Hansel ve Gretel’i ormanı derinlerinde bırakmış ve biz de peşleri sıra masalın içinde ilerlemiştik. Hansel ve Gretel’i kayboldukları ormandan kurtarmaya ne dersiniz? Ormanın haritasını çözebilmemiz için biraz yardıma ihtiyacımız olacak. En büyük yardımcılarımız Pinhan Yayınları tarafından basılan orijinaline sadık çevirisi ile Can Evrim Aslan’ın Yalnızlar Mektebi dergisinde yer alan Hansel ve Gretel Masalı Bize Aslında Ne Anlatıyor isimli incelemesi olacak. Güçlü kaynaklarla donandığımıza göre yola devam etmeye hazırız, ki yol üzerinde de niceleriyle karşılaşıp besin takviyesi yapacağız.

“Oduncu kıt kanaat geçiniyordu ve işsizdi; bir keresinde ülkede büyük bir kıtlık olduğu için adamcağız ekmek parası kazanamaz olmuştu. Adamcağız çocukları ve kendileri için üzülürken karısı kendini kurtarma derdindedir:

“Yarın erkenden çocukları ormanın hiç balta girmemiş kısmına götürürüz. Orada ateş yakar ve birer parça ekmek bırakırız; sonra da işimize bakarak onları yalnız bırakırız. Onlar evin yolunu bulamaz; böylece onlardan kurtulmuş oluruz!”

Adam vahşi hayvanlara yem olurlar, diye karşı çıksa da kadın, “Aptallık ediyorsun,” der. “O zaman dördümüz de açlıktan ölürüz; sen tabutları hazırla!”

Hiç durmadan adamın başının etini yiyerek adamı ikna eder. Hansel’in yere attığı çakıllar sayesinde geri dönmelerine adam çok sevinir, üvey anne de sevinmiş gibi yapar ama çok geçmeden açlık yeniden kendini gösterince kadın ‘dırdıra’ yeniden başlar:

“Hepsini yedik içtik; sadece yarım somun ekmeğimiz kaldı; ondan sonra işimiz bitik! Çocuklar bu evden gitmeli. Onları ormanın ta derinliğine bırakalım ki, yollarını bulamasınlar. Yoksa başka çaremiz yok!”

Adamın yüreği burkuldu. “Son kalan ekmeği çocuklarla paylaşsan bari,” dedi.

Ama kadın onun söylediğini dinlemedi bile. “A’yı diyen B’yi de söylemeli; bir kere sakalı ele verdin mi, iş işten geçmiş demektir,” diye yakındı.”

Açlık sebebiyle, Orta Çağ’da çocukların ormana bırakılmasının sık rastlanılan bir uygulama olduğunu önceki yazımızda söylemiştik. Bizdeki cami avlusundan farkı, cami avlusunda da çocuklar terk ediliyor ama ölüme terk edilmiyor. Bir hayır sahibi ya da olmadı devlet tarafından bakılması amaçlanıyor. Oysa ormana terk olayında hayatta kalma mümkün olmayacağı için el değmeden gerçekleştirilen bir cinayet durumu vardır. Masalda çocukların terk edilerek yetişkinlerin kendilerini kurtarması konusunda kadın etkin olsa da, adam da bunu kabul edip uygulamış olmakla, en az kadın kadar suçludur. Ancak üvey anne masal boyunca kötü gösterilerek adaletin sağlanması için cezalandırılması gereken kişi olduğu düşündürülür, nitekim sonunda da ölür. Öz baba ise iyi ama basiretsiz gösterilir, çocuklarını baskı altında terk etmek zorunda kalmış gibi lanse edilir, pişmanlık gösterir, nedamet getirir, bu sebeple en sonunda hem çocuklarına hem de zenginliğe kavuşur. Açık biçimde kadın düşmanlığı ‘femme fatale’  kötü kadın durumunu görürüz. Zaten kadının kocasını her seferinde yatakta ikna etmesi de bunun ayrı bir kanıtıdır.

Eleştirmenler üvey anne ile cadının aynı kadın olduğunu, cadı ölünce üvey annenin de ölmüş görünmesinin buna delalet ettiğini söylerler. Kadının kocasına karşı konuşmalarına yukarıda değinmiştik. Çocuklara karşı, “tembeller, haylazlar, deliler” şeklindeki hitapları ve benzeri konuşma tarzını cadının da benimsemesi aradaki irtibatı kuvvetlendirmektedir.    

Masaldaki tek iyi kadın karakter henüz buluğa ermemiş yani daha tam kadın olmadığı için aklı kötülüğe çalışmayan Gretel’dir. Ancak o da olayları kabullenmekte ve sadece ağlamaktadır. Edilgen yapıdadır. Sürekli kurtarılması, kollanması gereken bir canlı konumundadır. Belki de bu rolün dışına çıkan inisiyatif alan üvey anne, cadı gibi kadınların ölmelerinin sebebi geleneksel rollerinin dışına çıkmalarıdır. Ancak Gretel’in bile cadıyı fırına itip diri diri yakması, kadının içindeki saklı kötülüğü daha doğru bir ifadeyle Ortaçağ Avrupa’sının kadına bakış açısını göstermektedir. Murdar bir varlık olarak kabul edilerek, İncil’e el sürmeleri yasaklanan, yakın tarihlere kadar babaları - kocaları tarafından satılan, vatandaş sayılmayan, mal olarak görülen, büyücü / cadı avlarına kurban edilen bir dönemin kadına bakış açısını göstermesi açısından Hansel ve Gretel masalı önemli bir kaynaktır. Öyle ki, Kraliçe Elizabeth döneminde tek bir hâkim 20 bin büyücüyü (kadını) ölüme mahkûm etmekle övünebilmektedir. Daha vahimi bu hâkimin ve hempalarının kararlarının diri diri yakma ya da çarmıha gerilme şeklinde binlerce kadın üzerinde infaz edilmiş olmasıdır.   

Hansel’in başları sıkıştığında, tanrıya sığınması, Gretel’e “Tanrı bizi unutmaz!” “Tanrı bize yardım edecektir,” demesi, masalın alt metninde ne olursa olsun tanrıya inanılması ve güvenilmesini, tanrının mutlaka kullarını badirelerden kurtararak rahat ve huzura kavuşturacağı mesajını vermektedir. Kaldı ki, cadı, şeytan gibi resmedilmiştir: “Cadı karı onlara mahsus böyle davranmıştı; asıl niyeti kötüydü. Çocukları sürekli buraya çekmek için yapmıştı bu kurabiyeli evi. Onları ele geçirdiğinde öldürüp kazanda pişiriyordu, sonra da yiyordu. Cadıların gözü kırmızı olur ve uzağı göremez; ama hayvan gibi iyi koku alırlar ve bir insan yaklaştığında hemen sezerler.” “Gözlerdeki kızıllık ve iyi koku alma, onu şeytanileştiren ve onu insandan tamamıyla ayıran bir hayvan izlenimi yaratıyor ve böylece cadı, bir insandan çok şeytani bir hayvan olarak ele alınıyor.” (Can Evrim Aslan) Daha eski ve Kayıp Çocuklar olarak adlandırılan Fransız versiyonunda cadı değil direkt şeytan vardır. Şeytan çocukları yakaladıktan sonra, kesmek için bir bıçkı tezgâhı yapar. Ama çocuklar tezgâha nasıl çıkacaklarını bilmiyormuş gibi yaparlar. Şeytan onlara göstermek için tezgâha çıktığında, çocuklar hem deyim hem de gerçek anlamıyla onu tezgâha getirirler. Şeytanın gırtlağını keserek kaçarlar. Bir başka Fransız varyanttaysa kahraman, devi kendi çocuklarının gırtlağını kesmesi için kandırır.

Çocuklar cadının / şeytanın tuzağına düşerek açgözlülük, oburluk yaparak eve saldırmışlar, tatlı sözlerine kanmışlar, bunun neticesinde de yanmayı hak etmişlerdir. Kurabiyeden ev, tertemiz yataklar, nefis yemekler çocuklar nefisleriyle sınava tabii tutulur ve şeytan tarafından tuzağa düşürülürler. Ancak tanrı bağışlayıcıdır ve onun inayetiyle bu sıkıntıdan da kurtularak, şeytanı alt ederler. Cadı, ortaçağdaki cadı avında ele geçirilen cadıların katledildiği yöntemle –yakılarak– ortadan kaldırılır. Şeytanı ortadan kaldıran çocuklar, onun hazinesiyle tanrı tarafından ödüllendirilirler. Masal boyunca tanrıya inananların sıkıntı çekseler bile sonunda mutluluğa erecekleri, sıkıntıların aslında güzelliklere kavuşmak için vesile olduğu vurgulanır. Kötülerin ise ne olursa olsun, en sonunda mutlaka en ağır biçimde cezalandırılacağı aktarılır. Çocuklar şeytanı alt etseler de henüz evlerine dönememişlerdir. Dilerseniz, eve dönüşü de gelecek yazıya bırakalım.

Yazarın Diğer Yazıları

BABA BANA MASAL ANLATMA – 30

OSCAR WILDE MASALLARINDA SOSYALİZM VE İNSAN RUHU - 4 Kürk Mantolu Madonna ve samurlar içinde Mona Lisa     Sabahattin Ali, hiç Oscar Wilde okumuş mudur, onun Sırrı Olmayan Sfenks öyküsünden haberi var mıdır? Bilmiyorum. Buna ilişkin hiçbir yerde bir kanıta rastlamadım ama ben Oscar Wilde’ın Sırrı Olmayan Sfenks öyküsünü her okuduğumda aklıma S ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 29

Oscar Wilde Masallarında Sosyalizm ve insan ruhu -3 Genç Kral Skolastik Fantazya isimli kitapta yer alan “Simurg’un Kanatlarını Takmak mı? Sarayın Merdivenlerine Camdan Ayakkabı Bırakmak mı?” isimli makalesinde Melek Özlem Sezer, masallarda halkın krallık sistemini asla sorgulamamasını eleştirir: “Ülke yönetiminin bir sistem ve bilinç gerekti ...

Baba Bana Masal Anlatma- 28

Oscar Wilde masallarında sosyalizm ve insan ruhu -2   Mutlu Prens Pinokyo, Gulliver’in Yolculukları gibi yetişkinler için yazılmış pek çok roman zamanla kısaltılarak, ‘zararlı’ kısımları ayıklanarak kuşa çevrilerek çocukların okumasına hazır hale getirilmiştir. Büyükler için yazılan kimi masallar anlamından kopartılarak çocuklara anlatılmaya ...

Baba Bana Masal Anlatma – 27

Oscar Wilde masallarında sosyalizm ve insan ruhu -1 Tam adıyla söyleyecek olursak, Oscar Fingal O’Flahertie Wills Wilde ya da Herkes Öldürür Sevdiğini diye dilimize yerleşmiş olan Reading Zindanı Baladı’nın şairi, masal yazarı, sosyalist, ahlaksız Oscar Wilde.  Kulak verin sözlerime iyice,  Herkes öldürebilir sevdiğini Kimi bir bakışıyla ya ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 26

Rapunzel üzerinden çocuğa erginleşmenin anlatılması -2 Doğulu kimi edebiyat tarihçileri, Rapunzel’in esin kaynağının 11. Yüzyılda Firdevsi’nin yazdığı Şehname’de geçen Rudaba olduğu söyler. Şehnâme’de, Rüstem’in, Hükümdar Zal’ın kalesi Kabil’e, hükümdarın kızı Rudaba’nın sarkıttığı saçlarına tırmanarak girmesi anlatılır. Benzer bir olayı Osmanlı ...

Baba Bana Masal Anlatma – 25

RAPUNZEL ÜZERİNDEN ÇOCUĞA ERGİNLEŞMENİN ANLATILMASI - 1  Uzun sarı saçlı Rapunzel’i, kapatıldığı kuleyi falan hepimiz biliriz de masalın adının nereden geldiğini, sonunun nasıl olduğunu pek bilmeyiz. Fazla meraklandırmadan söyleyeyim masal adını maruldan alıyor. Yani Rapunzel, tıpkı kıvırcık, göbek, Çin gibi bir marul türünün adı. Bizim pazar ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 24

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN  MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 4 Babanın öz kızına göz koymasının yanı sıra gelinini almak için oğlunu öldürmeye çalışmasına da rastlarız masallarda. Boratav’ın Kral Padişahının Kızı böyle bir masaldır. Oğluna, kral padişahının kızını almak için iki sene harp ettiği savaştan yenilgiyle ayrılan padişahtır, bu namus ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 23

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN  MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 3 Ütelek ve Ahu Melek gibi bir başka Boratav masalı olan Yıldırım Padişahı’nda gene kızına göz koyan bir baba görürüz, ancak kızı kurtaran Yıldırım Padişahı da pek yüzüne bakılacak adam değildir. Masal boyunca resmen kızı taciz eder ve kız en sonunda tacizcisiyle evlenir. Bu masal as ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 22

Masallarda ensestin izini Grimm Kardeşlerin Binderili masalı üzerinden sürmeye başlamıştık, sonrasında bir Anadolu masalı olan Geyik Sultan’da da benzeri istismara rastlamıştık. “Durun, siz evlenemezsiniz. Siz baba kızsınız!” repliği Yeşilçam filmlerinde bile yoktur ama masalları okurken bunu yüksek sesle dile getirmemiz gerektiğini anlıyoruz. Pert ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 21

BİNDERİLİ ÜZERİNDEN MASALLARDA ENSESTİN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 1 Çocuğunuza her gece yatmadan önce masal okuyorsunuz. Evdekiler bitti. Kitapçıya gidip, ne alsam ne alsam diye bakınırken gözünüz Grimm Masalları’na takılıyor. Tabii ya, siz de bu masallarla büyüdünüz. Hemen alıyorsunuz. Akşam çocuğunuz yatıyor, siz de başucuna oturup kitabı açıyorsunuz ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 20

KÜLKEDİSİ / CİNDERELLA MASALI ÜZERİNDEN   TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 4  Cinderella masalının altında gizli bir cinsel tutku yattığı söyleyerek, geçen yazıyı bitirmiştik. Daha da ileri gideyim, bu masalın kodlarında ayak fetişizmi gizlidir. Nasıl yani? diyerek kafanızı kaşıdığınızı görür gibiyim. Bunca ay sabrettiniz, yazın ...

Baba, Bana Masal Anlatma - 19

Külkedisi / Cinderella masalı üzerinden toplumlar arasındaki farkların izinin sürülmesi - 3 Cinderella’nın, Küçük Annette isimli Fransız varyantı, geçen yazımızda bahsetmiş olduğumuz Eflatun Cem Güney’in Sırmalı Pabuç masalına daha yakın durmaktadır. Masal köyde geçer ve Annette koyun güder. Kötü kalpli üvey anne kızını etle beslerken, Annette h ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 18

KÜLKEDİSİ / CİNDERELLA MASALI ÜZERİNDEN  TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 2  Geçen yazımızı Cinderella’nın cariye olduğunu söyleyerek noktalamıştık. Kaldığımız yerden devam edelim o zaman. Yunanca yazan Romalı yazar Claudius Aelianus’un milattan sonra üçüncü yüzyılda, Antik dönem yazarlarından alıntılayarak derlediği Varia Hi ...

Baba bana masal anlatma – 17

KÜLKEDİSİ / SİNDİRELLA MASALI ÜZERİNDEN TOPLUMLAR ARASINDAKİ FARKLARIN İZİNİN SÜRÜLMESİ - 1  Külkedisi aslında 9. yüzyıldan kalma eski bir Çin masalıdır ama sadece Avrupa’da 550’yi aşkın değişik biçimde anlatılmaktadır. Hatta Binbir Gece Masalları’nda bile yer almaktadır ama orada ayakkabı yerine daha doğulu bir obje olan halhal kullanılmıştır. ...

HANSEL VE GRETEL MASALI ÜZERİNDEN TARİHSEL OKUMA VE ERGİNLEŞME - 3

Çocukları eve dönüş yoluna çıkartmadan önce aklıma gelen bir hususu yazmazsam rahat edemem. Hansel’in, kıpırdayamadığı daracık kafese kapatılarak, kesilip yenilmek üzere sürekli beslenmesi sizlere bir şeyler çağrıştırıyor mu? Orta Çağ’da tavukları ya da başka hayvanları daracık kafeslerde besiye çekip, kısa sürede şişmanlatıp kesmek gibi bir uygula ...

Hansel ve Gretel masalı üzerinden tarihsel okuma ve erginleşme - 1

“Baba Bana Masal Anlatma” diyerek başladığımız yazı serüvenimizde bir yılı devirdik, ilginiz ve izniniz olursa bu yıl da size masal anlatmaya devam edeceğim. Dilerim bu esnada sizler sonu mutlu biten masalların kahramanı olduğunuz bir sene yaşarsınız. 2023’e en sevdiğim masallardan olan ve sosyolojik açıdan hayli malzeme barındıran Hansel ve Gretel ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 13

MASALLARDA TOPLUMSAL ROLLERİN ÖĞRETİLMESİ VE CİNSİYETÇİLİK - 2 Masalların daha küçücük çocukken toplumsal rolleri kafamıza nasıl soktuğunun izini sürmeye, geçen yazıda koyduğumuz virgülden devam edelim, dilerseniz. Masallarda kızlardan beklenenin ev işi ve temizlik olduğu, beyinlerine bir dantelâ gibi işlenir. Orman Evi (Yoksul Oduncu) masal ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 12

MASALLARDA TOPLUMSAL ROLLERİN ÖĞRETİLMESİ VE CİNSİYETÇİLİK – 1   Sene başından bu yana devam eden yazı dizimizde; Başparmak üzerinden masallarda çocuk köleliğini, Fareli Köyün Kavalcısı üzerinden masallarda salgın hastalıkları, Kibritçi Kız üzerinden masallarda yoksulluk ve çocuk işçiliğini, Parmak Kız üzerinden masallarda çocuk yaşta evlend ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 11

MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI  KURŞUN ASKER – 3   Evet, kola, çay, kahve derken bu yazı dizimizin sonuna geldik. En güzeli su elbette ama suları da zehirli maddelerle kirlettiğimiz için onları da ancak bir dizi işlemden geçirip arıttıktan sonra içer olduk. Çocukluğumuzdaki gibi derelerden pınarlardan su içmeye kalksak, maazall ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 10

MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI KURŞUN ASKER – 2 Geçen yazıda sizlere Kurşun Asker’i kapitalizmin elinde oyuncak olmaktan kurtaran kahraman bilim insanı Clair Patterson’un hikâyesini anlatacağımdan bahsetmiştim değil mi? Demli çaylarımızı içip kafamız iyice açıldığına göre ekonominin ve bilimin karmaşık dünyasına girebiliriz. İlk ot ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 9

MASALLARIN KAPİTALİZMİN ELİNDE OYUNCAK OLMASI  KURŞUN ASKER – 1  Karl Marx, çok doğru bir tespitle, “Kapitalizm, gölgesini satamadığı ağacı keser!” der ya, gerçekten de kapitalizm kullanamadığı şeyleri yok ederken kullanabildiklerini farklı ambalajlar içinde tüketiciye sunar. Bolivya dağlarında öldürdüğü Che Guevara’nın purosundan çakmağına, ...

Baba Bana Masal Anlatma – 8

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 3 Efendim, nihayet Parmak Kız – Thumbelina masalımızı anlatmayı bitirdik. Kralın yaptığı densizlik sinirlerimi bozsa da, kırlangıcın mutsuzluğuna üzülsem de şimdi daha iyiyim. Umarım Parmak Kız da, iyi ve mutludur, kralı yontarak insana benzetmiştir. Dilerseniz art ...

BABA BANA MASAL ANLATMA – 7

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 2 Geçen yazımızda anlatmaya başladığımız Parmak Kız masalını Köstebek’in Thumbelina’ya cinsel saldırıda bulunması üzerine daha fazla devam edemeyerek kesmiştik. Elbette yaptıkları Köstebek’in yanına kar kalmayacak. Buyurun o zaman masalın devamına… Köstebek, rah ...

Baba Bana Masal Anlatma – 6

MASALLARDA ÇOCUKLARIN ERKEN YAŞLARDA EVLENDİRİLMESİ: ‘ÇOCUK GELİN’ THUMBELİNA - 1 Ülkemizde Parmak Kız olarak bilinen Andersen masalı fantastiktir, macera doludur, acıklıdır, sonu bile tam mutlu değil, parçalı bulutludur. Disney, Thumbelina’dan bir doğa savaşçısı yaratmıştır. Gözünü hırs bürümüş, bir parkı yok etmeye çalışan kapitalistlere ...

Baba Bana Masal Anlatma - 5

MASALLARDA YOKSULLUK VE ÇOCUK İŞÇİLER: KİBRİTÇİ KIZ’IN KIZIL İNTİKAMI İşçi Bayramı ile başlayan Mayıs ayında, çocuk işçiliğinin son bulmasını dileyerek, o çok bildik masala farklı bir açıdan yaklaşmaya ne dersiniz? Babasının ölümü üzerine, çocuk yaşta okulu bırakarak çalışmak zorunda kalan Andersen’in pek çok masalında çocuk işçiliğine ve çocukl ...

Baba Bana Masal Anlatma - 4

MASALLARDA SALGIN HASTALIKLAR: FARELİ KÖYÜN KAVALCISI Son dönemlerde sokak hayvanlarının şehirlerden tamamen çıkartılarak, hayvan barınaklarına hapsedilmesi tartışmaları ünlü bir sanatçımızın attığı tweet’le daha da alevlendi. Bir kap yemek, bir tas su ve bir de başlarının okşanmasından başka bir şey beklemeyen can dostlarımızı şehirden kovdu ...

Baba Bana Masal Anlatma-3

Masallarda Çocuk Köleliği  Parmak kadar çocukların satılması -2   Geçen ayki yazımızda masallarında parmak kadar çocukların satılmasının izini sürmeye Grimm Kardeşlerin Başparmak masalıyla Almanya’da başlamıştık ve Pertev Naili Boratav’la yurda giriş yapacağımızı söylemiştik. O halde buyrun Nohut Oğlan’a…    Boratav’ın Nohut Oğlan masalınd ...

Baba bana masal anlatma-2 

MASALLARDA ÇOCUK KÖLELİĞİ PARMAK KADAR ÇOCUKLARIN SATILMASI -1 Bu sayıda hangi masalı anlatsam diye düşünürken geçenlerde ‘Kim Milyoner Olmak İster?’ yarışma programında Kenan İmirzalıoğlu’nun sorduğu “1980’lere kadar hangi ülkedeki yetim, gayrimeşru doğmuş, ebeveyni alkolik, ayrılmış veya fakir olan çocuklar devlet tarafından bazen açık artı ...

Baba, Bana Masal Anlatma – 1 

Evvel zaman içinde Evvel zaman içinde, kalbursaman içinde Develer tellal iken, pireler berber iken. Annem kaşıkta, babam beşikte iken… Ben babamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken, Babam düştü beşikten, alnını yardı eşikten. Annem kaptı maşayı, babam kaptı küreği, Gösterdiler bana kapı arkasındaki köşeyi… Neyse sözü fazla ...