Masallarda Çocuk Köleliği 

Parmak kadar çocukların satılması -2 

 Geçen ayki yazımızda masallarında parmak kadar çocukların satılmasının izini sürmeye Grimm Kardeşlerin Başparmak masalıyla Almanya’da başlamıştık ve Pertev Naili Boratav’la yurda giriş yapacağımızı söylemiştik. O halde buyrun Nohut Oğlan’a…   

Boratav’ın Nohut Oğlan masalında da gene çocuksuz bir karı koca vardır. Kadın kalburda nohut kalburlarken, “Keşke şu nohutlar kadar çocuğum olsaydı,” der. Der demez de nohutlar çocuğa dönüşür. Onlarca çocuk acıktık diye tutturur. Kadın bunlara yemek yetiştiremez. Çocukların kendilerini aç bırakmasından korkan karı koca, bir plan yapar. Bir kazan su kaynatırlar sonra da yıkama bahanesiyle tüm nohutları burada haşlayarak öldürürler. Sadece kapının mandalına saklanan en akıllısı kurtulmayı başarır. Nohut kadar bir çocuğa bakmakta ne var, onu sağ bırakırlar. Gel zaman git zaman birbirlerine alışırlar, aile olurlar. Çocuk eşeğin kulağında oturarak her gün babasına yemek götürür. Ardından da sabana sürülmüş öküzün kulağında tarlayı sürer. Bir gün tarlanın kenarından geçen padişah, çiftçi ağacın altında yatarken koskoca tarlanın muntazaman sürülüşüne hayret eder. “Sen burada yatarken, tarlanı kim sürüyor?” diye sorar. Adam, oğlum dese de inanmaz. Ancak öküzün kulağında görünce ikna olur. Nohut oğlan, padişahın çok hoşuna gider, satın almak ister. Adam önce biraz karşı çıkar ama ne yapsın karşısındaki padişah, en sonunda kabul eder. Oğlan da padişahın cebini deleceğini, babasının peşlerinden gelip düşen altınları toplamasını söyler. Padişah, oğlana, âlim mi, çoban mı, deveci mi olmak istediğini sorar. Oğlan deveci olur, başından türlü maceralar geçer, aklı sayesinde karnı hiç aç kalmaz ama bir daha ailesine kavuşamaz. 

 Bu masallar aslında ailelerin pişmanlıklarından doğmuştur. Geçmişte oldukça yaygın biçimde fakir ailelerin, kız çocuklarını zengin evlere ‘besleme’, erkek çocuklarını da çiftliklere ‘yanaşma’ olarak para karşılığında satmalarına rastlarız. Aile hem bir boğazdan kurtulur hem de bunun karşılığında bir miktar para alır. Çocuğunu bundan sonra ya yılda bir iki kez görür ya da adını bile unutur. Satın alan yerler, çocukları adeta köle gibi kullanır; yetiştirme adı altında tüm işler gördürülür ama herhangi bir sosyal hak ya da para vermezler. Çocuklar taciz, dayak, kötü muameleye de oldukça sık biçimde maruz kalır ama üstü kapatılır. Masallarda çocuk genellikle parmak / nohut kadar gösterilerek önemsizleştirilir. Satılanın ‘öz çocuk’ değil ‘parmak / nohut çocuk’ olarak gösterilmesi masallardaki kötü öz annelerin zamanla üveye dönüşmelerinin benzer bir izdüşümüdür. Aile çocuğu ufacık göstererek, ‘şuncacığın karnını doyurmakta ne var’ duygusu yaratarak yanlışını örtmeye çabalar. Çocuk bu satışa daima razıdır; hatta aile istemez, nazlanır, ‘Ben yavrumu dünyanın altınlarına değişmem,’ der ama çocuk onay vererek ailesini ikna eder. Burada ailenin suçunu hafifletme, en azından bir kısmını çocuğun üzerine yıkma çabasını görürüz. Çocuk hiç aç kalmaz, karnı daima kebap, kavurma gibi güzel yiyeceklerle doyar ve genellikle zenginlik içinde yaşar. Bu da ailenin vicdanını sağaltma çabalarının tezahürüdür. [Kendi iyiliği için onu başkalarına ‘vermek zorunda kaldık’ (aile asla satma kelimesini kullanmaz), biz burada kuru ekmeğe talim ediyorken o kebap kavurmayla besleniyor.] Sanki zorluk çeken / fedakârlık yapan çocuk değil de aileymiş gibi gösterilir. Aile çocuğunu görmediği için bu masalları kendisi uydurup kendisi inanarak, bir masumiyet halesi kuşanır. Öte yandan çocuklar genellikle zengin olarak döner. Böylece aile de, “Tamam çocuğumu ‘vermek zorunda kaldım’ ama birkaç yıl hayatı tanıyıp olgunlaştıktan sonra geri döneceğini sanıyordum, yoksa ben yavrumu dünyanın bütün altınına dahi değişir miyim?” düşüncesi vererek, kendini aklamaya çabalar. 

Kısa zaman öncesine kadar Türkiye’de de çocuk pazarları kuruluyordu. Devlet devreye girerek, görünürdeki pazarları yasakladı ama gayri resmi çocuk köleliğinin bir şekilde devam etmesine engel olamadı. Çocuk köleliği; ev işçisi, çoban, tarla işçisi, çırak vs. gibi çeşitli adlar altında halen devam etmektedir. Özellikle yaz dönemlerinde çocuklar mevsimlik olarak kiralanmakta bazen de yekten satılmaktadır.

Ülkeler ve zaman değişse de, çocuk köleliğinin farklı biçimlerde de olsa devam ettiğini görürüz. Günümüzde gelişmiş ülkelerin fabrikalarını az gelişmiş ülkelere taşıyarak, burada çocuk işçiliğine göz yummaları geçmişteki kölelikten pek de farklı değildir. Sadece gözlerinin önünden uzağa taşınmıştır. Tüketim çağının çılgınları olan bizler, küçücük çocukların minicik parmaklarının parçalanması pahasına ürettikleri ayakkabılara, giysilere aylık kazançlarının misliyle fazlasını vererek giymekte sakınca görmeyiz. Daha da önemlisi giydiklerimize (içtiklerimize, kullandıklarımıza vs.) bulaşan küçük çocukların kanını görmeyiz. 

Gerçek hayattaki çocuklar, masallardaki kadar şanslı değildir. Pek çoğu ağır koşullar altında çalışırken, tacize - tecavüze uğramış, darp edilmiş, iş kazası geçirmiş, sakat kalmış, hayatlarını yitirmiş, en basitinden bir daha ailelerine ulaşamamıştır. Masalların sonunda gökten üç elma düşer, biri anlatanın, biri dinleyenin payıdır, en azından diğeri de parmak kadar çocukların olsun.  

Yazarın Diğer Yazıları

BABA BANA MASAL ANLATMA – 29

Oscar Wilde Masallarında Sosyalizm ve insan ruhu -3 Genç Kral Skolastik Fantazya isimli kitapta yer alan “Simurg’un Kanatlarını Takmak mı? Sarayın Merdivenlerine Camdan Ayakkabı Bırakmak mı?” isimli makalesinde Melek Özlem Sezer, masallarda halkın krallık sistemini asla sorgulamamasını eleştirir: “Ülke yönetiminin bir sistem ve bilinç gerekti ...

Baba Bana Masal Anlatma- 28

Oscar Wilde masallarında sosyalizm ve insan ruhu -2   Mutlu Prens Pinokyo, Gulliver’in Yolculukları gibi yetişkinler için yazılmış pek çok roman zamanla kısaltılarak, ‘zararlı’ kısımları ayıklanarak kuşa çevrilerek çocukların okumasına hazır hale getirilmiştir. Büyükler için yazılan kimi masallar anlamından kopartılarak çocuklara anlatılmaya ...

Baba Bana Masal Anlatma – 27

Oscar Wilde masallarında sosyalizm ve insan ruhu -1 Tam adıyla söyleyecek olursak, Oscar Fingal O’Flahertie Wills Wilde ya da Herkes Öldürür Sevdiğini diye dilimize yerleşmiş olan Reading Zindanı Baladı’nın şairi, masal yazarı, sosyalist, ahlaksız Oscar Wilde.  Kulak verin sözlerime iyice,  Herkes öldürebilir sevdiğini Kimi bir bakışıyla ya ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 26

Rapunzel üzerinden çocuğa erginleşmenin anlatılması -2 Doğulu kimi edebiyat tarihçileri, Rapunzel’in esin kaynağının 11. Yüzyılda Firdevsi’nin yazdığı Şehname’de geçen Rudaba olduğu söyler. Şehnâme’de, Rüstem’in, Hükümdar Zal’ın kalesi Kabil’e, hükümdarın kızı Rudaba’nın sarkıttığı saçlarına tırmanarak girmesi anlatılır. Benzer bir olayı Osmanlı ...

Baba Bana Masal Anlatma – 25

RAPUNZEL ÜZERİNDEN ÇOCUĞA ERGİNLEŞMENİN ANLATILMASI - 1  Uzun sarı saçlı Rapunzel’i, kapatıldığı kuleyi falan hepimiz biliriz de masalın adının nereden geldiğini, sonunun nasıl olduğunu pek bilmeyiz. Fazla meraklandırmadan söyleyeyim masal adını maruldan alıyor. Yani Rapunzel, tıpkı kıvırcık, göbek, Çin gibi bir marul türünün adı. Bizim pazar ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 24

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN  MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 4 Babanın öz kızına göz koymasının yanı sıra gelinini almak için oğlunu öldürmeye çalışmasına da rastlarız masallarda. Boratav’ın Kral Padişahının Kızı böyle bir masaldır. Oğluna, kral padişahının kızını almak için iki sene harp ettiği savaştan yenilgiyle ayrılan padişahtır, bu namus ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 23

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN  MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 3 Ütelek ve Ahu Melek gibi bir başka Boratav masalı olan Yıldırım Padişahı’nda gene kızına göz koyan bir baba görürüz, ancak kızı kurtaran Yıldırım Padişahı da pek yüzüne bakılacak adam değildir. Masal boyunca resmen kızı taciz eder ve kız en sonunda tacizcisiyle evlenir. Bu masal as ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 22

Masallarda ensestin izini Grimm Kardeşlerin Binderili masalı üzerinden sürmeye başlamıştık, sonrasında bir Anadolu masalı olan Geyik Sultan’da da benzeri istismara rastlamıştık. “Durun, siz evlenemezsiniz. Siz baba kızsınız!” repliği Yeşilçam filmlerinde bile yoktur ama masalları okurken bunu yüksek sesle dile getirmemiz gerektiğini anlıyoruz. Pert ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 21

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 1 Çocuğunuza her gece yatmadan önce masal okuyorsunuz. Evdekiler bitti. Kitapçıya gidip, ne alsam ne alsam diye bakınırken gözünüz Grimm Masalları’na takılıyor. Tabii ya, siz de bu masallarla büyüdünüz. Hemen alıyorsunuz. Akşam çocuğunuz yatıyor, siz de başucuna oturup kitabı açıyorsunuz ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 20

KÜLKEDİSİ / CİNDERELLA MASALI ÜZERİNDEN   TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 4  Cinderella masalının altında gizli bir cinsel tutku yattığı söyleyerek, geçen yazıyı bitirmiştik. Daha da ileri gideyim, bu masalın kodlarında ayak fetişizmi gizlidir. Nasıl yani? diyerek kafanızı kaşıdığınızı görür gibiyim. Bunca ay sabrettiniz, yazın ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 19

Külkedisi / Cinderella masalı üzerinden toplumlar arasındaki farkların izinin sürülmesi - 3 Cinderella’nın, Küçük Annette isimli Fransız varyantı, geçen yazımızda bahsetmiş olduğumuz Eflatun Cem Güney’in Sırmalı Pabuç masalına daha yakın durmaktadır. Masal köyde geçer ve Annette koyun güder. Kötü kalpli üvey anne kızını etle beslerken, Annette h ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 18

KÜLKEDİSİ / CİNDERELLA MASALI ÜZERİNDEN  TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 2  Geçen yazımızı Cinderella’nın cariye olduğunu söyleyerek noktalamıştık. Kaldığımız yerden devam edelim o zaman. Yunanca yazan Romalı yazar Claudius Aelianus’un milattan sonra üçüncü yüzyılda, Antik dönem yazarlarından alıntılayarak derlediği Varia Hi ...

Baba bana masal anlatma – 17

KÜLKEDİSİ / SİNDİRELLA MASALI ÜZERİNDEN TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 1  Külkedisi aslında 9. yüzyıldan kalma eski bir Çin masalıdır ama sadece Avrupa’da 550’yi aşkın değişik biçimde anlatılmaktadır. Hatta Binbir Gece Masalları’nda bile yer almaktadır ama orada ayakkabı yerine daha doğulu bir obje olan halhal kullanılmıştır. ...

HANSEL VE GRETEL MASALI ÜZERİNDEN TARİHSEL OKUMA VE ERGİNLEŞME - 3

Çocukları eve dönüş yoluna çıkartmadan önce aklıma gelen bir hususu yazmazsam rahat edemem. Hansel’in, kıpırdayamadığı daracık kafese kapatılarak, kesilip yenilmek üzere sürekli beslenmesi sizlere bir şeyler çağrıştırıyor mu? Orta Çağ’da tavukları ya da başka hayvanları daracık kafeslerde besiye çekip, kısa sürede şişmanlatıp kesmek gibi bir uygula ...

HANSEL VE GRETEL MASALI ÜZERİNDEN TARİHSEL OKUMA VE ERGİNLEŞME - 2

Hansel ve Gretel’i ormanı derinlerinde bırakmış ve biz de peşleri sıra masalın içinde ilerlemiştik. Hansel ve Gretel’i kayboldukları ormandan kurtarmaya ne dersiniz? Ormanın haritasını çözebilmemiz için biraz yardıma ihtiyacımız olacak. En büyük yardımcılarımız Pinhan Yayınları tarafından basılan orijinaline sadık çevirisi ile Can Evrim Aslan’ın Ya ...

Hansel ve Gretel masalı üzerinden tarihsel okuma ve erginleşme - 1

“Baba Bana Masal Anlatma” diyerek başladığımız yazı serüvenimizde bir yılı devirdik, ilginiz ve izniniz olursa bu yıl da size masal anlatmaya devam edeceğim. Dilerim bu esnada sizler sonu mutlu biten masalların kahramanı olduğunuz bir sene yaşarsınız. 2023’e en sevdiğim masallardan olan ve sosyolojik açıdan hayli malzeme barındıran Hansel ve Gretel ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 13

MASALLARDA TOPLUMSAL ROLLERİN ÖĞRETİLMESİ VE CİNSİYETÇİLİK - 2 Masalların daha küçücük çocukken toplumsal rolleri kafamıza nasıl soktuğunun izini sürmeye, geçen yazıda koyduğumuz virgülden devam edelim, dilerseniz. Masallarda kızlardan beklenenin ev işi ve temizlik olduğu, beyinlerine bir dantelâ gibi işlenir. Orman Evi (Yoksul Oduncu) masal ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 12

MASALLARDA TOPLUMSAL ROLLERİN ÖĞRETİLMESİ VE CİNSİYETÇİLİK – 1   Sene başından bu yana devam eden yazı dizimizde; Başparmak üzerinden masallarda çocuk köleliğini, Fareli Köyün Kavalcısı üzerinden masallarda salgın hastalıkları, Kibritçi Kız üzerinden masallarda yoksulluk ve çocuk işçiliğini, Parmak Kız üzerinden masallarda çocuk yaşta evlend ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 11

MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI  KURŞUN ASKER – 3   Evet, kola, çay, kahve derken bu yazı dizimizin sonuna geldik. En güzeli su elbette ama suları da zehirli maddelerle kirlettiğimiz için onları da ancak bir dizi işlemden geçirip arıttıktan sonra içer olduk. Çocukluğumuzdaki gibi derelerden pınarlardan su içmeye kalksak, maazall ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 10

MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI KURŞUN ASKER – 2 Geçen yazıda sizlere Kurşun Asker’i kapitalizmin elinde oyuncak olmaktan kurtaran kahraman bilim insanı Clair Patterson’un hikâyesini anlatacağımdan bahsetmiştim değil mi? Demli çaylarımızı içip kafamız iyice açıldığına göre ekonominin ve bilimin karmaşık dünyasına girebiliriz. İlk ot ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 9

MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI  KURŞUN ASKER – 1  Karl Marx, çok doğru bir tespitle, “Kapitalizm, gölgesini satamadığı ağacı keser!” der ya, gerçekten de kapitalizm kullanamadığı şeyleri yok ederken kullanabildiklerini farklı ambalajlar içinde tüketiciye sunar. Bolivya dağlarında öldürdüğü Che Guevara’nın purosundan çakmağına, ...

Baba Bana Masal Anlatma – 8

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 3 Efendim, nihayet Parmak Kız – Thumbelina masalımızı anlatmayı bitirdik. Kralın yaptığı densizlik sinirlerimi bozsa da, kırlangıcın mutsuzluğuna üzülsem de şimdi daha iyiyim. Umarım Parmak Kız da, iyi ve mutludur, kralı yontarak insana benzetmiştir. Dilerseniz art ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 7

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 2 Geçen yazımızda anlatmaya başladığımız Parmak Kız masalını Köstebek’in Thumbelina’ya cinsel saldırıda bulunması üzerine daha fazla devam edemeyerek kesmiştik. Elbette yaptıkları Köstebek’in yanına kar kalmayacak. Buyurun o zaman masalın devamına… Köstebek, rah ...

Baba Bana Masal Anlatma – 6

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ: ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 1 Ülkemizde Parmak Kız olarak bilinen Andersen masalı fantastiktir, macera doludur, acıklıdır, sonu bile tam mutlu değil, parçalı bulutludur. Disney, Thumbelina’dan bir doğa savaşçısı yaratmıştır. Gözünü hırs bürümüş, bir parkı yok etmeye çalışan kapitalistlere ...

Baba Bana Masal Anlatma - 5

MASALLARDA YOKSULLUK VE ÇOCUK İŞÇİLER: KİBRİTÇİ KIZ’IN KIZIL İNTİKAMI İşçi Bayramı ile başlayan Mayıs ayında, çocuk işçiliğinin son bulmasını dileyerek, o çok bildik masala farklı bir açıdan yaklaşmaya ne dersiniz? Babasının ölümü üzerine, çocuk yaşta okulu bırakarak çalışmak zorunda kalan Andersen’in pek çok masalında çocuk işçiliğine ve çocukl ...

Baba Bana Masal Anlatma - 4

MASALLARDA SALGIN HASTALIKLAR: FARELİ KÖYÜN KAVALCISI Son dönemlerde sokak hayvanlarının şehirlerden tamamen çıkartılarak, hayvan barınaklarına hapsedilmesi tartışmaları ünlü bir sanatçımızın attığı tweet’le daha da alevlendi. Bir kap yemek, bir tas su ve bir de başlarının okşanmasından başka bir şey beklemeyen can dostlarımızı şehirden kovdu ...

Baba bana masal anlatma-2 

MASALLARDA ÇOCUK KÖLELİĞİ PARMAK KADAR ÇOCUKLARIN SATILMASI -1 Bu sayıda hangi masalı anlatsam diye düşünürken geçenlerde ‘Kim Milyoner Olmak İster?’ yarışma programında Kenan İmirzalıoğlu’nun sorduğu “1980’lere kadar hangi ülkedeki yetim, gayrimeşru doğmuş, ebeveyni alkolik, ayrılmış veya fakir olan çocuklar devlet tarafından bazen açık artı ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 1 

Evvel zaman içinde Evvel zaman içinde, kalbursaman içinde Develer tellal iken, pireler berber iken. Annem kaşıkta, babam beşikte iken… Ben babamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken, Babam düştü beşikten, alnını yardı eşikten. Annem kaptı maşayı, babam kaptı küreği, Gösterdiler bana kapı arkasındaki köşeyi… Neyse sözü fazla ...