen açık artı ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 1 

Evvel zaman içinde Evvel zaman içinde, kalbursaman içinde Develer tellal iken, pireler berber iken. Annem kaşıkta, babam beşikte iken… Ben babamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken, Babam düştü beşikten, alnını yardı eşikten. Annem kaptı maşayı, babam kaptı küreği, Gösterdiler bana kapı arkasındaki köşeyi… Neyse sözü fazla ...